Njesia sintaksore e fjalise

1.kuptimi i pergjithshem
Per kete njesi sintaksore ka pasur mendime te ndryshme gjate gjithe historise se mendimit gjuhesor dhe filozofik nje heresh sepse ky koncept lidhet ne rralle te opare me gjykimin qe eshte ni koncept logjik mire po fjalia dhe gjykimi lidhen me njera tjetren me ni far kuptimi sepse gjykimi si forme e te menduarit nuk mund te shprehet pa fjali.
Gjykimi nga ana e tij ka dy elemente:
subjektin(S) dhe prdikatin (P)
Psh:Studenti lexon
I I
S P
Ne kete pikpamje me gjykimin afrohet edhe fjalia,pasi ashtu sic eshte gjykimi [color="Red"]me struktur dyshe(S+P)[/COLOedhe fjalia mund te dale me kete strukture sic eshte rasti i me siperm.
Por ne pjesen me te madhe te rasteve fjalite na shfaqen me me shume se me dy gjymtyre (Kr_Ka)+pjese plotesuesePsh:Po gjenerojme fjaline e me siperme:Studenti i rregullt lexon cdo dite ne bibloteke.Per shume shekuj ne sintakse ka sunduar rryma e logjicizmit,si pas te ciles fjalia eshte barazuar me gjykimin (si forme e te menduarit).
Me vone pas logjicizmiy ne sintakse ka mbizotruar edhe rryma e psikologjizmit.
Si pas ketij drejtimi fjalia nuk shpreh vetem nje mendim te caktuar,dicka nga realiteti por ajo vishet edhje me ni ndjenje shpirterore.
Psdh:Ketu qenkemi te gjithe studentet e shqipuar me nje ton te zakonshem shpreh je pohim te caktuar,por ne qofte se nderrojme tonin ketu qenkemi te gjith studente!-ketu fjalia pervec pohimit shpreh edhe nje ndjenje gezimi te pa pritur.
Ceshtja e II:
2.Klasifikimi i fjaleve(tipologjia e fjalive)
Fjalite si njesi sintaksore themelore mund te klasifikohen sipas kritereve te ndryshme:
a)sipas intonacionit(ose: qellimit te thenjes)
Intonacioni, si mjet fonetik e sintaksore njekohesisht,sherben edhe per diferencimin e fjalive(dallimin e tyre sipas nje kriteri).
Ky kriter quhet ndrushe edhe sipas qellimit te thenjes dhe perftohen perdoren ne situata te shumta komunitative,ato pohojne ose mohojne dicka nga realiteti.
Psh:Ne shqiptaret krenohemi me gjuhen tone.
Fjalite deftore shqiptohen meintonacion deftor dmth zeri grihet ne fillim e shuhet ne fund te fjalise.
Sipas skemes:
I____________-
Sot eshte dite e fresket.
Fjalite deftore jna ebaza nga gjenerojme te gjitha tipat e tjere te fjalive.Zakonisht folja(kallezues) e fjalive deftore eshte ne menyren deftore por si pas situates komunikative,mund te dalin edhe folje ne menyrra tjera si psh:ne menyren urdherore.
Psh:Ec eec dhe na takuam dhelpren, ose Kthehu majtas e kthehu djathtas e njajta pamje.
-fjalite pyetese-perdoren per te pyetur per dicka qe nuk e dim fare ose nuk e dime mire.
Psh:ku ka lindur Gon buzuku?-fjalite pyetese shqiptohen me intonacion pyetes, ku zeri ngrihet ne fund te saj,sipas skemes
________I ?
Ne fillimi te falive pyetese perdoren fjalite per te cilat pyeten si:Peremra pyetes,ndajfolje pyetese,pjeseza pyetese ose elemente te tjera leksikore.vec se duhet diur qe fjalite pyetese nderthen edhe pa fjalen pyetese,vetem me ane te intonacionit.
Psh:Jeni motra ju te dyja.(fjali deftore)
Jeni motra ju te dyja?.
Keto gjenerime quhen fjali me strukture paralele:
Fjalite pyetese kane rend te vecante:jo per her si pas rendit te zakonshem te shqipes qe eshte: S+P+O+C+A
subjekti,predikati,objekti,plotesi dhe atributi
Kryefjala-,kallezuesi-,kudrina-,rrethori-,-,percaktori
-por sipas qellimit te kumtimit
Psh:cfare doje ti ketu?
O+P+S+C
Fjalite pyetese ndahen ne: fjali te pyetjes teresore,kur shoqerohen me pjeseza pyetese:A mos valle,thua se etj.
Psh:A vjen treni ne kohe?; dhe ne fjali te pyetjes se pjeseshme,kur shoqrohen zakonisht ne fillim te tyre me peremra ose ndajfolje pyetese:C,cfare,ku,si,sa,nga,kur,pse,perse, etj.