GRUAJA NË ISLAM

“U ndihmon njerëzve të shtëpisë në punët e tyre, e kur e dëgjon ezanin shkon në namaz.”

Pas një sqarimi të këtillë, mund të themi se burri nuk mund të intervenojë në lirinë dhe autoritetin e gruas nga as­pekti fetar, financiar dhe juridik. Atëherë, ku mbeti do­minimi i burrit? Ta caktojmë regjionin e këtij dominimi.

Në ajet jipen dy aspekte të dominimit të burrit:

1. Nga aspekti i krijimit-burri është më i fuqishëm dhe më i qëndrueshëm se gruaja. Ka qëndresë dhe durim më të madh. Për këtë arsye, rreth termave nubuvvet (pejga­mbe­ri), prezidencë (kryetar shteti), dëshmitar, luftëtar, dhe pra­nimit të pjesës më të madhe të trashëgimisë mashkulli ka përparësi.

2. Burri, duke dhënë mehr gjatë kurorëzimit dhe duke siguruar ekzistencën në institucionin - familje, ka përgje­gjë­si­në financiare. Pra, ky dominim i burrit rrjedh nga përgje­gjë­sia e tij. Kjo mbështetet nga parimi që është i pranuar nga të gjithë “Pushteti dhe autoriteti janë proporcionale me përgjegjësinë”.

Burri është personi përgjegjës dhe koka e familjes. Fëmijët janë të lidhur për të. Detyra e tij është të gjejë dhe të ruaj akomodimin. Ai e ka autorizimin për banim. Ai është pronar i shtëpisë. Për këtë arsye, kur burri nuk është në shtëpi, gruaja nuk guxon të lejojë dikush i huaj të hyjë në shtëpi. Thamë se burri është koka e familjes. Gruaja dëgjon urdhërin e burrit. Ajo nuk guxon të mos e dëgjojë burrin, i cili mban përgjegjësinë dhe është i obliguar që me mundin e vet të luftojë gjatë tërë jetës. Të mëdha janë punët e burrit. Pejgamberi a.s. thotë:

“Poqese ndonjërit i kisha urdhëruar t’i falet dikujt, pos All-llahut, atëherë grave do t’u kisha urdhëruar të falen para burrave të tyre”.

Arsyeja për këtë është të drejtat që All-llahu u ka dhënë burrave mbi gratë. Një hadith tjetër thotë:

II.
Të drejtat dhe obligimet e ndërsjella të bashkëshortes dhe bashkëshortit

“...ashtu siç ju keni të drejta ndaj grave, edhe ato kanë të drejta ndaj jush.”

Muhammedi a.s.

Në Kur’anin Famëlartë bashkësia bashkëshortore qu­het “hududullah: kufinjë që i ka caktuar All-llahu”. Martesa s’është vetëm një ngjarje që ndodh midis dy per­sonave. Ajo e përbën themelin e familjes. E familja është shtylla krye­sore e shoqërisë. Martesa përveç anës së rëndësishme hu­mane e juridike, ka edhe anën hyjnore fetare. Kushtet e nevojshme për zgjatjen e lumturisë dhe paqës janë “kufinjt që i ka caktuar All-llahu”. Vazhdimësia e martesës është e mun­dur me ruajtjen e këtyre kufijve. Shkelja e tyre, në realitet, është shkatërrimi i martesës.

“Kush i tejkalon kufijtë (e përcaktuar nga ana) e All-llahut, pikërisht të tillët janë zullumqarë.”

I Dërguari i All-llahut përgjegjësitë e bashkëshortes dhe të bashkëshortit në bashkësinë bashkëshortore i thekson kështu:

“Keni kujdes, sepse çdokush nga ju është një bari dhe përgjigjet për ata që janë nën pushtetin e tij. Gjithashtu edhe burri është bari i anëtarëve të familjes dhe përgjigjet për ta. Gruaja, në shtëpinë e bash­këshortit si dhe për fëmijët, është një bari. Është përgjegjëse për ta. Shërbëtori është rojtar i mallit të pronarit të shtëpisë dhe është përgjegjës për të. Në fund, secili nga ju është bari dhe secili është përgjegjës për atë që ruan.”

Të drejtat e gruas ndaj burrit

Një sqarim i obligueshëm:

“T’i njohish njerëzit me masën e së vërtetës, e jo të vërtetën me njerëzit”. Kjo e thënë ka rëndësi të madhe për temën në shqyrtim. Feja Islame është një besim i atillë që e ka zbritur Zoti duke krijuar një tërësi me themelet e imanit, me përcaktime, me faljen me etikën dhe sistemin juridik. Urdhërat dhe udhërrëfimet e Zotit për Islamin janë të shtru­ara në Kur’an. Muhammedi a.s. është ai që me frymëzim e pranoi Kur’anin nga All-llahu dhe ua shpalli njerëzve. Mu­hammedi që ishte “Ummijj: analfabet” nëpërmjet frymëzimit mbizotëroi çdolloj njohurie, ndaj fjalët e tij janë burim për kuptimin e fesë.

“Ai nuk flet nga mendja e tij. Ai (Kur’ani) nuk është tjetër pos shpallje që i shpallet.”

Veprat që i ka bërë i Dërguari i All-llahut, respek­tivisht aksionet dhe sjelljet e tij janë vetë e vërteta. Ai të vërtetën e shpalli me fjalë, ndërsa e zbatoi me vepra. Në Kur’anin Famëlartë urdhërohet:

“Ju e kishit shembullin më të lartë në të dërguarin e All-llahut”.

Nga kjo del se Islamin duhet ta kuptojmë nga Kur’ani dhe nga sunneti i të Dërguarit a.s. që është interpretim, sqarim dhe plotësim i gjykimeve islame. Kur gjykojmë për Islamin para së gjithash, duhet t’i lexojmë burimet e tij. Si­pas kësaj dispozite vlerësohet edhe mënyra e sjelljes së muslimanit.

Gjatë historisë së Islamit, gruaja muslimane, në vende të ndryshme është trajtuar në mënyra të ndryshme. Kjo mund të thuhet edhe për të gjitha gratë e botës. S’është mirë të thuhet se muslimania gjatë historisë islame ka jetuar një jetë të prapambetur në krahasim me femrat tjera. Në kohën e Osmanlinjëve kanë jetuar ndryshe, varësisht me atë se ku kanë jetuar, në fshat o qytet, e në vende të ndryshme të mbretërisë së gjerë, e prej kohe në kohë janë balla­faquar me interpretime të ndryshme. Por, kjo nuk është tema jonë. Po përsërisim se nuk duhet dhënë gjykime në lidhje me kup­timin e pozitës së gruas islame, duke shikuar në trajtimin e saj në disa kohëra dhe vende të botës islame.

Të drejtat e bashkëshortes

Kur e kanë pyetur se çfarë të drejta ka gruaja ndaj bu­rrit, i Dërguari a.s. është përgjegjur kështu:

“Kur të hash vetë, do ta ushqesh edhe atë, kur të vishesh vetë, do ta veshish edhe atë. Mos ia përkujto qëllimisht të mirat që ia ke bërë. Mos e quaj atë dhe punët e saja të shëmtuara, kur t’i hidhërohesh, të mos e lësh në vetmi, por brenda në shtëpi (një kohë të caktuar mund t’i rrish larg).”

Në një hadith tjetër thuhet kështu:

“U jepni atyre nga ajo që hani, veshni ato sikur që visheni vetë, mos i rrahni, mos i quani të shëmtuara, mos përdorni fjalë të këqia.”

1) Nevojat materiale dhe shpenzimet kryesore të gruas janë në përgjegjësi të burrit. Kjo ndryshon varësisht nga gjendja materiale e burrit. Ç’është me rëndësi, kjo duhet të realizohet sipas nivelit të burrit. Siç u theksua më sipër, nga aspekti juridik gruaja nuk është e obliguar të punojë as në shtëpi. Por, s’ka kurrëfarë dyshimi se puna në shtëpi është e vlefshme nga aspekti i dashurisë, intimitetit dhe ndi­esh­mërisë (senzibilitetit), nëse mund të kryhet. Por, sipas mendimit të Imam Malikut dhe disa të tjerëve nga as’habët dhe tabbiinët, nëse burri është i varfër gruaja duhet të punojë. Nëse burri është koprrac dhe nuk e shpenzon atë që është faktike dhe e zakonshme, gruaja ka të drejtë që për vete dhe për fëmijën e saj, të shpenzojë atë pa e la­jmëruar (informuar) burrin. Pejgamberi a.s. e ka lejuar këtë gjë.

2) Të mos degradohet (nënçmohet) gruaja. Kjo don të thotë se as ajo dhe as punët e saja të mos quhet të shëmtu­ara. Të mos shprehet (nga ana e burrit) mospëlqimi. Siç di­het, ofendimi më i madh ndaj gruas është kur atë do ta quash e shëmtuar. Gruaja është e dhënë vazhdimisht me shpirt që burrit t’ia tregojë bukurinë dhe prezencën e saj. Është sjellje gjentile që asaj t’i thuhet se është e bukur.

Veç kësaj që u tha më sipër, në hadithe ekzistojnë këshilla që burri të mos i hidhërohet gruas, të mos braktiset ajo. Mirësjellja me gruan është shpallur edhe në Kur’an:

“Çoni jetë të mirë me to. Nëse i urreni ato, bëni durim, se ndodh që All-llahu të falë shumë të mira në një send që ju e urreni.”

Për këtë çështje flasin shumë hadithe të Pejgamberit a.s.:

“Në lidhje me gratë, njëri tjetrin ta këshilloni me mirësi...”

“Një besimtar një besimtares të mos i hidhërohet kur është i nevrikosur. Nëse nuk i pëlqen ndonjë veti e saj, ndoshta do të jetë i kënaqur me vetitë tjera.”

Me të vërtetë nuk është e thënë të na pëlqejë çdo veti dhe çdo punë e ndonjë njeriu. Por, një njeri i sinqertë, me siguri do të gjejë shumë veti që do t’i pëlqejnë tek të tjerët, e sidomos tek gruaja. Me ato ai duhet të kënaqet dhe të jetë i lumtur. Një hadith tjetër i të Dërguarit a.s. thotë:

“Besimtarë, më të pjekur në iman janë ata që kanë moral më të lartë. Nga ju, më i vlefshmi është ai, që ndaj grave sillet më mirë dhe është më gjentil.”

Të përsërisim se është e ndaluar të hidhërohesh me gruan, të mos i flasish asaj dhe ajo të bojkotohet. (lidhur me këtë ekziston një përjashtim i cili do të ceket në vijim të librit). Gruaja dëshiron që burri të inter­e­sohet për të... Ndjen nevojë shpirtërore që vazhdimisht të pranohet prezenca dhe vlera e saj nga ana e burrit. Nëse nuk mund të gjejë një in­teresim të këtillë nga ana e bashkë­sho­rtit, ajo do të jetë e brengosur. Është vërtetuar me anketa se njëri ndër shkaqet më të rëndësishme për kërkesën e kënaqësisë shpirtërore e seksuale, është pikërisht një gje­ndje, siç u theksua më lartë.

3) Argëtimi në shtëpi me bashkëshorten ose vëzhgimi i përbashkët i ndonjë ngjarjeje argëtuese, është njëra nga të drejtat e gruas ndaj burrit. Nëna jonë, Aisheja bënte gara në vrapim me të Dërguarin a.s.; ndonjëherë ajo e tejka­lonte të Dërguarin e Zotit, ndonjëherë e tejkalonte ai. Në Mesxhidin e Medines (një xhami e vogël) ushtarë nga Abisinia ushtronin lojra ushtarake me shtizat e tyre. Pejgamberi a.s. dhe Aisheja i vëzhgonin nga porta e tyre. I Dër­guari a.s. e mbuloi me shaminë e tij Aishen dhe kështu, deri sa nuk u mërzit ajo, vazhduan t’i përcjellin ushtarët. Rrëfehen fjalët e Ibën ‘Abbasit:

“Si unë që dëshiroj që bashkëshortja ime të rregu­llohet për mua, ashtu më pëlqen edhe rregullimi im për të. Meqë All-llahu ka urdhëruar:

“Si kanë të drejtë burrat ndaj grave, ashtu edhe ato kanë të drejtë ndaj burrave.”

I Dërguari a.s. në një hadith thotë:

“Të gjitha lojrat që i bëjnë njerëzit janë të kota. Përjashtim bën hedhja e shigjetës me hark, ushtrimi me kalë dhe të luajturit me gruan. Janë këto reale dhe të drejta.”

4) Të mos rrihet gruaja, duke i pasur parasysh gratë, Pe­jgamberi a.s. thotë:

“Mos i rrihni robëreshat e Zotit.”

Erdhi ‘Umeri r.a. dhe u ankua se gratë kanë filluar të rebelojnë kundër burrave të tyre. Pas kësaj, i Dërguari i All-llahut lejoi që gratë të rrihen. Kësaj radhe u shtua numri i grave që erdhën tek gratë e Pejgamberit a.s. të cilat u ankuan nga burrat e tyre. Në fund Pejgamberi a.s. tha:

“Shumë gra po vijnë tek familja ime e po ankohen nga burrat. Ata që i rrahin gratë e veta, s’ka dyshim se nuk janë të hajrit.”

Në Kur’anin Famëlartë bashkësia bashkëshortore qu­het “hududullah: kufinjë që i ka caktuar All-llahu”. Martesa s’është vetëm një ngjarje që ndodh midis dy per­sonave. Ajo e përbën themelin e familjes. E familja është shtylla krye­sore e shoqërisë. Martesa përveç anës së rëndësishme hu­mane e juridike, ka edhe anën hyjnore fetare. Kushtet e nevojshme për zgjatjen e lumturisë dhe paqës janë “kufinjt që i ka caktuar All-llahu”. Vazhdimësia e martesës është e mun­dur me ruajtjen e këtyre kufijve. Shkelja e tyre, në realitet, është shkatërrimi i martesës.

“Kush i tejkalon kufijtë (e përcaktuar nga ana) e All-llahut, pikërisht të tillët janë zullumqarë.”

I Dërguari i All-llahut përgjegjësitë e bashkëshortes dhe të bashkëshortit në bashkësinë bashkëshortore i thekson kështu:

“Keni kujdes, sepse çdokush nga ju është një bari dhe përgjigjet për ata që janë nën pushtetin e tij. Gjithashtu edhe burri është bari i anëtarëve të familjes dhe përgjigjet për ta. Gruaja, në shtëpinë e bash­këshortit si dhe për fëmijët, është një bari. Është përgjegjëse për ta. Shërbëtori është rojtar i mallit të pronarit të shtëpisë dhe është përgjegjës për të. Në fund, secili nga ju është bari dhe secili është përgjegjës për atë që ruan.”

Të drejtat e gruas ndaj burrit

Një sqarim i obligueshëm:

“T’i njohish njerëzit me masën e së vërtetës, e jo të vërtetën me njerëzit”. Kjo e thënë ka rëndësi të madhe për temën në shqyrtim. Feja Islame është një besim i atillë që e ka zbritur Zoti duke krijuar një tërësi me themelet e imanit, me përcaktime, me faljen me etikën dhe sistemin juridik. Urdhërat dhe udhërrëfimet e Zotit për Islamin janë të shtru­ara në Kur’an. Muhammedi a.s. është ai që me frymëzim e pranoi Kur’anin nga All-llahu dhe ua shpalli njerëzve. Mu­hammedi që ishte “Ummijj: analfabet” nëpërmjet frymëzimit mbizotëroi çdolloj njohurie, ndaj fjalët e tij janë burim për kuptimin e fesë.

“Ai nuk flet nga mendja e tij. Ai (Kur’ani) nuk është tjetër pos shpallje që i shpallet.”

Veprat që i ka bërë i Dërguari i All-llahut, respek­tivisht aksionet dhe sjelljet e tij janë vetë e vërteta. Ai të vërtetën e shpalli me fjalë, ndërsa e zbatoi me vepra. Në Kur’anin Famëlartë urdhërohet:

“Ju e kishit shembullin më të lartë në të dërguarin e All-llahut”.

Nga kjo del se Islamin duhet ta kuptojmë nga Kur’ani dhe nga sunneti i të Dërguarit a.s. që është interpretim, sqarim dhe plotësim i gjykimeve islame. Kur gjykojmë për Islamin para së gjithash, duhet t’i lexojmë burimet e tij. Si­pas kësaj dispozite vlerësohet edhe mënyra e sjelljes së muslimanit.

Gjatë historisë së Islamit, gruaja muslimane, në vende të ndryshme është trajtuar në mënyra të ndryshme. Kjo mund të thuhet edhe për të gjitha gratë e botës. S’është mirë të thuhet se muslimania gjatë historisë islame ka jetuar një jetë të prapambetur në krahasim me femrat tjera. Në kohën e Osmanlinjëve kanë jetuar ndryshe, varësisht me atë se ku kanë jetuar, në fshat o qytet, e në vende të ndryshme të mbretërisë së gjerë, e prej kohe në kohë janë balla­faquar me interpretime të ndryshme. Por, kjo nuk është tema jonë. Po përsërisim se nuk duhet dhënë gjykime në lidhje me kup­timin e pozitës së gruas islame, duke shikuar në trajtimin e saj në disa kohëra dhe vende të botës islame.

Të drejtat e bashkëshortes

Kur e kanë pyetur se çfarë të drejta ka gruaja ndaj bu­rrit, i Dërguari a.s. është përgjegjur kështu:

“Kur të hash vetë, do ta ushqesh edhe atë, kur të vishesh vetë, do ta veshish edhe atë. Mos ia përkujto qëllimisht të mirat që ia ke bërë. Mos e quaj atë dhe punët e saja të shëmtuara, kur t’i hidhërohesh, të mos e lësh në vetmi, por brenda në shtëpi (një kohë të caktuar mund t’i rrish larg).”

Në një hadith tjetër thuhet kështu:

“U jepni atyre nga ajo që hani, veshni ato sikur që visheni vetë, mos i rrahni, mos i quani të shëmtuara, mos përdorni fjalë të këqia.”

1) Nevojat materiale dhe shpenzimet kryesore të gruas janë në përgjegjësi të burrit. Kjo ndryshon varësisht nga gjendja materiale e burrit. Ç’është me rëndësi, kjo duhet të realizohet sipas nivelit të burrit. Siç u theksua më sipër, nga aspekti juridik gruaja nuk është e obliguar të punojë as në shtëpi. Por, s’ka kurrëfarë dyshimi se puna në shtëpi është e vlefshme nga aspekti i dashurisë, intimitetit dhe ndi­esh­mërisë (senzibilitetit), nëse mund të kryhet. Por, sipas mendimit të Imam Malikut dhe disa të tjerëve nga as’habët dhe tabbiinët, nëse burri është i varfër gruaja duhet të punojë. Nëse burri është koprrac dhe nuk e shpenzon atë që është faktike dhe e zakonshme, gruaja ka të drejtë që për vete dhe për fëmijën e saj, të shpenzojë atë pa e la­jmëruar (informuar) burrin. Pejgamberi a.s. e ka lejuar këtë gjë.

2) Të mos degradohet (nënçmohet) gruaja. Kjo don të thotë se as ajo dhe as punët e saja të mos quhet të shëmtu­ara. Të mos shprehet (nga ana e burrit) mospëlqimi. Siç di­het, ofendimi më i madh ndaj gruas është kur atë do ta quash e shëmtuar. Gruaja është e dhënë vazhdimisht me shpirt që burrit t’ia tregojë bukurinë dhe prezencën e saj. Është sjellje gjentile që asaj t’i thuhet se është e bukur.

Veç kësaj që u tha më sipër, në hadithe ekzistojnë këshilla që burri të mos i hidhërohet gruas, të mos braktiset ajo. Mirësjellja me gruan është shpallur edhe në Kur’an:

“Çoni jetë të mirë me to. Nëse i urreni ato, bëni durim, se ndodh që All-llahu të falë shumë të mira në një send që ju e urreni.”

Për këtë çështje flasin shumë hadithe të Pejgamberit a.s.:

“Në lidhje me gratë, njëri tjetrin ta këshilloni me mirësi...”

“Një besimtar një besimtares të mos i hidhërohet kur është i nevrikosur. Nëse nuk i pëlqen ndonjë veti e saj, ndoshta do të jetë i kënaqur me vetitë tjera.”

Me të vërtetë nuk është e thënë të na pëlqejë çdo veti dhe çdo punë e ndonjë njeriu. Por, një njeri i sinqertë, me siguri do të gjejë shumë veti që do t’i pëlqejnë tek të tjerët, e sidomos tek gruaja. Me ato ai duhet të kënaqet dhe të jetë i lumtur. Një hadith tjetër i të Dërguarit a.s. thotë:

“Besimtarë, më të pjekur në iman janë ata që kanë moral më të lartë. Nga ju, më i vlefshmi është ai, që ndaj grave sillet më mirë dhe është më gjentil.”

Të përsërisim se është e ndaluar të hidhërohesh me gruan, të mos i flasish asaj dhe ajo të bojkotohet. (lidhur me këtë ekziston një përjashtim i cili do të ceket në vijim të librit). Gruaja dëshiron që burri të inter­e­sohet për të... Ndjen nevojë shpirtërore që vazhdimisht të pranohet prezenca dhe vlera e saj nga ana e burrit. Nëse nuk mund të gjejë një in­teresim të këtillë nga ana e bashkë­sho­rtit, ajo do të jetë e brengosur. Është vërtetuar me anketa se njëri ndër shkaqet më të rëndësishme për kërkesën e kënaqësisë shpirtërore e seksuale, është pikërisht një gje­ndje, siç u theksua më lartë.

3) Argëtimi në shtëpi me bashkëshorten ose vëzhgimi i përbashkët i ndonjë ngjarjeje argëtuese, është njëra nga të drejtat e gruas ndaj burrit. Nëna jonë, Aisheja bënte gara në vrapim me të Dërguarin a.s.; ndonjëherë ajo e tejka­lonte të Dërguarin e Zotit, ndonjëherë e tejkalonte ai. Në Mesxhidin e Medines (një xhami e vogël) ushtarë nga Abisinia ushtronin lojra ushtarake me shtizat e tyre. Pejgamberi a.s. dhe Aisheja i vëzhgonin nga porta e tyre. I Dër­guari a.s. e mbuloi me shaminë e tij Aishen dhe kështu, deri sa nuk u mërzit ajo, vazhduan t’i përcjellin ushtarët. Rrëfehen fjalët e Ibën ‘Abbasit:

“Si unë që dëshiroj që bashkëshortja ime të rregu­llohet për mua, ashtu më pëlqen edhe rregullimi im për të. Meqë All-llahu ka urdhëruar:

“Si kanë të drejtë burrat ndaj grave, ashtu edhe ato kanë të drejtë ndaj burrave.”

I Dërguari a.s. në një hadith thotë:

“Të gjitha lojrat që i bëjnë njerëzit janë të kota. Përjashtim bën hedhja e shigjetës me hark, ushtrimi me kalë dhe të luajturit me gruan. Janë këto reale dhe të drejta.”

4) Të mos rrihet gruaja, duke i pasur parasysh gratë, Pe­jgamberi a.s. thotë:

“Mos i rrihni robëreshat e Zotit.”

Erdhi ‘Umeri r.a. dhe u ankua se gratë kanë filluar të rebelojnë kundër burrave të tyre. Pas kësaj, i Dërguari i All-llahut lejoi që gratë të rrihen. Kësaj radhe u shtua numri i grave që erdhën tek gratë e Pejgamberit a.s. të cilat u ankuan nga burrat e tyre. Në fund Pejgamberi a.s. tha:

“Shumë gra po vijnë tek familja ime e po ankohen nga burrat. Ata që i rrahin gratë e veta, s’ka dyshim se nuk janë të hajrit.”

Në Islam, kreu i familjes është burri. A mundet që kreu i familjes ta rrahë gruan për t’a kthyer disciplinën, me kusht që ajo rrahje të mos jetë shumë e dhembshme? Nëse gruaja është rebele ose, nëse ka rebeluar kundër burrit dhe, nëse ka filluar që në mënyrë të drejtëpërdrejtë ta shkatërrojë bashkë­si­në familjare, burri mund ta rrahë atë. Për një rrahje të këtillë, ka edhe arsye tjera. Lidhur me këtë do të bëhet fjalë më vonë. Jashtë këtyre arsyeve, burri nuk ka të drejtë ta rrahë të shoqen. Pejgamberi a.s. thotë:

“Asnjë nga ju s’duhet ta rrahë gruan si rrihet robëresha. Ndoshta në fund të jetës do të kthehet dhe do të bëjë marrëdhënie me të.”

5) Nuk duhet bërë gruan lëndë shpirtëkeqësie duke e kontrolluar atë befasisht. S’duhet bërë kontrollime sek­rete.