Historia e Alfabetit te Gjuhes Shqipe - Stavri Skendo

Historia e Alfabetit te Gjuhes Shqipe - Stavri Skendo
Alfabeti Shqip,një Histori e gjallë e Kombit tonë në momentet e vetëdijes Kombëtare

Stavri Skendo


Historia e Abecese Shqipe eshte nje histori e gjate dhe e nderlikuar.Ndarjet tokesore te Vendit -Veri e Juge --me krahinat e tyre me kulture te ndryshme, kane luajtur nje rrol te dalluar; edhe grupet fetare -Katolike, Myslimane dhe Orthodhokse -qe gjenden atje kane qene nje faktor me rendesi. Por interesat politike te fuqivet te huaja i kane shtuar kesaj historie nje nderlikim dhe vecori te rralle .
Per here te pare behet fjale per nje abece te gjuhes Shqipe nga nje frat Domenikan i quajtur Brochart, i cili ne vitin 1332 i paraqiti Mbretit te Frances, Philippe De Valois, nje raport per ckishte pare ne vendet e ndryshme qe kish vizituar, me qellim qe t'a shtynte Mbretin t'ia niste njej kryqezate. Duke permendur Shqipetaret e Veriut, frati shkruan- te: « ...sadoqe qe Shqipetaret kane nje gjuhe krejt te ndryshme nga ajo e Llatinevet, ata perdorin shkronjat Llatine ne librat e tyre »
Me te vertete, germat Latine i shohim ne nje nga shkrimet e para te gjuhes Shqipe, ne nje formule pagezimi ne ritem Katolik Roman, qe nga viti 1462 dhe qe ben pjese ne nje letre baritore te Pal Engjellit (Paulus Angelus), Kryepeshkop i Tiranes dhe Durresit. Kjo formule eshte shkruar ne te folmen gegerishte dhe doreshkrimi ruhet ne Biblioteken « Lau- rentiana » te Florences. . Nje shkrim tjeter ne gjuhen Shqipe me nje date ndofta gjysme shekulli perpara asaj qe permendem, dhe, sipas disa studimtareve, me teper se gjysme sheku11i perpara, ishte nje doreshkrim i njej cope te Testamentit te Ri.qe ka nga pas nje kenge Pashke te ritit Bizantin, shkruar me germa Greke dhe qe gjendet ne Bib1ioteken «Ambrosiana», ne Milan. Dialekti i perdorur ne kete shkrim eshte toskerisht, ai i te Krishterevet Orthodokse. Abecete e ketyre dy dokumenteve deshmojne te dy influencat kulturore, te cilat sundonin ne Shqiperi perpara pushtimit te plote te saj prej Turqvet:

Llatine Katolike ne veri te lumit te Shkumbinit: Greke Orthodhokse ne juge po te ketij lumi.

U desh disa kohe te shohen driten te parat vepra te shtypura ne gjuhen Shqipe. Keto ishin libra kishetare ose fjalore te shkruar nga Kleri Katolik ne veri. E para ne radhe eshte Meshari (1555), i Gjon Buzukut- i -cili ka te ngjarete kete qene peshkop ne Shqiperin' e Veriut -shtypur me nje abece te mbeshtetur ne abecene Latine porme disa germa Cyrili- ke . Kupetohet vetiu se afesia e tokavet sllave te Juges, vecanerisht bregdeti Dalmat me te cilin prifterit katolike Shqipetare kane pasur te bejne, e ka influcuar te perdore disa germa Cyrilike per tingujt Shqip qe germat Llatine nuk mund t'i jepnin. Keto germa jane Cyrilike Perendimore qe perdoren nga Katoliket e Kroacise ne tekste te shenjta te botuara ne gjuhen e popullit. Por abeceja e Buzukut nuk duhet te kete qene e perdorur nga te tjere, sepse ne veprat e Pjeter Budit (1566-1623)
si pershembull, ne Doktrinen e Krishten (1618), shohim nje shkrim te ndryshem, sado te mbeshtetur ne abecene Llatine. Abeceja e Budit, me disa ndryshime te vogela, eshte perdorur nga Frang Bardhi ne Fjalorin e vet (1635) dhe nga Pjeter Bogdani ne Cuneus Pro phetarum(1635). Kejo abece u ruajt gjer ne fillimin e shekullit te njezetet nga prifterit Jezuite te Shkodres, te cilet vazhduan t'a perdorin ne botimet e tyre. Ky sistem abeceje eshte quajtur me te shumten e hereve « Abeceja e Shkrimtarevet te Lashte te Veriut », sepse qe perdorur prej tyre nga nje here permendet edhe si « Abeceia Katolike », nga qe vetem pjesa Katolike e popullesise Shqipetare ka shkruar me te. Megjithe kete kjo abece ka mbetur e kufizuar vetem ne krahinen e Shkodrcs.

Edhe ne Juge te parat vepra te shkruara ne gjuhen Shqipe kane qene libra kishe dhe fjalore, por ato qe na kane mbetur neve jane te njej datuara shume me te vone nga ato te Veriut, domethene te shekujvet te 18-t e 19-t. Ky ndryshim kohe shpjegohet nga gjendja ne te cilen kane qene kishet Katolike dhe Orthodhokse gjate sundimit Turk. Kisha Katolike ne Shqiperi, ne te tre shekuit e pare te 9undimit Turk, shikohej me dyshim nga Porta e Larte, se kish lidhJe me Vatikanin dhe me Perendimin Katolik qe ishin armiq te Perandorise Turke dhe shtemgata per te islamizuar besniket e saj ka qene nga nje here shume e rende. Kleri Katolik ndjeu nevojen te perktheje dhe te shkruaje vepra kishetare ne gjuhen e vendit per zhvillimin shpirteror te popullit. Sadoqe nuk dihet gje per Re- formen dhe Kunder-Reformen tek Katoliket e Shqiperise ka te ngjare qe Reforma te mos kete qene shtrire aqe larg ne juge gjer ne vendin e tyre por, pasi Kunder-Refoma. ne Kroaci dhe ne vendet e tiera Sllave te juges ka qene e gjalle dhe shume vepra kane qene shkruar ne gjuhen e popu1lit, edhe Kleri. Katolik i Shqiperise mund te kete qene i influencuar te veproje ashtu. Patrikana e Stambollit, m'ane tjeter, gezonte, qe nga koha e pushtimit Turk, mbrojtjen e Shtetit Turk dhe ishte bere praktikisht nje nga institutet e tij administrative. Atehere kur Rusia dolli si mbrojtese e te Krishterevet Orthodhokse ne shekullin e 18-t -kejo qe edhe koha kur Perandoria Otomane kish- te marre te poshten pozita e Kishes Orthodhokse ne Shqiperi filloi te dobesohet. Shtemgesa e Islamizimtit peshonte rende mbi besimtaret dhe ishte e nevojeshme qe t'u forcohej besimi . Veprat ne gjuhen Shqipe te shkruara nga Orthodhokset per propagande fetare nga nje here nuk qene edhe pa prirje helenizimti.

Te pakta jane, megjithate, librat e shkruara ne gjuhen Shqipe nga te Krishteret Olihodhokse ne Juge. Sic mund te merrej me mend, abe- ceja e tyre ishte pergjithesisht Greke. Aty nga shekulli i tetem'bedhietet nje qender kulturore Greke ishte zhvi1Iuar ne Voskopoje (Moskho. polis), afer qytetit te sotem te Korces, qender e cila ushtronte nje influence te fuqishme ne juge. Dy fjalore shumegjuhesh duallen ne drite, njeri nga kryeprifti Theodor Kavalioti, me titu1Iin Fialor i Greqishtes Popullore, Vllahishtes dhe Shqipes, qe bente pjese ne librin e Kendimjt (Protopeiria) l710, dhe tjetri nga Mjeshtri Dhanil, prift dhe mesonjes, i quajtur Fialor Katergjuhesh (1802), sepse qe shtuar edhe Bullgarishtja.Te dy keta shkrimtare i paten bere mesimet e tyre ne Voskopoje dhe perdoren shkronjat Greke per pjesen Shqipe te fjalorvet. Ne hyrjen vepres se tij, shkruar ne vjershe dhe ne gjuhen Greke, Mjeshter Dhanili e thoshte haptas se qellimi i tij jshte helenizimi i popullsivet vllehe, Bullgare dhe Shqipetare . Ne Berat, ne juge te lumit te Shkumbinit, Kostantin Berati shkroi ne gjysmen e dyte te shekulit te tetembedhiet ne Liber Kendimi Greqisht dhe Shqip dhe perdori shkronjat Greke ne pjesen Shqipe te ketijEshte per t'u vene re se ne kete liber kendimi gjendet nje abece e mbeshtetur me te shumten neshkronjat Cyrilike dhe Glagolitike edhe me te cilen vetem dy vija Shqip jane shkruar . Elbasani, nje qytet ne Shqiperin Mesme, mburret per nje abece te vegante, qe J .G. v. Hahn, konsull i Austrise ne Janine dhe babai i albanologjise, besonte se i perngjante abecese se vjeter te Fin1ikasvet. Kejo abece u perdor n'ate qytet dhe mund te kupetohej aty ketu ne Berat; sherbeu per pune kishetare si edhe per pune tregetie. Hahn-i mendonte se keio abece ish evjeter e se Mjeshter Theoldori (Haxhifilipi) vdekur me 1806, mesonjes dhe predikonjes n'Elbasan, i cili i kish bere mesimet ne Voskopoje, e kish perdorur ne shkrimet e tij . Megjithkete, studimtaret e Shqipes nuk mendojne si Hahn-i, persa i perket vjetersise se abecese, dhe thone se kejo abece esht sajuar nga Mjeshter Theodori vete. Nje prej ketyre dijetareve ka shfaqur edhe mendimin se ajo ka qene « nje abece korsive Greke e shekullit te tetembedhjetet, e pershtatur nje ~r nje » (12). Keto kohet e fundit duan te thone se kejo abece, e perbere nga 53 shkronja, tregon influence Sllave, Greke dhe Llatine (13). Ne vitin 1949 nder dokumente te gjetura ne manastirin e njohur Orthodhoks te Shen Jonit, afer Elbasanit, eshte zbuluar nje doreshkrim i shkurter ne gjuhen Shqipe m~ nje abece te vegante dhe te panjohur gjer me sot. Do~ti permban vuajtjet e Krishtit dhe disa copa te Ungjijvet ne nje gjuhe me te vjeter se a~o e Mjeshter Theodorit. Sadoqe thone se kejo mbeshtetet ne Glagolitiken , po t'a gjykosh nga copa faksimile botuar ne liber (faqe 317), njeriu do te mendonte me fort se kejo abece eshte mbeshtetur ne shkronjat Greke. Doreshkrimi besohet te kete qene shkruar ne nje kohe kur Kryepeshkopata (e quajtr edhe Patriarkata) e Ohrise perkrahte perkthimin e libravet te shenjta ne gjuhen e Vendit me qellim qe te kundershtonte me mire Islamizimin, ndofta ne gjysmen e pare te shekullit te tetembedhjetet. Kejo abece quhet «Abecja e Anonimit te Elbasanit

Ne vitin 1827 u shtypen ne Korfus te kater Ungjijt ne Greqishten me perkthimin Shqip perkundrejt. Ne kete perkthim Shqip perkundrejt.Ne kete perkthim u perdoren germat Greke -24 shkronjat Greke si edhe 9 shkronje te posacme.Kejo pune u be nga nje grup perkthenjesish nen kqyrjen e Grigor Argjirokastritit (nga Gjirokastra), nje peshkop Shqipetar i ishu1lit te Eubese. Sic duket ky perkthim u prit mire nga Tosket, pasi ne vitin 1885 u botua per se dyti n'Athine . Nje tjeter abece e vecante me Liber Kendimi u botua ne vitin 1845 nga Naum Veqi1harxhi prej fshati afer Korces, por vetem ai e perdori kete , Konstandin Kristoforidhi, nga Elbasani, ky Purist i zoti dhe qe shkroi shume edhen qe mesonjes i Hahn-it ne gjuhen Shqipe, perdori dy abece per librat e ndryshme te Ungjillit qe perktheu per Shoqerine Ungjillor Britanike te Huaj (Foreign and British Bible Society). Ne perkthimet gegerishte perdorte abecene Llatine, ose me mire « shkronjat Evropialle » sic porosiste R. Lepsius ne botomin e vet si pershembell nete kater Ungjijt (1866); dhe sa here qe perkthimet i bente toskerisht perdorte shkronjat Greke, si per shembell Psalltirin (1868) . Ne vitin 1877, nje Shqipetar Orthodoks qe kish lere ne Rumani, Vasil Dh. Ruso, botoi Pellasgjika, Shqip aplla alfavita
(Pellasgjika, Abece e Thjeshte Shqipe), shkruar me germa Greke dhe kushtuar te bijvet.
__________________

Me pushtimin e plote te Shqiperise nga Turqit pas vdekjes se Skederbeut (1468) dhe me islamizimin e dalengadalte te banorvet, hyri ne veprim abeceja Arabishte Ose Turqishte. Megjithekete, dokumentet qe kemi me nje shkrim te tille fillojne qe nga shekulli i tetembedhjetet. Ne Juge keto dokumente nisin me vjershen e gjate Erveheja (1820) te Muhamet Kycykut (Cami).Ne Berat, nje qender kulture Orientale, me vjershat Nezim Trakulles (vdekur me 1760); ne Veri me poezine «anakreontike» Mul1a Hysen Dobracit ). Disa nga shkrimtaret ishin Syni dhe te tjeret Bektashi, besnike te njejtit sekti pantheistik te deges Shia te Islamizmit, qe ishte perhapur ne Shqiperine Juges. Subjektet e tyre, t'influencuar ng: kultura Orientale, qene me frymezim fetar edhe me frymezim sheku1lar Islamizmi ne Shqiperi, duke mos qene i shtrenguar te mbrohet sikur Kishet e Krishtera, nuk kish nevoje t'u vihej vetem e vetem shkrimevt
fetare. Flitet edhe per nje abece me shkronja Turqishte bere rreth vitit .1861 nga nje fare Daut Borici prej Shkodre . Ne vitin 1877, nje Shqipetar i mesuar, qe kishte udhetuar ne Perendim dhe jetonte ne Janine, i quajtur Tahsin, botoi nje abece. Shqipe te mbeshtetur ne shkronjat Turqishte, abece e cila u perhap mjaft n'ate krahine, por autori u arrestua menjehere dhe u dergua ne Stambo1l sepse gjuha Shqipe nuk gezonte po ato te drejta qe gezonin gjuhet e tjera brenda Perandorise Turke.

perpjekjet per te bere abece Shqipe nuk mungonin as ne mergaten Shqiptare. Pasardhesit e Shqipetarvet qe emigruan ne Greqi (heren e pare nga mbarimi i shekullit te 14;.t dhe ne fillimin e shekl1l1it te 15-t), dhe u vendosen atje, e shkruan giuhen e tyre ametare me shkronja Greke. Nje shembell te tille e gjejme ne doreshkrimin e njej fjalori te vogel, Fjalor Greqisht-Shqip (1809), te Marko Bocarit, fia1or te cilin heroi Suliot i Kryengritjes Greke e shkroi per konsul1in Freng te Jallines, F. Pouqueville , Nje Abece Shqipe sipas Dialektit te Folur ne Greqi, mbeshtetur ne shkronjat Greke, qe botuar n'Athine ne vitin 1882 nga Anastas Kullurioti prej ishullit te Salamines. Abecete qe perdoren shkrirntaret Italo-Shqipetare -pasardhesit e Shqipetarevet qe lane Atdhen' e tyre pas pushtimit Turk dhe zune vend n'Italin'e Juges dhe ne Siqeli -qene latine. Sadoqe ishin Toske dhe te Krishtere Orthodhokse nga origjina. n'Itali keta qene bere unite dhe paten hyre nen influencen e kultures Llatine-ItaJiane. Vetem Dhimiter Kamarda perrdori abecene Greke ne gramatiken e vet si si dhe ne shtesen e kesaj gramatike: Grammatologia Comparata della Lingua Albanese (1864), Appendice (1866); kjo nuk ish tieter vecse abeceja qe perdori Hahn-i ne botimin e vet Albanesische Studien, abece e cila atij i u douk e plote dhe e arsyeshme (24). Hahn-i pat perdorur shkronja Llatine si j, ose shkronja Greqishte me shenja dalluese si S (s) per tinguj qe ishin vecanerisht Shqip. Por as Kamarda nuk e mbajti gjithnje, sepse ne disa perkethime ai perdori shkronjat Llatine.
Po te perjashtojme «Abecene e Shkrimtarevet te Lashte te Veriut » qe mbajti me teper se 3OO vjet, abecete e tjera qene jeteshkurtera dhe u perdoren pergjithesisht vetem nga ata njerez qe i bene, ose ne rrethe shume te ngushta. Zgjedhja e abecese Llatine ose Greke si mbeshtetje, varej me teper nga kultrura e atij qe e cpikte ose nga kultura e zones ne te cilen delte ne drite. ..

Interesimi per gjuhen Shqipe filloi te shtohet pas themelimit te Lidhjes Shqiptare, qe zakonisht quhet Lidhja e Prizrenit, formuar ne vitin 1878 me qellim qe te kundershtonte vendimet e Kongresit te Ber-- linit, i cili u leshoi toka Shqipetare shtetevet fqinj. Atdhetaret Shqiptare e kuptuan tronditjen e Perandorise Turke dhe i trembeshin copetimit te Vendit te tyre. Prandaj u bene perpjekje per zhvillimin e ndergjegjies Shqipetare dhe per bashkimin e te tre grupevet fetare. Levrimi i gjuhes Shqipe -veriga e perbashket -do t'i sherbente me mire " ketij qellimi. Keshtu, Lidhja hartoi nje program per autonomi administrative duke i dhene rendesi perdorimit te shkrimit te Shqipes dhe shkollavet Shqipe, dy pune keto me te cilat ceshtja e abecese lidhej fort.

Ndersa Lidhja vepronte ne Shqiperi duke kundershtuar me arme shkeljete tokes se saj, nje shoqeri per kulture earesim, e quajtur Shoqeri per Botimet Shqipe themelohej ne vitin 1879 ne Stamboll per te nxitur berjen e botimeve ne gjuhen Shqipe. Ne krye te kesaj shoqerie ishin dy vellezerit Frasheri, Samiu (i njohur ne Turqi si Shemsedin Sa mi Bej) dhe Naimi, poeti-apostull i nacionalizmes Shqipetare, te ndihmuar nga Shqipetare te shquar te besimevet Orthodhokse e Katolike. Kejo shoqeri beri nje abece te mbeshtetur ne shkronjat Llatine me disa shkronja Greqishte, si dh(dh) dhe f (th) --Samiu dhe Naimi i kishin bere mesimet ne gjimnazin Grek te Janines -si edhe disa shkronja te vecanta, si (gj), krijuar nga Samiu vete per tinguj te vecante te gjuhes Shqipe. Duke ndjekur parimin e njej shkronje per nje tingull kejo abece kish nje themel gjuhesor te shepdoshe. Kjo u quajt « Abeceja e Stambollit » ose« Abeceja e Frashervet » nga emri i Vellezervet Frasheri. Me kete abece shoqeria botoi organin e saj Drita, nje Abetare dhe Kendim, si edhe shume libra shkollore.

Abeceja e Stambollit u perdor ne gjithefare botimesh te kollonivet Shqipetare -Bullgari, Rumani, dhe gjetke dhe te nje pjese te ma-dhe te Shqiperise vete. Raportet e Konsujvet Austriake ne Shqiperi lajmerojne se gjer ne vitin 1005 abeceja e Stambollit perdorej nga pjesa me e madhe e popullesise, si Orthodhokse ashtu edhe Myslimane, qe jetonin ne Juge, dhe ishte shtrire nga veriu pertej Durresit, gjer ne Diber dhe ne krahinen ne 'juge te Prizrenit . Ne fillim levizja arsimore dhe gjuhesore e Shqiptareve, e nxitur nga Lidhja e Prizrenit, u

perkrah nga Porta e Larte, sepse theksonte kombesin' e Shqipetarevet si nje pengim te perhapjes se Sllavevet dhe te Grekevet ne Ballkan. Por,
sapo kaloi rreziku, si Lidhja ashtu edhe shoqeria e Stambollit u prishen nga Qeveria. Ky qe nje veprim qe puqej me politiken e pandryshuar te Portes se Larte. Sulltani ishte, ne parim, kunder cdo levizjeje kombetare te Shqipetarevet, sidomos kunder levizjevet te Myslimanevet, te cilet perbenin shumicen e Kombit Shqiptar. Interesi i Perandorjse e shtynte Sulltanin t'u impononte Myslimanevet nje arsim Turk ose Arab pa marre parasysh kombesin' e tyre. Duhej te krijohej me kete menyre nje fryme e vetme feje si edhe gjuhe shteterore per te ndertuar nje mur qe te ndante Myslimanet nga te Krishteret. Prishja e ketij muri qe ndante Shqipetaret do te sillte pasoja kercenonjese per autoritetin e tij, vecanerisht kur rrymat kombetare te Popullsivet te mbajtura tok nga feja e perbashket dhe nga gjuha Turqishte do te shtoheshin ne gjirin e Perandorise. Politika e Portes se Larte, persa i perkiste ndergjegjies kombetare Shqipetare dhe Gjuhes Shqipe, synonte te krijonte nje armiqesi te thelle midis Myslimanevet dhe te Krishterevet .
Sipas kesaj politike shkrimi i gjuhes Shqipe dhe shkollat Shqjpe ishin te ndaluara. Shkollat ishin Turqisht per Myslimanet Shqiptare dhe Greqisht per Orthodhokset Shqiptare. Vetem ne kohen midis Kongresit te Berlinit dhe Konstitutes Turke (] 908) here u hapen dhe here u mbyllen disa shkolla Shqipe ne Korce dhe ne rrethet e saj, sepse politika e brendshme e Portes se Larte levizte ndermiet reformes dhe konservalizmit, nga shterngesa qe i bente Evropa. Por edhe atehere Myslimanet Shqipetare qe kishin hyre ne keto shkolla detyroheshin qe te mos shkonin me . Edhe Patrikana e Stambollit ndihmoi ne kete politike te ndarjes. Ajo e kundershtoi gjuhen dhe arsimin Shqip sepse keto sillnin me vete humbjen e influences se saj edhe, pra, vendosjen e nje Kishe Shqiptare te pavarur. Kleri Grek i mallkoi shkronjat Shqipe dhe ata qe i mesonin keto, sepse cdo largim nga Greqishtja quhej prej ketij kleri, shtytje nga « armiku i fese ». Pasi Shoqeria Ungjillore Britanike dhe e Huaj (Foreign and British Bible Society) si edhe misionet Amerikane kishin ndikunuar ne te perkthyerit e libravet te shenjta ne gjuhen Shqipe, si edhe ne te mesuarit e kesaj, Protestantizmi shikohej si « armik i fese » . Megjithekete, ne Shkoder, qene hapur perpara 1878-s dy shkolla. nje seminar Franceskan dhe nje institut Jezuit, ku mesohej Shqipja, te mbajtura nga Austro-Hungaria edhe nen hijen e KultureProtektoratit te saj (Mbrojtja e Fese). Me vone u hapen shkolla te tjera sepse politika e Monarkise Austro-Hungare -sikurse perseritet shpesh ne raportet e Ministrise se Jashteme te saj e donte te perkrahej zhvillimi i ndergjegjies Shqiptare me anen e kultures kombetare per te krijuar nje Shqiperi te bashkuar si nje kunderpeshe kundrejt Sllavevet . Edhe Italianet filluan nga fundi i shekullit te 19-te te hapin shkollat e tyre ne Shkoder edhe ne qytete te buzes se detit, ne te cilat shkolla mesohej Shqipja. Do te vinte koha medoemos qe keto dy fuqi do te haheshin njera me tjetren.

Ne vitin 1899 nje shoqeri letrare Shqipetare, Bashkimi, u themelua ne Shkoder nga Imzot Preng Doci, Abati i Mirdites, ne bashkepunim te forte me Klerin Katolik Shqipetar, Ajo caktoi si detyre te pare te sajne berjen e nje abeceje qe e hartoi vete pothuaj Abati. Kjo abece mbeshtetej krejt ne shkronjat Llatine, duke i paraqitur tingujt e vecante te gjuhes Shqipe me dy shkronja bashke, nga te cilat e dyta ishte h: dh ( 0 ), th (e), xh (dz), ch (c), gh (gj), etj.. Shume libra shkollore per shkollat katolike te Veriut u shtypen me kete abece, me te hollat e qeverise Austro-Hungareze. Por, megiithese Doci thoshte se abeceja e Bashkimit ishte e « nje trajte, praktike dhe estetike », e pershtateshme per t'u perhapur dhe se perdorej ne nje pjese te madhe te Shqiperise se Veriut , prapeseprape ajo mbeti e kufizuar ne krahinen e Shkodres.
Tre vjet me vone nje shoqeri letrare e re, Agimi, u themelua ne Shkoder nga nje tjeter prift katolik, Dom Ndre Mjeda, filolog dhe poet, i cili krijoi nje abece te re. Edhe abeceja e Mjedes mbeshtetej krejt ne germat Llatine, por, ndryshe nga ajo e Docit, kjo abece ndiqte parimin e nje germe per nje tingull duke perdorur shenja dalluese per tinguj te vecante te Shqipes, si per shembell, g' (gj), k' (kj), n' (nj), etj. Abeceja e Mjedes ish pelqyer ne Kongresin Nderkombetar te Orientalistevet, qe ish mbledhur me 1902, ne Hamburg, dhe u perkrah nga Kryepeshkopata Katolike e Shkodres si edhe nga shumica e Klerit Katolik. Mirepo, per kete gje plasi nje grindje: abeceja e Agimit kunder abecese se Bashkimit . Monarkia Austro-Hungareze nuk mund te mbetej e paaneshme ne kete mes.