SIDA

AIDS dhe HIV

AIDS dhe virusi kryesor shkaktues i kesaj epidemie me permasa katastrofike, HIV.

Perpara se te flas ne lidhje me AIDS dhe virusin qe e shkakton ate, doja te thoja dy fjale ne
lidhje me sistemin qe sulmohet dhe pushtohet krejtesisht nga ky virus vdekjeprures. Ai eshte sistemi imun apo quajtur ndryshe, sistemi mbrojtes i organizmit te njeriut.
Imuniteti eshte aftesia e organizmit per te njohur substancat qe kane sulmuar me pare organizmit dhe ekzekutimi i nje pergjigjeje adekuate. Ekzistojne dy lloje imunitetesh:
Imuniteti aktiv, qe ndodh kur organizmi i njeriut eshte i stimuluar per te prodhuar vete si antitrupat ashtu edhe pergjigjen imune ndaj sulmeve te patogjenve te ndryshem.
Imuniteti pasiv ndodh kur antitrupat e nevojshem per nje pergjigje imune vijne nga substanca jashte organizmit, si psh nga vaksina apo medikamente te ndryshme.
Sistemi imun apo mbrojtes eshte nje nder sistemet me te realizuara te organizmit te njeriut, si nga ana e ndertimit ashtu edhe nga pergjigja e prodhuar prej tij ndaj viruseve, bakterieve e infeksioneve te shkaktuara prej ketyre te fundit.
Sistemi imun perbehet nga dy nensisteme te quajtura, sistemi imun "jo specifik" karakteristik tek kafshet, dhe qe nuk rezulton tek njerezit, dhe sistemi imun "specifik" karakteristik tek njerezit. Ky sistem eshte pergjegjes per ndertimin dhe nxjerrjen e pergjigjes imune ndaj patagjenve te ndryshem.
Sistemi imun sikurse cdo sistem tjeter perbehet nga qeliza te vecanta pergjegjese per pergjigjen imune dhe mbarevajtjen e nje sistemi imun aktiv.
Nder keto qeliza mund te vecojne nje kategori te caktuar te rruazave te bardha te gjakut te quajtura Limfocite apo Leukocite, te cilat si shumica e rruazave te tjera te gjakut e kane origjinen ne palcen e kockave.
Pjese perberese e sistemit imun jane edhe qelizat e sistemit imun humoral te quajtura B-cells dhe T-cells, te cilat jane pergjegjese te dretepersedrejte te pergjigjes imune ndaj infeksioneve te shkaktuara nga bakterie dhe viruse te ndryshme.
B-cells jane qeliza imune qe prodhojne antitrupa, por qe kerkojne ekspozim ndaj antigjenve te jashtem per te kryer nje mekanizem te tille. Keta antigjen jane qeliza siperfaqesore te quajtura oligsakaride dhe proteina.
T-cells jane qeliza te specializuara qe ndodhen ne gjak dhe lengun limfatik, pergjegjese per te luftuar bakteriet, viruset, infeksione te ndryshme virale, kancere, qe ndodhen brenda qelizes mbartese te infeksionit dhe qe reagojne kundrejt cdo gjeje qe ato e perceptojne si te huaj.
T-cells jane pergjegjese ne shumicen e rasteve te nje pergjigje imune te fuqishme ndaj transplanteve te organeve te ndryshme, qe mund te coje deri ne fatalitet.
Ekzistojne tre lloje T-cells:
T-cells citotoksike, qe jane pergjegjese direkte te shkaterrimit te bakterieve apo viruseve sulmuese.
T-cells ndihmese qe asistojne B-cells dhe T-cells per te kryer aktivitetin e tyre sic duhet.
T-cells qe ndihmojne ne mos kunderveprimin e T-cells dhe B-cells gjate pergjigjes imune.

Tani disa gjera ne lidhje me AIDS (auto/acquiredimmunodeficiency syndrome) dhe HIV (human immunodeficiency virus.)
Rasti i pare me AIDS (SIDA) u raportua ne SHBA ne vitin 1981, dhe qe nga ajo periudhe eshte bere epidemia me e perhapur dhe me vdekjeprurese ne mbare boten dhe sidomos ne te ashtuquajturat, vende te botes se trete.
AIDS (SIDA) shkaktohet nga nje virus i quajtur HIV, i cili ne menyre te panderprere sulmon dhe shkaterron qelizat e sistemit imun te organizmit. Virusi "jeton" ne T-cells ndihmese duke i shkaterruar dhe neutralizuar ato. Me uljen e numrit te T-cells, sistemi imun i organizmit te njeriut nuk eshte ne gjendje te prodhoje antitrupa te tjere per te luftuar qofte edhe infeksionet me "banale," dhe si rezultat njerezit e infektuar me AIDS vdesin nga infeksione sekondare apo disa forma te jashtezakonshme kanceresh.
Njerezit e diagnostikuar me AIDS mund te marrim semundje jetekercenuese te quajtuara "infeksione oportuniste" qe shkaktohen nga mikrove te ndryshme sikurse jane viruset apo bakterie qe zakonisht nuk kane asnje lloj efekti ne shendetin apo organizmin e nje njeriu te paprekur nga AIDS.
Qe nga viti 1981, qe u be edhe raportimi i rastit te pare me AIDS, e deri me sot jane raportuar me shume se 900,000 raste te njerezve te infektuar me AIDS. 1/4 e te infektuarve nuk jane te vetedijshem qe jane te infektuar nga kjo epidemi e shekullit. Kjo epidemi ka patur nje rritje te ndjeshme mes popullatave minoritare, sidomos tek rraca e zeze, apo sic quhen ne Amerike, Afrikan-Americans. Konstatohet si shkaktarja kryesore e vdekjeve me te shumta ne mes grupmoshave 25-45 vjec. Sipas te dhenave te nxjerra nga "Qendra per Kontrollin dhe Parandalimin e Semundjeve (CDC,) AIDS prek ne dukje 7 here me shume rracat e zeza sesa ato Hispane apo te bardha.
Sipas po kesaj zyre, ne vitin 2003, 2/3 e te infektuarve vinin nga komuniteti Afrikano-Amerikan.

TRANSMETIMI I SEMUNDJES

HIV transmetohet kryesisht gjate aktit te maredhenjeve seksuale te pambrojtura me nje partnet te infektuar. Virusi mund te hyje ne trupin e njeriut nepermjet cipes mbeshtjellse te vagines, vulvules, penisit, rektumit, apo edhe gojes gjate seksit oral te pambrojtur.

Rrezikshmeria per tu infektuar me HIV rritet ne ato raste kur ka pakujdesi ne:

*Perdorimin e te njejtes shiringe/gjilpere.
*Kontakt seksual, perfshire ketu edhe ate oral, me nje person te infektuar te pambrojtur dmth pa perdorimin e kondomit.
*Te qenit ne kontak te drejtpersedrejti me nje person te infektuar.

HIV gjithashtu mund te transmetohet edhe nepermjet kontaktit me gjak te infektuar, si ne raste transfuzionesh apo edhe dhenje gjaku me ane te shiringave te pasteriluzuara.
HIV ne ditet e sotme merret ne raste me te shpeshta ndermjet perdoruesve te drogave te injektuara si rezultat i perdorimit te shiringave te pasterilizuara.
Jane shume te rradha raste te infektimit me HIV te punjonjsve te shendetit, si infermiere, pasi mundesia e transmetimit vetem me ane te kaontaktit me personin e infektuar eshte pothuajse zero.
Nje tjeter form pasimi e virusit HIV eshte e mundur nepermjet transmetimit te nenes se infektuar tek femija i porsalindur. Ky transmetim i virusit mund te ndodhe kurdo, qe nga periudha e shtatezanise e deri ne lindje. Eshte perllogaritur qe diku tek 1/4 -1/3 e femrave shtatezena te infektuara dhe te pamjekuara, ja kalojne virusin femijeve te lindur prej tyre.
HIV gjithashte mund te transmetohet tek te porsalindurit edhe me ane te qumeshtit te gjirit te nenes se infektuar. Nqse femrat e infektuara, marrin nje trajtim dhe kurim mjekesor te kontrolluar e ulin ndjeshem mundesine e infektimit te femijes se tyre me virusin vdekjeprures.
Nga nje studim i bere kohet e fundit ka rezultuar se nje doze e vetme e nje ilaci antiretroviral te quajtur Nevirapine (NVP) e dhene nje femre te infektuar me HIV gjate procesit te te lindjes dhe nje tjeter doze te vetme foshnjes se porsalindur brenda tre diteve te lindjes, ka ulur probalitetin e infektimit te foshnjes me virusin HIV ne 2/3.

Nje tjeter forme transmetimi e virusit HIV eshte e dhe peshtyma apo sic quhet ndryshe, salive.
Mgjse deri me sot nuk eshte provuar ende fakti i nje infektimi te mundshem me HIV nepermjet kontaktit me saliven e nje personi te infektuar me HIV. Nga studimet laboratorike te specializuara ka rezultuar qe salive ka vecori naturale qe kufizojne fuqine dhe aftesine e HIV per te infektuar, sikurse edhe per nje forme shume te reduktuar te virusit ne salive. Deri me sot si nga ana e literatures se nxjerre ashtu edhe nga eksperimentet laboratorike nuk eshte dhene ndonje evidence e nje transmetimi te virusit HIV nga saliva e nje personi te infektuar me HIV nepermje puthjes, mgjse nuk keshillohet nje akt i tille me nje person te infektuar me HIV. Cipa mbeshtjellse e gojes, ne te njejten kohe mund te infektohet nga HIV, dhe seksi oral eshte nje forme transmetimi e virusit HIV.
Deri me sot nuk eshte raportuar ndonje rast infektimi nepermjet djerses, loteve, urine apo edhe feceve.
Studimet e deritanishme kane treguar se HIV nuk mund te transmetohet nga kontakti i perditshem, si ndarja e ushqimit, e perdorimit te te njejtit peshqir apo fjetja ne te njejtin shtrat, frekuentimi i te njejtes pishine, perdorimi i te njejtit telefon apo edhe perdorimi i te njejtes banjo per nevojat personale.
HIV gjithashtu thuhet se nuk mund te transmetohet nga pickimi i insekteve te ndryshme.
Nese nje person rezulton te jete i infektuar me nje nga semundjet seksualisht te transmetueshme si, Sifilis, Herpe Gjenitale, infeksione klamidiale, gonorre, apo infeksione vaginale te tjera, ka nje probabilitet me te madh per te tu infektuar me HIV nga nje person i infektuar tashme me HIV, sesa nje person qe nuk i ka keto infeksione.

SIMPTOMAT E HERSHME TE INFEKTIMIT ME HIV

Nqse personi i infektuar me HIV nuk rezulton te jete mbartes i ndonje prej semundjeve/infeksioneve seksualisht te transmetueshme qe permenda me siper, nuk do te kete ndonje shenje apo simptome qe ne fillime te infektimit. Ne te njejten ka raste kur personat e infektuar me HIV mund te shfaqin simptoma te ngjashme gripale pas nje ose dy muajsh nga dita e infektimit me HIV
Keto simptoma mund te jene:
*Temperature
*Dhimbje Koke
*Keputje/Lodhje Fizike
*Zmadhim te nyjeve limfatike, zakonisht te dalluara lehte ne qafe dhe ne zonat intime.

Keto simptoma zakonisht mund te zhduken tek nje i infektuar me HIV brenda nje jave apo nje muaji dhe shume shpesh mund te ngaterrohen me forma te tjera infeksionesh virale. Gjate kesaj periudhe, keta persona jane te infektuar dhe HIV gjendet ne sasi te medha ne lengjet gjenitale te tyre. Simptoma me te vazhdueshme dhe me te ashpra mund te mos shfaqen tek te rrriturit edhe deri pas 10 vitesh nga infektimi me HIV, dhe deri pas 2 vitesh tek femijet. Por kjo periudhe asimptomatike (pa shfaqje simptomash) varion nga individi ne individ, dhe varet teresisht nga gjendja shendetesore e cdo individi. Disa individe mund te shfaqin simptoma pas disa muajsh nga infektimi me HIV, ndersa disa individe te tjere mund te mos shfaqin asnje simptome per deri ne 10 vite.
Edhe gjate periudhes asimptomatike (pa simptoma,) virus vazhdon shumefishimin e tij aktiv, duke infektuar dhe shkaterruar qelizat e sistemit imun. Ne te njejten kohe virusi mund te behet pjese perberese e disa qelizave dhe te shumefishohet aty. Virusi HIV ne menyre te vazhdueshme i shkaterron keto qeliza imune duke e ulur numrin e tyre ne shifra drastike deri ne eliminimin e tyre te plote.

Pervec zmadhimit e gjendrave apo nyjeve limfatike ka edhe simptoma te tjera. Nder to mund te vecojme:

*Ulje te energjise
*Humbje peshe
*Temperature dhe djeresitje te shpeshta
*Infeksione te vazhdueshme orale apo vaginale.
*Skuqje e vazhdueshme e lekures.
*Humbje te kujteses se shkurter

Disa te infektuar mund te zhvillojne infeksione te vazhdueshme dhe te ashpra qe shkaktojne infektim te pjeseve te jashtme te gojes dhe zonave gjenitale, ose anale.

CFARE ESHTE AIDS (SIDA.)
Termi AIDS nenkupton fazat me te avancuara te te infeksionit me HIV.

Simptomat e infeksioneve "opurtiniste" me te perhapura ne personat e infektuar me AIDS jane:

*Kollitje dhe shkurtim te frymemarrjes
*Mungese koordinimi dhe goditje
*Kaperdisje me dhimbje/te veshtire
*Simptoma mendore te tilla si, konfuzion dhe harrese
*Diarre te vazhdueshme
*Temperature dhe ethe
*Humbje te shikimit
*Te vjedha, dhimbje abdominale (barku)
*Renje ne peshe dhe lodhje
*Dhimbje koke
*Gjendje komatoze (Humbje te vetedijes)

Edhe femijet kane po te njejtat simptoma sikurse edhe te rrriturit, por femijet kane forma me te nderlikuara dhe me te zhvilluara infeksionesh bakteriale, si skuqje te syve (konjuktivitis,) infeksione te vesheve, dhe tonsilitis.
Te infektuarit me AIDS jane me te prirur te zhvillojne forma te ndryshme kanceri, sidomos kancere te shkaktuara nga viruse te tilla si, Sarkoma, dhe kanceri cervikal, apo kancere te sistemit imun te njohura si limfoma. Keto forma kanceroze jane me te veshtire per tu trajtuar tek personat e infektuar me AIDS, ngaqe shfaqin nje forme me agresive sesa tek njerezit pa infeksion te AIDS.
gjate kohes se infektimit me HIV, shumica e personave te infektuar kane nje renje drastike te numrit te ashtuquajturave CD4+ T-cells.
Ky fakt eshte tregues i prekjes nga infeksioni te sistimit imun.
Qendrueshmeria e personave te infektuar me AIDS varion nga individi ne individ. Nuk ka te dhena te sakta ne lidhje me kete ceshtje.
Nga disa studime te bera ka rezultuar se disa individe nuk kane shfaqur asnje lloj simptome gjate 10 vjeteve apo me shume nga infektimi me HIV. Po studiohet ne menyre sistematike per te gjetur arsyet se pse kjo kategori individesh nuk kane shfaqur simptoma.
Po eksperimentohet percaktimin e mbase karakteristikave te vecanta te sistemit te tyre imunitar, apo nese kane patur nje forme me pak agresive te virusit, apo ndoshta gjenet e tyre kane luajtur nje rol ne mbrojtjen nga virusi apo edhe mbase vetizolimin e virusit. Po punohet njekohesisht ne zbulime te reja vaksinash apo medikamentesh te ndryshme per parandalimin apo izolimin e virusit.

DIAGNOSTIKIMI

Per faktin se infeksioni me HIV, ne shume nuk paraqet asnje lloj simptome, testimi mund te behet me ane te shume teknikave dhe nder me te shpejtat dhe me te njohurat eshte testi i gjakut per te pare prezencen e antitrupave(proteinave qe luftojne infeksionet, viruset,bakteriet) ne gjak.
Antitrupat viral apo ndryshe te quajtur te HIV zakonisht nuk shfaqen ne gjak nga 1-3 muaj nga koha e infektimit me HIV. Mund te shkoje edhe deri ne 6 muaj dhe mos te kete prezence antitrupash HIV ne gjak. Kjo varet teresisht tek gjendja e organizmit te nje personi dhe varion nga individi ne individ. Sidoqofte, edhe nqse nuk ka prezence te antitrupave HIV ne gjak, mund te kete prezence te materialit gjenetik.

Nese jeni ekspozuar ndaj virusit HIV duhet qe menjehere te testohesh. Duke u testuar heret ka mundesi te parandaloni degradimin e infeksionit me ilace te ndryshme. Testet behen ne kofidencialitet te plote ne te gjitha qendrat e testimit. Testimi behet me ane te nje teknike te quajtur ELISA per te pare prezencen e antitrupave HIV ne gjak.
Femijet e lindur nga nena te infektuara me HIV mundet te infektohen ose jo me virusin HIV, por te gjithe jane bartes te antitrupave HIV te nenes se tyre. Dmth qe ata mund te infektohen shume me lehte sesa nje femije i lindur nga nje nene pa infeksion HIV. Prandaj ne kushte te tilla eshte shume et veshtire te percaktohet nje diagnoze e sakte tek foshnet e porsalindura.

KURIMI

Ne vitet e para te raportimit te AIDS, nuk kishte asnje lloj ilaci qe te luftonte kete virus vdekjeprures. Shkencetaret kane zbuluar shume rruge parandalimi dhe kurimi si per AIDS ashtu edhe per semundje te tjera vdekjeprurese.
Grupi i pare i ilaceve te perdorura per kurimin e te semurve me AIDS quhet NRTI (nucleoside reverse transcriptase inibitor,)i cili frenon shumefishimin e virusit, dmth vetekopjimin e vete virusit ne qelizat bartese dhe te infektuara nga HIV. Keto ilace ngadalsojne perhapjen e HIV ne pjese te tjera te organizmit te njeriut.
Me poshte po permend disa medikamente qe perdoren ne fazen primare te infektimin me HIV. Ato jane:

* AZT (Azidothymidine)
* ddC (zalcitabine)
* ddI (dideoxyinosine)
* d4T (stavudine)
* 3TC (lamivudine)
* Abacavir (ziagen)
* Tenofovir (viread)
* Emtriva (emtricitabine)

Gjithashtu ka edhe nje klase tjeter te quajtur NNRTIs (non-nucleoside reverse transcriptase inhibitors) te tille si:

* Delavridine (Rescriptor)
* Nevirapine (Viramune)
* Efravirenz (Sustiva) (in combination with other antiretroviral drugs)

Gjithashtu ka edhe nje kategori tjeter ilacesh te cilet perderon ne kurimin e infeksioneve me HIV. Keto ilace te quajtuar PI (protein inbibitors,) te cilet ndalojne shumefishimin apo vetkokopjimin e qelizave te infektuara me HIV.
Nder to mund te permende:

* Ritonavir (Norvir)
* Saquinivir (Invirase)
* Indinavir (Crixivan)
* Amprenivir (Agenerase)
* Nelfinavir (Viracept)
* Lopinavir (Kaletra)
* Atazanavir (Reyataz)
* Fosamprenavir (Lexiva)

Ka edhe medikamente te tjera qe perdoren ne faza te ndryshme te infeksionit por keto ishin me te rendesishmet.
Nje nder format reduktuese dhe edukuese qe perdoret intensivisht ne ditet e sotme tek te infektuarit me HIV eshe dhe e ashtequajtura HAART (highly active antiviral therapy.)=terapi antivirale shume aktive. Kjo teknike perdoret gjeresisht tek te sapoprekurit me virusin HIV. Kjo lloj terapie mgjse nuk eshte nje kure per AIDS, ka dhene nje kontribut te pakontestueshme ne uljen e numrit te fataliteteve ne mes te infektuarve me HIV, dhe ne permiresimin e gjendjes shendetsore te tyre, si dhe uljen e mases se virusit qe qarkullon ne gjak ne nivele pathuajse te padukshme.
Pervec anes pozitive qe permenda me lart, HAART ka edhe efekte anesore negative, kryesisht nga perdorimi i ilaceve antivirale.
Nder efektet anesore negative te kesaj teknike mund te permendim si:
*Te vjedha
*Diarre
*Dhe simptoma te tjera gastrointestinale

Perdorimi per nje kohe te gjate e medikamenteve te tilla mund te shkaktoje reaksione alergjike me pasoja te rrezikshme dhe fatale per jeten e te prekurve me HIV.
Sikurse ne rastet e kurimit te semundjeve te ndryshme nga perdorimi i kemikateve (medikamenteve) edhe HAART ka efektet e saje anesore.

Ketu po permend nje numer ilacesh qe perdoren rregullisht ne kurimin e infeksioneve "oportuniste" qe jane vecori e te prekurve me HIV, si infeksione te ndryshme e kancere.
Nder te cilat mund te permendim:


* Foscarnet dhe ganciclovir per te mjekuar CMV (cytomegalovirus) infeksione te syrit
* Fluconazole tper te mjekuar infeksione bakteriale dhe virale
* TMP/SMX (trimethoprim/sulfamethoxazole) ose pentamidine per te kuruar PCP (Pneumocystis carinii pneumonia)

Nje kategori tjeter ilacesh perdoren gjeresisht pe te kuruar kancere te ndryshem tek te prekurit me HIV.

PARANDALIMI

Perderisa deri me sot nuk rezulton nje vaksine per parandalimin e HIV, e vetmja menyre mbrojtese dhe parandaluese ndaj virusit HIV eshte evitimi i sjelljeve qe mund te shpien ne kontraktimin dhe infektimin nga HIV, si parandalimi i perdorimit te shiringave dhe parandalimi e kontaktit seksual te pambrojtur.
Sic e theksova edhe me siper, shumica e te infektuarve me HIV mund te mos shfaqin simptoma. Beni te pamunduren qe te qendroni larg atyre gjerave qe e lehtesojne kontraktimin e ketij virusi vdekjeprures.

Studimet ne kete fushe vazhdojne edhe ne momentet qe po flasim ketu, por deri me sot akoma nuk eshte zbuluar dicka qe te parandaloje kontraktimin e kesaj epidemie me permasa tragjike ne mbare boten.

shum keq

no.i.d