Juliani, perandori filozof me prejardhje Shqipetare

Juliani, perandori filozof me prejardhje Shqipetare

Perandori Julian kishte prejardhjen e tij nga fisi i Flaveve, fis i cili vinte nga Pellazget e Shqiperise. Nje vend I famshem per lindjen e luftetareve trima. Kur Perandoria Romake, rrezikonte te shkaterrohej ne shekullin e dyte pas eres sone nga Alamanet e Perendimit dhe Gottheve te Veriut, te cilet kishin plackitur Greqine Tainarin dhe Persetne Lindje, atehere u shfaq nje general me shume pervoje nga Shqiperia i cili shpetoi shtetin Romak. Ai ishte Klaud Flavi.



Ne Nise te Serbise mundi Gotthet ne nje lufte ku u numeruar 50 mije te vdekur. Me fitore te tilla arriti te ndalonte renien e Romes per nje Shekull. Ushtria e tij e donte aq shume sa qe e bene Perandor me emrin Klaud Gotthiku, I cili u be dhe krijuesi I dinastise se Flaveve.



Ne majin e vitit 332 lind ne Stamboll Juliani. I ati ishti Juli dhe e ema ishte Vasilina, bija e krishtere e Qeveritesit te Egjiptit. E ema vdes para se Juliani te behet nje vjec, dhe femija u rit nga dy xhaxhallaret e tij. Njeri, juli, nje njeri I mencur dhe shume intelektual, dhe tjetri Episkopi Evsevi, rrefyesi I familjes mbreterore. Xhaxhai i tij, episkopi, e futi qe te vogel ne lenden fetare, ndersa xhaxhai tjeter sapo Juliani mbushi 6 vjec e dorezoi tek skllavi I liruar Mardoni, I cili kishte edukuar dhe te jemen e Julianit. Ishte Mardoni ai I cili mori persiper Edukimin Grek te Julianit, I cili sapo kuptoi mesimdashjen e te riut, e izoloi nga te rinjte e tjere te moshes se tij per ta ujitur me adhurim mbi Greqine dhe Zotat e saj.

Juliani pa familjen e tij te vritet nepermes betejave te ashpra dinastike te asaj periudhe. Dhe ajo qe nuk mund te pranonte ishte shkaku se vrasesit e familjes se tij perdornin si alibi, vecorine e te qenit besimtar te krishtere. Qe kur ishte i ‘’vogel’’ nga ana shpirterore e deri ne fazen qe kishte plotesuar mendimet e tij shpirterore nuk mund te pranonte se Feja e Krishtere kishte te bente me veprime te dhunshme dhe me krime te tilla. Ne menyre karakteristike thote:



‘’Ju kur shkaterroni Tempujt e Lashte dhe kur vrisni njerezit e Besimit tone, beni veprime te cilat nuk jane thene kurre as nga Krishti dhe as nga Pavli. Me keto veprime qe kryeni, ju thyeni urdhrat e tyre’’.



Ne moshen 9 vjecare, perandori Konstandin meson ekzistencen e Julianit dhe te vellait te tij, dhe urdheron qe te izolohen ne nje fortese. Pas 8 vjetesh, Konstandini I lejon qe te kthehen ne Stamboll, aty ku vellai I Julianit merr titullin Qezar (trashegimtar I ardhshem I fronit). Per dy vjet Juliani studjon ne Pergamo dhe ne Efeso, nga ku dhe therritet nga perandori dhe vihet nen kontroll, pas ekzekutimit te vellait te tij Galit. Vetem fale perandoreshes Evsebise, e cila e quan nje intelektual te thjeshte dhe te parrezikshem, Julian shpeton.



Veren e vitit 355 shkon ne Athine per studjim ku dhe do te kaloje dhe muajt me te bukur te jetes se tij, ashtu sic shkruan vete me vone. Papritmas, thirret nga perandori I cili I jep titullin e Qezarit, dhe I ven persiper mbrojtjen e Perandorise Perendimore kunder barbareve gjermane.



‘’Brenda tij ndjente se po ecte drejt vdekjes, por megjithate vazhdonte I vendosur per te vdekur ne nje menyre heroike. Nuk eshte me djaloshi enderrues qe nuk rritej, por ngjan me nje Gjeneral fitimtar’’.

Juliani jo vetem qe perballoi pushtuesit, por dhe I ndoqi deri ne det, nje veprim ky qe vonoi shkaterrimin e Perandorise Romake per 3-4 shekuj. Vete ushtaret e tij e nominuan Perandor, dicka qe ai vete nuk donte te pranonte, por qe pranoi vetem pasi oficeret e tij e kercenuan se nese nuk do te pranonte, ata do te vinin nje tjeter ushtarak ne vendin e tij.



Pushton Ilirine dhe vendoset ne Nise, nga ku dhe deklaron hapur besimin e tij ne qyteterimin e modelit Grek. Dergon letra Athinasve, Korinthianeve, Spartaneve dhe Romakeve te cilet e perballojne me nje mospelqim. Keshtu ekzistonin dy Perandore ne Rome dhe perplasja ishte dicka e pashmangshe. Keshtu, ndersa Konstandini marshonte drejt Julianit, vdiq I semure ne Tarso te Kilikise.



Para se te jepte shpirt, njeh si tashegimtar te tij Julianin, ne menyre qe te shmangte nje lufte te ftohte te mundshme. Ne dhjetorin e vitit 361 behet nje hyrje triumfale e Julianit ne Stamboll dhe populli e brohorit si Perandorin e pare qe lindi aty.

Ketu fillon ‘’drama’’ e filozofit Julian, I cili thirret ti jape te drejte vizionit te Platonit mbi Perandorin – Filozof. Platoni thonte se Republika Ideale do te vije vetem kur Qeveritesit te filozofojne, ose Filozofet behen Qeverites.



‘’Me mire te besh te drejten per nje kohe te shkurter dhe per arsye te saj te humbesh, se sa te jesh I padrejte per nje kohe te gjate’’



Juliani nuk donte te detyronte te gjithe banoret e Perandorise ndjekes te sistemit Naconalo-Fetar. Dhe ketu vizioni qe kishte Juliani ngjan me ate te Aleksandrit te Madh, domethene nje perandori ku te gjitha fete te bashkekzistojne ne menyre paqesore, dicka qe perandoret romake e realizuan ne nje nivel te larte. Juliani kishte si nje model jete Aleksandrin e Madh dhe Marko Aurelin, te cilet I admironte. Madje disa kundershtare te tij thone se admironte Aleksandrin e Madh aq shume sa besonte se ishte ai vete rimisheremi I tij.

Por fanatizmat e easaj kohe nuk I lejuan te materializonte endrren e tij politike. Nxjerr 5 dekrete te tjere per te perforcuar autoritetin e parlamenteve locale. Ndalon ta quajne ‘’Despot’’ dhe deklaron se quan veten e tij nje anetar te klases parlamentare.



‘’Nuk vlen askund te himnosh Heronjte e Lashte, nese nuk mundohesh tu ngjash atyre’’



Fillon te nxjerre dekrete mbi tolerancen e feve, u rikthen pasurie e tyre dhe kthen mbrapsht nga internimi ortodokset, ndersa njekohesisht fshin sponsorizimet ndaj kishes katolike. Dhe te gjitha keto i beri , ashtu sic thonte dhe vete , ne menyre qe te rifunksiononte perseri Rregulli I vjeter Romak, ku te gjitha fete do te ishin te barabarte ne Perandori.



Mundohet te miqesoje pjese te ndryshme te krishtereve dhe te shmange perplasjen e tyre me ata qendrore. Forcon qendrimin ndaj kristianeve dhe urdheron ndalimin e mesuesve kristiane nga arsimi, dhe I detyron ata te korrigjonin demet qe kishin krijuar ne Tempujt e feve te tjera.



‘’Eshte absurde, disa qe detyra e tyre eshte te interpretojne veprat filozofike dhe oratorike te filozofeve, ne te njejten kohe te perbuzin Zotat qe ata nderonin’’.

‘’Arsimi I drejte nuk do te thote te perdoresh bukur fjalet dhe gjuhen, por do te thote dallimi I nje qendrimi te shendoshe te menduari logjik, te kesh mendime te drejta mbi te miren dhe te keqen, mbi te bukuren dhe te shemtuaren’’.



Insiston te paraqitet ne Parlament per te biseduar mbi ligjet, vazhdon te marre pjese ne gjyqe, per te daluar vendime sa me te drejta. Ndonjehere roli I tij I dyfishte si Perandor fhe si Filozof, krijon brenda tij nje lufte te brendshme, per te marre vendime.

Ne korrikun e 362 vendoset ne Antioki per te pergaditur ekspediten kunder perseve, ndersa relacionet e tij me banoret e kesaj zone sa shkojne e keqesohen. Ekziston nje seri e madhe reagimesh dhe jo vetem nga te krishteret por edhe nga disa homoseksuale te pafe, qe jetonin ne ate kohe ne Antioki. Por perseri Juliani nuk veproi si nje Perandor Autoritetar por si nje Perandor – Filozof, duke u pergjigjur ketyre polemikave me nje shkrim satirik dhe ja u dergoi. Kur e pyeten se pse nuk merr masa autoritetare, ai u pergjigj:

’Injorantet duhet ti mesosh dhe jo ti denosh. Sepse nuk mund te linde nje qyteterim ne ate vend ku mbreteron injoranca’’



Muaj me vone shkruan librin ‘’Sipas Galileasve ose te krishtereve’’ dhe ne fillim te vitit 363 shkruan ‘’Misopogonin’’. Ne Pranvere kryhet pushtimi I Persise. Juliani kalon lumenjte Tigri dhe Eurati dhe arrin deri ne Ktisifonda, dhe me 26 Qershor, duke luftuar si gjithmone ne vijen e pare, plagoset per vdekje ne nje beteje kunder Perseve.

Menjehere pas vdekjes se Julianit, te krishteret dogjen biblioteken e Antiokise. Vazhduan me perzerje kolektive dhe vdekje te dhunshme ndaj filozofeve, denime me vdekje per magji ndaj besimtareve te Panteonit te lashte. Vazhduan me shkaterrime Tempujsh te lashte, vendstervitjeje dhe muzete, me si perfundim ndalimin e detyruar te fese se lashte dhe gati sa nuk ndaluan dhe Lojrat Olimpike nga Perandori Teodosio ne netorin e vitit 392.

Me vdekjen e Julianit, Perandoria Romake re ne nje decadence te madhe, Bota e lashte e Diturise dhe e Virtytit ra ne nje narkoze te gjate, dhe dituria e cmuar u zhduk nga vendet perendimore.

Juliani ishte nje personalitet qe eshte akuzuar per shekuj te tere per vepren qe u mundua te realizonte. Qen nga viti 1950 dhe mbrapa, emri I tij ka filluar te rimekembet ne te gjithe boten.

Juliani ishte nje ‘’fanatik’’ i komunikimit, fliste dhe diktonte, dhe kur nuk diktonte shkruante ai vete, gjithmone naten. Kur u be perandor, filloi te komunikonte , te dergonte letra tek shume njerez te edukuar, te besimeve te ndryshme fetare dhe nuancash, duke I thirrur afer tij.

Virtytet e tij nuk u harruan kurre, madje as ateher kur kisha e kritikonte dhe as sot. Eshte krejt paradokse, sasia e njerezve te mencur qe e lavderojne. Fanatiku I krishtere Prudenti, ne poemen e tij ‘’Apoteoza’’ shkruan : ‘’ Me te vertete Juliani tradhetoi Zotin, ishte jashtezakonisht i dobishem per perandorine me vlerat e tij ushtarake, qeverisjen e tij te ndeshme dhe drejtesine e rrepte te tij’’, filozofi I njohur Italian I epokes se Mesjetes, Marsilo Ficino, himnon Julianin si liderin e Neoklasicizmit dhe rinovues te mendimit grek. Lorenci kompozoi dhe luajti drame ne Firence per te vertetuar se nuk ishin demonet qe mbizoteronin mbi Julianin, por ai ishte nje patriot I paster.

I rritur brenda rreptesise Romake, respektonte nderkaq jeten njerezore, dhe bazohej ne fuqine qe ka shpirti. Ishte nje nga shkrimtaret me te mire te epokes se tij. U perpoq te bente njerezimin te ishte I lire dhe I lumtur, duke dhene shembull popullit me jeten e tij te thjeshte dhe shkruan:

’Mbreti duhet te jetoje jeten e tij te pershtatur me fjalet qe thote, ne menyre qe te jete I tille ashtu sikur do te formoje nenshtetasit e tij’’.



Nepermes veprave te tija, eshte e lehte te kuptoje dikush sinceritetin qe ai shpreh, dhe nga ajo mori shkrimesh dallojne tre, te cilat jane: ‘’ Lavderime per Eusebine’’, ‘’Lavderime per perandor Konstandion’’, dhe ‘’mbi veprimet e perandorit. Keto tre vepra ishin shprehje te ligjerimit kundrejt kusheririt te tij, perandorit Konstandio I cili pas vrasjes se te gjithe familjes se Julianit, mbante kundrejt tij nje armiqesi dhe dyshime te vazhdueshem.



Vepra te tjera te Julianit qe jane shpetuar jane:



- Arsye vetengushellimi per shpernguljen e Salustit te urte.

Salusti ishte keshilltari dhe miku I Julianit, dhe largimi I tij I kushtoi mjaft.



- Parlamenti dhe Komuna e Athinasve

Sapo emerohet Perandor dhe para se te siguronte vendin e tij me kundershtarin e tij, Konstandio, ndjen nevojen per te dhene llogari tek te gjithe grekerit.



- Bashkepirja ose Kronia

- Drejt nenes se Zotave dhe Mbretit Diell

- Sipas Galileasve

- Misopogon

- Letra





Nje nga biografet e tij qe jetoi shume vite afer tij, Amian Marcelini, ne kapitullin e XXV te histories se tij permbledh:

Juliani ishte I denje per tu rradhitur ne serine e burrave te medhenj, pasi zoteronte 4 virtytet kryesore: DITURINE, DREJTESINE, MODESTINE, GUXIMIN.

’Mbreti duhet te jetoje jeten e tij te pershtatur me fjalet qe thote, ne menyre qe te jete I tille ashtu sikur do te formoje nenshtetasit e tij’’.



Nepermes veprave te tija, eshte e lehte te kuptoje dikush sinceritetin qe ai shpreh, dhe nga ajo mori shkrimesh dallojne tre, te cilat jane: ‘’ Lavderime per Eusebine’’, ‘’Lavderime per perandor Konstandion’’, dhe ‘’mbi veprimet e perandorit. Keto tre vepra ishin shprehje te ligjerimit kundrejt kusheririt te tij, perandorit Konstandio I cili pas vrasjes se te gjithe familjes se Julianit, mbante kundrejt tij nje armiqesi dhe dyshime te vazhdueshem.



Vepra te tjera te Julianit qe jane shpetuar jane:



- Arsye vetengushellimi per shpernguljen e Salustit te urte.

Salusti ishte keshilltari dhe miku I Julianit, dhe largimi I tij I kushtoi mjaft.



- Parlamenti dhe Komuna e Athinasve

Sapo emerohet Perandor dhe para se te siguronte vendin e tij me kundershtarin e tij, Konstandio, ndjen nevojen per te dhene llogari tek te gjithe grekerit.



- Bashkepirja ose Kronia

- Drejt nenes se Zotave dhe Mbretit Diell

- Sipas Galileasve

- Misopogon

- Letra





Nje nga biografet e tij qe jetoi shume vite afer tij, Amian Marcelini, ne kapitullin e XXV te histories se tij permbledh:

Juliani ishte I denje per tu rradhitur ne serine e burrave te medhenj, pasi zoteronte 4 virtytet kryesore: DITURINE, DREJTESINE, MODESTINE, GUXIMIN.

MENDIME FILOZOFIKE TE JULIANIT



Te ngjajme me Zotin, nuk do te thote asgje tjeter se sa te arrijme te zoterojme Diturine me superiore per qeniet. Nuk shenjterojme Zotat as per pasurite e tyre dhe as per thesaret e tyre, por per ate qe thote Homeri, se Zotat dine gjithcka, dhe me e rendesishmja eshte se njohin veten e tyre.



Nuk ekziston pervec se nje qellim dhe nje parim, te njohesh veten tended he te perngjahesh me Zotat: Parimi pra eshte te njohesh veten tended he ne fund te ngjash me ata qe jane me te mire se ti.



Pa harruar se ekziston brenda nesh dicka me superiore se Mendja, nje pjese e vockel domethene nga Njeshi dhe nga Miresia qe zoteron gjithesine, ekuipazhi do te thonin I Shpirtit, nepermes se ciles, prezenca e Njeshit dhe e Miresise perqafon te gjithe Shpirtin.



Sepse ashtu sikur e Verteta eshte nje dhe filozofia eshte nje, mos te na duket e cuditshme pra, se arrijme tek ajo nepermes rrugesh te ndryshme. Sepse nese nje i huaj, pasha Zeusin, dikush nga te vjetrit, do te donte te kthehej ne Athine, do te mund te shkonte si nga toka ashtu dhe nga deti.



Platoni quan Zota ata qe jane te dukshem, domethene Diellin, Henen, Qiellin dhe yjet, porf keto jane vetem pasqyrimet e Zotave te padukshem. Dielli qe eshte i dukshem nga ne nuk eshte gje tjeter pervec se pasqyrimi I Diellit Mendor – te pakonceptueshmit nepermes trurit – dhe Diellit te padukshem.



Sepse nen shenderrimin miti, ka per qellim per te mesuar njerezit, atehere kur ai qe e thote i shmanget thenies, pasi kupton se ajo qe do te thote do te jete dicka hidheruese per degjuesit e tij.




Natyra dashuron te fshihet, dhe nuk pranon te arrijne tek veshet e njrezve brutale, fjale mbi esencen apokrifike te Zotave.