VITI I SKENDERBEUT (1405 - 2005)

....vazhdim....
Çfarë stemash dhe vulash ka pasur në përdorim Skënderbeu?
Stemat kanë qenë atribute të familjeve patronimike. Në këtë kuptim, stemat janë të lidhura me mbiemrat e familjeve të bujarisë arbërore. Kjo do të thotë se mund të flitet për stema të Kastriotëve, por jo të Skënderbeut. Njëra prej tyre, që përfaqëson një shqiponjë dykrerëshe me një yll gjashtëcepësh në krye, është e mirënjohur si stemë e Kastriotëve. Në arkivat e Kroacisë është gjetur dhe një stemë tjetër, e mbështetur në të njëjtin motiv, shqiponjën me dy krerë, por me stilizim tjetër dhe me përbërje e kompozim heraldik të ndryshëm. Mendohet se kjo ishte stema që Gjergj Kastrioti përdorte si prijës i arbërve, pasi mori kryesimin e Lidhjes së Lezhës. Në të dyja këto stema sundojnë elementët bazë të heraldikës bizantine, duke përfshirë shqiponjën dykrerëshe. Duket se tek paraardhësit tanë, përfshirë Kastriotët, ka ekzistuar njëfarë vetëdije e brendshme perandorake, e cila ngjan se edhe sot herë-herë shpërthen nga nënvetëdija kombëtare. Në traditën mitologjike shqiptare shqiponja nuk ka ndonjë rol totemi. Funksione totemi në mitet e lashtësisë iliro-shqiptare kanë dhia dhe gjarpëri. Ilirët e quanin veten bij të gjarpërit dhe shqiptarët, pasardhësit e tyre, gjarpërin e quajnë "ama e votrës". Në eposin e kreshnikëve dy kryeheronjtë e marrin fuqinë nga zanat e malit dhe këto të fundit tek "tri dhitë briarta". Shqiponja nuk ka ndonjë atribut mbrojtës-totemik tek iliro-shqiptarët. Identifikimi i shqiptarëve në dy shekujt e fundmë si "bij të shqipes" shpreh thjesht një romantizëm të vonuar. Jo vetëm që shqiptarët nuk kanë ndonjë lidhje të gojëdhënës kombëtare me shqiponjën, por as emri i Shqipërisë nuk mund të shpjegohet me këtë leksemë. Emri i Shqipërisë është përdorur jo më herët se para tre shekujsh dhe lidhet me ndajfoljen "shqip", në kuptimin fillestar me domethënien "qartë", sikurse tek rrënja latine "explicitus". Prandaj stemat me shqiponjë dykrerëshe të Kastriotëve duhen parë në kontekstin e qytetërimit bizantin, ku përfshihej edhe bota arbërore në fund të mesjetës. Ndërsa stema e tretë, e cila thuajse nuk njihet fare në mjediset shqiptare, në kuptimin e plotë të fjalës mund të cilësohet stemë e Skënderbeut, sepse është në tërë elementët përbërës të saj e lidhur me protagonizmin e tij historik. Kjo stemë përmban një shqyt samit, në fundin e të cilit shihet hënëza e holluar e ish-perandorisë osmane, në pozicion të përmbysur, mbi të cilën qendron vertikalisht një thikë ngadhënjyese, që mbahet nga një dorë pjesërisht e pranishme në fushën e stemës. Të gjitha këto janë të mbivendosura në një sfond blu. Ka mundësi që kjo stemë, e cila dallon mjaft prej heraldikës bizantine, t'i jetë kushtuar Skënderbeut nga ndonjë piktor italian gjatë vizitës së tij në Selinë e Shenjtë. Në kuptimin e plotë të fjalës, kjo stemë është shprehëse e vlerave të kalorësit mbrojtës të krishtërimit. Ndoshta për këtë arsye ajo është më e njohur në Perëndim se në Shqipëri. Stemat kanë pasur funksion identifikues. Përmes stemës njihej se cilët ishin aleatët dhe cila ishte pala kundërshtare në luftë. Sa i takon yllit gjashtëcepësh që gjendet në stemën e Kastriotëve, nuk qendron teza se mund të jetë shenjim i yllit hebraik të Davidit. Dihet se jo çdo yll gjashtëcepësh përfaqëson yllin e Davidit. Në rastin e stemës së Kastriotëve kjo shenjë është pikërisht në vendin që heraldika bizantine e rezervonte për kurorën (edhe sot vendet monarkike kurorën e vendosin në qendër), dhe kjo përforcon edhe një herë idenë se tek shqiptarët mesjetarë ka ekzistuar një ndërgjegje e brendshme perandorake. Nuk është e rastit që shqiptarët u bënë stratiotë të famshëm prej Ballkaneve deri në Pirenej e Britani. Sa u takon vulave të Kastriotëve, gjithashtu janë të njohura të paktën tri (pa numëruar vulën që ruhet në Muzeun Mbretëror të Danimarkës, e cila u paraqit në mjediset shqiptare për afro tre muaj dhe asnjë studim nuk u bë rreth saj - madje asnjë historian nuk rezulton të ketë shkuar për ta ekspertuar). Dy nga këto vula përdoreshin nga kanceleria e Gjergj Kastriotit, që kryesohej nga arkipeshkvi i Durrësit Pal Engjëlli. Këto dy vula ishin për t'u përdorur për të certifikuar korrespondencën zyrtare: letrat, kredencialet, marrëveshjet. Vula e tretë përmban në qendër figurën mitologjike të Ledës, në pamje gjysmë të zhveshur, e ngjashme me një sirenë, dhe përdorej vetëm për korrespondencën private. Në kuptimin arkivistik vulë quhet një mjet certifikimi që e ka lënë gjurmën e vet në një dokument. Nëse një mjet i tillë nuk rezulton ta ketë lënë së paku një herë gjurmën mbi një dokument, vulë nuk mund të jetë. Në burimet arkivore që kanë hyrë kohët e fundit në AQSH gjendet dhe imazhi i vulave të Kastriotëve në pllakëzën prej dylli, që përmbyllte letrat. Prandaj vulat kërkohen atje ku shkonin dokumentet. Në ekspozitën arkivistike që do të hapet së afërmi arkivat e Shqipërisë do të paraqesin edhe imazhe të këtyre vulave ashtu si janë ruajtur në dokumente.

A ekziston mundësia e ardhjes së armëve të Skënderbeut nga Muzeu i Vjenës për t'i vizituar shqiptarët në këtë përvjetor?
Mendoj se tani është shumë vonë për të pretenduar realizimin e këtij qëllimi. Reliktet e Gjergj Kastriotit (mburoja, përkrenarja dhe njëfarë mburoje e kalit) nuk kanë dalë ndonjëherë nga Muzeu i Armëve dhe Instrumenteve në Vienë. I pari ka qenë shteti italian ai që i ka kërkuar këto armë e relikte për t'i ekspozuar në vitet 1930, në kuadër të veprimtarive "a la romana" të asaj kohe, por autoritetet austriake nuk e dhanë lejen. Në vitin 1968, në kuadër të përkujtimit të 500-vjetorit të vdekjes së Skënderbeut, janë bërë negociata midis palës shqiptare dhe asaj austriake për këtë mundësi dhe për ndonjë zgjidhje tjetër. Theksoj se është vonë, por jo e pamundur. Dihet se Viena e ka bërë një herë një lëshim historik në dobi të shqiptarëve sa u takon vlerave të tilla të rralla historike. Pas zgjedhjes së Princ Wied-it si trashëgimtar i fronit të Shqipërisë kanceleritë e fuqive të mëdha vendosën të dhurojnë objekte aristokratike për t'i krijuar atij një oborr sipas rangut të tij. Sikurse ka arritur të konkludojë prof. K. Frashëri, Viena perandorake urdhëroi daljen prej Muzeut të Arteve të një portreti të rrallë të Gjergj Kastriotit, që do t'i dhurohej Princ Wied-it. Dihet se ky portret mbërriti deri në Shkodër, por, ndërkaq, princi e kishte dhënë dorëheqjen dhe pastaj gjurmët e korrierit zhduken bashkë me portretin (ose anasjelltas). Ka pasur një çast kur qe arritur një dakordësi parimore për sjelljen e përkohshme të relikteve të Gjergj Kastriotit në Shqipëri, të paktën për një periudhë 6-mujore. Para dy vjetësh, në funksionin e Drejtorit të Përgjithshëm të Arkivave, kam bashkëbiseduar disa herë me ish-ambasadorin e Austrisë në Shqipëri z. Hans-Dietrih Renau për këtë mundësi. Në përfundim ne arritëm në një pëlqim të përbashkët, që, me angazhimin e autoriteteve të larta të dy vendeve, armët e Skënderbeut të silleshin në Tiranë. Ambasadori Dietrih-Renau pati konfirmuar se nuk kishte pengesa nga Viena për ta plotësuar këtë nismë, por paraprakisht duhej konfirmuar gjithashtu një kujdestari e lartë shtetërore vendëse dhe duhej përballuar kostoja e sigurimit në udhëtim dhe në ekspozim. Për këtë do të duhej një marrëveshje e karakterit ndërqeveritar, e cila, për pakujdesi, nuk u arrit. Në atë kohë unë i pata drejtuar një relacion të hollësishëm Qeverisë, por si përgjigje, nga këshilltarët kompetentë mora vërejtjen se "nuk ishte në funksionin tim të merresha me iniciativa të tilla". Në vitin 2003 ekzistonte një vullnet i qartë nga pala austriake për të lejuar ekspozimin e relikteve të Skënderbeut në Shqipëri. Por në kohën e duhur autoritetet vendëse nuk i morën përgjegjësitë e veta. Tani nuk jam në gjendje të pohoj nëse ekziston ende një vullnet i tillë. Fakti që nga data 5 deri më 10 tetor në këndin e ekspozimit të relikteve të he ka rëndësi që edhe atje përkujtohet ky jubile.

.....vazhdimi.....
Ata që i kanë parë këto relikte thonë se shqiptarët do të zhgënjeheshin po t'i shihnin në Tiranë, sepse nuk u përgjigjen përmasave që ata kanë në imagjinatën e tyre për Skënderbeun...
Kjo është e vërtetë. Armët dhe reliktet e Skënderbeut janë të përmasave të një njeriu krejt të zakonshëm, me trup mesatar. Por kjo nuk do të thotë detyrimisht se Gjergj Kastrioti ka pasur përmasat që i përgjigjen madhësisë së armëve të tij. Deri më sot, për arsye të panjohura, nuk është shtruar për diskutim çështja se çfarë karakteri kanë këto armë. Në mesjetë, sidomos në kohë luftërash, triumfesh, heroizmi; kalorësit prijës, familjet e mëdha patronimike, nuk kishin vetëm armë lufte, por edhe armë zbukuruese, për të dekoruar sallonet e tyre aristokratike; si dhe, natyrisht, armë trofe, të rrëmbyera prej kundërshtarëve në dyluftime ose beteja. Nëse nuk kemi arsye ta përjashtojmë nga figura e Skënderbeut edhe fuqinë e tij si luftëtar, afërmendësh që duhet pranuar se ai kishte edhe armë trofe, armë të fituara në luftë. Në rastin e armëve që ruhen në Muzeun e Armëve dhe të Instrumentëve të Vienës përjashtohet që të jetë fjala për armë trofe, për shkak se përkrenarja përmban si shenjë dalluese brirët e dhisë, që, sikurse e përmenda, përfaqësojnë një totem për shqiptarët. Por nuk përjashtohet diskutimi i dytë, nëse këto ishin armë lufte apo armë zbukuruese dhe së fundmi nëse ishin armë të përdorura në luftë apo të imituara sipas modelit të atyre të përdorura në luftë. Por edhe në ndodhtë që shqiptarët të zhgënjehen nga mospërputhja midis përfytyrimit të tyre për heroin dhe përmasave reale të armëve të tij, kjo nuk do të kishte asgjë të keqe. Zhgënjimin më të madh e sjell "vrasja e heronjve me shkencë".

Emri "Skënderbe" është një titull, është gradë apo ndonjë ofiq oborri në sulltanatin osman?
Morfologjikisht "Skënderbej" është një kompozitë, që përmban një emër të përveçëm (turq.: "Iskander", shqip: "Skënder") dhe një titull të fituar për merita lufte (turq.: "bey", sot me kuptimin "zotni"). Gjergj Kastrioti e kaloi fëmijërinë dhe rininë në oborrin e sulltanit. Natyrisht, atje nuk mund të mbante emrin e pagëzimit, emër "gjauri", sido që perandoria osmane, përmes sistemit të mileteve, i njihte zyrtarisht bashkësitë fetare. I ardhur prej një familjeje fisnike me ndikim në gjithë "sancakun arvanid"; i shquar në shkollën e jeniçerëve dhe pastaj si komandant fushatash në dobi të perandorisë, sulltani nuk mund të zgjidhte për të një emër çfarëdo për ta thirrur si i shkonte fesë së tij të re (në ish-perandorinë osmane, si rregull, të gjithë rishtarët që pranonin besimin islam quheshin "Adul-lah", që ka kuptimin "rob i zotit", dhe vetëm në brezin e dytë mund të përdoreshin emra të tjerë, përveçues). Eshtë fakt se, në fillimet e veta, perandoria osmane nuk ndërhyri në onomastikë dhe toponimi, thjesht i përshtati emrat që gjeti sipas mundësive fonetike të osmanishtes. Mbeti emri i Kostandinopojës tek Stambolli (Instanbul), po ashtu emri i Aleksandrit tek "Iskander". Për sulltanin përdorimi i emrit të Aleksandrit, heroit të lavdishëm të antikitetit, bëmat e të cilit e kishin prekur hapësirën e qëmoçme turko-mongole, nuk kishte ndonjë pengesë, sepse, ndër të tjera, ky emër i takonte parakrishtërimit. Duke e quajtur "Iskander-bey", sulltani, në mënyrë eufemike, i mburrte Gjergj Kastriotit jo vetëm trimërinë, por edhe të shkuarën vendëse. Kjo ka qenë tradita: sulltanët nuk jepnin emrin e rishtarit në islam, por emra personalitetesh të shquar. Në fakt, emrin e Aleksandrit sulltanët e kanë dhënë relativisht shpesh për luftëtarët e shquar që i bënin nder perandorisë. Para tri vjetësh, gjatë një vizite në Arkivat Osmane në Stamboll, kur kërkova të më siguroheshin kopje dokumentesh që dëshmojnë veprimtarinë e Skënderbeut, kolegët e mi mikpritës ma kthyen me të qeshur: "Në shekullin e 15-të janë ndonja 40 Iskanderbenj dhe ju duhet të gjeni fillimisht se cili prej këtyre është Iskanderbeu juaj. Për ndryshe kërkimi është thuajse i pamundur". Pikërisht kjo është një nga pengesat kryesore për të identifikuar dokumentet e Skënderbeut shqiptar. Kjo pengesë nuk është vetëm për Skënderbeun, por për gjithë personalitetet shqiptare që kanë vepruar në kuadër të saj, sepse, deri në reformat e Ataturkut, në traditën turko-osmane mbiemri nuk ka ekzistuar. Në vend të mbiemrave përdoreshin ofiqet (bej, aga, pasha, vezir) ose emri i babait. Naim Frashëri, për shembull, në dokumentacionin osman njihet si Naim Mehmet, por në kohën që ka vepruar Naim Frashëri ka pasur disa qindra Naim Mehmetë që shkruanin ose merrnin pjesë në forma të tjera në jetën shtetërore dhe publike. Ndërsa mbiemri "Frashëri", që do të lehtësonte shumë kërkimet, nuk del gjëkund.

Përderisa për të njëjtin person apo ngjarje ekzistojnë versione e të dhëna të ndryshme, ku secila palë ka në dorë faktet e veta dhe i mbron ato, a mund të quhet historia një shkencë e vërtetë?
Shumësia e interpretimeve dhe mospajtimet për ngjarje e figura të procesit historik janë një dukuri jopërjashtimore për shkencën e historisë. Në të gjitha "shkencat e fjalës" e vërteta ekziston vetëm në një proces të pandërprerë revizionimi dhe krahasimi. Ka vetëm të vërteta të krahasuara dhe deri në një shkallë të njohjes. Të vërteta absolute ka vetëm në besim. Edhe në shkencat e sakta tashmë ka disa të vërteta, duke iu referuar sistemeve të ndryshme. Ajo që e mundon akoma historinë e Shqipërisë është fakti që ajo është konceptuar thuajse fund e krye si histori lufte. Në të vërtetë, historia e Shqipërisë sikurse çdo histori tjetër, përveç luftërave, duhet të përmbajë edhe historinë e qytetërimit, historinë e kulturës dhe të identitetit kombëtar, historinë e lëvizjes së mendimit. Njerëzit shqiptarë e kanë përjetuar historinë jo vetëm si një histori veprimi, si histori ngjarjeje dhe heroizmi monumental. Qendresa shqiptare është e mirënjohur në botë, por jo aq sa të thuhet se populli shqiptar e ka çarë rrugën e historisë me shpatë në dorë. Historia e Shqipërisë e ka për detyrë t'i formojë brezat e rinj me filozofinë se shqiptarët i kanë paraprirë procesit historik jo me zgjatimin e pushkës, bajonetën; por me zgjatimin e shtyllës kurrizore, trurin. Natyrisht që, nëse një histori ndërtohet mbi konceptin se vetëm luftërat meritojnë vëmendje, atëherë prej qendresës së epokës së Skënderbeut deri në kryengritjen ballkanike të vitit 1689 nuk ka gjë për të shënuar, megjithëse pikërisht në këtë kohë lindi shkrimi dhe letërsia shqipe, u shquan protagonistët e lëvizjes reformuese brenda "botësë sanë". Ky koncept shpjegon pse në tekste të historisë së Shqipërisë ka herë pas here pauza të gjata nga një kohë në tjetrën, sepse nuk ka luftëra. Bardët e eposit të kreshnikëve duket kanë pasur një vetëdije më realiste, kur thonë se Halili e njohu Tanushën "kur kem' pas besë me krajli", domethënë kur kemi pasur paqe me fqinjët. Njëfarë fragmentarizmi shihet edhe për periudhën prej Lidhjes Shqiptare të Prizrenit (1878) deri në kryengritjet e mëdha anti-osmane (1911-1912), megjithëse kësaj periudhe i takon një lëvizje mendimi ku ruhen gjurmat e një prej debateve më të rëndësishëm të ndërgjegjes politike shqiptare, të debatit midis autonomistëve dhe pavarësistëve. Kthimi i vëmendjes tek paqet, puna, kultura e jetesës, shijet, identiteti, stemat, emblemat, vulat, statutet, manastiret, kishat, kodikët, kështjellat, do ta ekuilibronte historinë tonë dhe do ta shkencorizonte përgjithësisht dijen historiografike.
....vazhdon....

.....vazhdimi.....
Mos ndoshta është edhe kjo arsyeja që në figurën e Gjergj Kastriotit ne kemi më shumë një hero si një njeri luftëtar?
Pikërisht ky është një prej keqkuptimeve të rënda në një pjesë të historisë së Shqipërisë. "Xhelozia" për t'i mbyllur vlerat e tij vetëm brenda botës shqiptare, hezitimi për të njohur meritat e tij të padiskutueshme si mbrojtës i qytetërimit të krishterë dhe si kalorës i krishtërimit ("athleta Christi"), shqetësimi se mos ndonjë prej këtyre meritave del mbi atë të karakterizimit si hero kombëtar, ka shkaktuar edhe shmangie nga e vërteta rreth figurës së Gjergj Kastriotit - Skënderbeut. Ajo që i mungon historiografisë vendëse është vullneti për ta vështruar e vlerësuar Skënderbeun si figurën e një protagonisti të Rilindjes Europiane. Kjo epokë e madhe e historisë së njerëzimit quhet "europiane" sepse asnjë vend europian veç e veç nuk arriti gjithçka, nuk e realizoi në mënyrë të pavarur Rilindjen. Dihet se Italia i dha Rilindjes Europiane pikturën dhe skulpturën; Franca i dha universitetet dhe mendimtarët filozofë; Spanja i dha Servantesin dhe romanin; Anglia i dha Shekspirin dhe tragjedinë; bota gjermanike i dha Martin Luterin dhe reformën kishtare; Çekia i dha Jan Husin dhe frymën e kryengritjes; Polonia i dha Kopernikun dhe zbulimet në shkencën e fizikës; kurse Shqipëria dhe Hungaria dhanë dy strategë të mëdhenj, pa praninë e të cilëve Rilindja Europiane do të ndihej e gjymtë: Gjergj Kastriotin dhe Janos Huniadin. Duke kërkuar tek figura e Gjergj Kastriotit jo një kreshnik që del prej zgafelle dhe me një shpatë në dorë mbron kufijtë e Arbërisë nga jug në veri, por një strateg, që zbuloi se si një popull i vogël mund të mbrohet prej një perandorie të madhe, se si një mënyrë jetese dhe e organizimit shoqëror e shtetëror përballet me sfidën e një mënyre tjetër të tillë, atëherë do të rezultojë ndryshe jo vetëm vlera historike e kësaj figure, por dhe kontributi i Shqipërisë në tërmetin shpirtëror epokal të Rilindjes Europiane.

A ka dokumentacion që mund të tregojë marrjen peng të Skënderbeut dhe çuarjen e tij për studime në oborrin e sulltanit?
Kjo është pjesa më e pambuluar me dokumentacion. Gjergj Kastrioti, kur u mor peng në oborrin e sulltanit, ka qenë vetëm 9 vjeç. Në atë kohë ai ishte një fëmijë si gjithë fëmijët e tjerë, për më tepër një fëmijë fatkeq, i marrë peng, kështu që nuk mund të pritej që historia të ishte e vëmendshme qysh në atë kohë ndaj tij. Ishte ende shumë shpejt, askush nuk e dinte se ai do të bëhej një hero.

Cilët janë titujt që i janë dhënë Skënderbeut nga shqiptarët?
Shqiptarët nuk dihet t'i kenë dhënë ndonjë titull Skënderbeut. Turqit osmanë e quajtën "bej". Në besëlidhjen e Lezhës ai mori pjesë si "primus inter pares" - i parë midis të barabartësh. Megjithatë, nga ky kuvend ai doli si kryetar i besëlidhjes. Ky mund të quhet i vetmi titull që iu dha atij nga shqiptarët. Ndërsa mbretëritë përtej detit, sikurse përmenda, e kanë quajtur "Epirus rex" (mbret i Epirit), "Epirus principes" (princ i Epirit), "dominus Albaniae" (zot i Shqipërisë), "roi d'Albanie" (mbret i Shqipërisë), "Epirus victor" (ngadhënjyes i Epirit). Ajo që vlen të veçohet është se ka pasur dy iniciativa papnore për ta kurorëzuar mbret (në atë kohë e për disa shekuj me radhë më vonë i vetmi autoritet që kishte fuqinë për të kurorëzuar një mbret ishte Papa). Në vitin 1466 Skënderbeu ka vizituar Selinë e Shenjtë (sot rezidenca "Quirinale") dhe gjatë asaj vizite pothuajse ishte paralajmëruar se do të zyrtarizohej kurorëzimi i tij si mbret, gjë që nuk ndodhi, për arsye që edhe sot nuk janë shpjeguar tamam. Një vit më vonë Ati i Shenjtë u nis vetë të vizitojë vendin e qendresës antiosmane dhe të kurorëzojë mbret prijësin e saj, Gjergj Kastriotin, në pamundësi për të përballuar një kryqëzatë të re apo për të sfiduar me një luftë europiane perandorinë e re që kishte dalë në Adriatik, por, për fatin e keq të historisë së Shqipërisë, ai vdiq nga një sëmundje e rëndë në Pulia. Juridikisht Skënderbeu nuk u bë mbret i Arbërisë, por historikisht dihet se për këtë iniciativat u hodhën dy herë. Perëndimi dashamirësinë ndaj Skënderbeut e tregoi edhe me mikpritjen, pranimin dhe vendosjen në rajone homogjene banimi të familjeve të mëdha shqiptare pas vdekjes së tij dhe pushtimit të Shqipërsë.

Kur ka filluar nderimi zyrtar i Skënderbeut në Shqipëri?
Mendoj se kjo fillon me themelimin e urdhërit të Skënderbeut, si udhëri më i lartë që akordonte mbretëria shqiptare për merita atdhetare dhe për kontribute të shquara të të huajve për botën shqiptare. Hapi i dytë i rëndësishëm është konkursi i shpallur në vitin 1937 nga mbreti Zog për ngritjen e një përmendoreje kushtuar Skënderbeut. Në këtë konkurs morën pjesë skulptorë me njohje ndërkombëtare: italianë, kroatë, shqiptarë. Edhe emërtimi që zgjodhi mbretëria për monedhën e vendit ("lek") ishte një formë nderimi për Skënderbeun, në emrin e të cilit ruhej edhe emri i Aleksandrit.

Intervistoi: Albert Hitoaliaj
Artikull i huazuar nga "Gazeta Ushtria", organ informativ i Ministris së Mbrojtjes së Shqipëris.

Fjalët e fundit të Skënderbeut

Dr. Shan Zefi

Nga një letër që ruhet nga ky Pa-ë, do të mjaftonte të shihet se çfarë qëndrimi kishte ai ndaj shqiptarëve që përjetonin terrorin dhe që detyroheshin ta-shmë ta braktisnin atdheun:
"S'mund të shikohen pa lot këto anije, që duke lënë rivierat e detit shqiptar arrijnë në portat e italianëve, këto familje të mjerueshme e të zhveshura, që të dëbuara nga shtëpitë e tyre, rrinë në plazhet e detit, duke i shtrirë duart nga qielli e duke mbushur ajrin me rënkime, me një gjuhë të pakuptueshme".
Këto ishin rrëfimet e prekshme të një Kryeprifti që kishte respekt të thellë e dashuri për popullin shqiptar, që falë ndihmës së tij, ishte e mundshme të vazhdohej rezistenca me armë. Mirëpo, pikërisht gjatë epo-kës së këtij Pape do të ndodhë fillimi i eksodit shqiptar, duke filluar pra, nëse jo më herët, në vitin 1467 e ku do të emigrojnë nëpër vende të Italisë, ndërsa dita më e zezë, që u përmend në fillim të këtij studimi, do të jetë një vit më vonë, më 17 janar 1468, kur Gjergj Kastriotit i pushoi zemra së rrahuri, që për dy dekada e gjysmë luftoi për komb e për fe të të parëve të tij. Shpejt përfituan turqit nga kjo vdekje e Heroit Kombëtar e Martirit të krishterimit dhe sollën shumë njerëz në skllavëri. Shkodra e Kruja ende rezistonin, gjë që dëshmon se shpirti i Gjergj Kastriotit ende ishte i gjallë te bashkatdhetarët e tij.
Pali II, edhe pas vdekjes së Gjergj Kas-triotit vazhdoi ta bënte atë që ishte e mun-dur. Në ditën e Zonjës së Papërlyer e publikoi një apel të paqes mes shteteve italiane, që ishin shpeshherë në mosmarrëveshje, du-ke e emëruar Bartolomeun Colleoni gjeneral në luftë kundër turqve në Shqipëri, me një stipendi prej 100 mijë fiorinësh.
Derisa rreziku i turqve bëhet edhe më i madh, ndërkohë vdes edhe ky Papë filosh-qiptar, më 22 korrik 1471, duke u lënë pa-sardhësve të Selisë së Shenjtë ta vazhdojnë edhe më tutje luftën e drejtë për liri, ashtu siç bëri më parë edhe vetë i Madhi Gjergj, kur në çastin e vdekjes u lë këtë testament gruas së vet Donikës e birit të tij Gjonit:"Donicë grueje e ême e dashtuna, e ti Gjon biri êm i perzêmerti, t'a dijni se un e ndiej vetin aq keq, sa m'a merr se jam ngjat me u dà kso jete, po ndolli kta, do t'i shtrohemi vullndesës hyjnore. Mbasi pra ti, o Gjon, jé tepr i ri, e s'kishe me kênë i zoti me qeverisë shtetin t'onë, as me e mprojtë prej anmiqve t'onë, e sidomos prej Turkut, qi âsht shum i fuqishem, kam dà me të lânë nen mprojtje të Venedikut, sikurse disa heresh më ka kshillue e porositë i dashtuni vllau i êm, i Përndritshmi Pàl Ejllori, Arçipeshkvi i Durcit, të cilin, po i pëlqej të Madhit Zot me më marrë prej kso jete në jetë mâ të mirë, po e lâ në vend t'êmin e në zyren t'ême.
T'urdhnoj pra, o djali i êm, mos me u shmangë kurr prej tij, as prej qortimeve e urdhnimeve të tija, perse tuj bâ gjishçka mbas vullndesës e këshillit të tij, s'ké kurr me gabue, tuj kênë ai nierë shumë i pershpirtshem, shum i dijshem, i urtë e i mirë kejet.
Tuj bâ kshtu jam i sigurët se s'ka me të dalë kurr puna keq, a me u dà me marre, shnjerzim e dam sado të vogel, pse i drejt-uem prej tij, kurr s'ké me u pendue. Jam ma-ndej i sigurët, se se ai per hater t'êm, kà me të dashtë, e ka me t'a pasë kujdesin, si t'ishe shi djali i tij. E po i pelqej të Madhit Zot qi un të dahem tashti prej kso jete, po të thom qi mbasi të m'i késh mbyllë syt e mi, meihe-rë të vesh në Pulje, në kshtjellet t'ona, në të cilat ké me banue deri sa të burrnohesh. Ké me shkue mandej në Venedik, e ké me bâ gjithshka ka me t'u vu barrë prej atij Senati, i cili jo veç se ka me të kqyrë me sy të mirë, por kà me të kthye shtetin tand, e ka me t'a sigurue at sundim, tuj të mprojtë prej çdo persone qi kishe me u rrekë ma t'a marrë. Po të porosis për se forti të gjith nenshtetasit t'onë, të cilët më jânë mbajtë perherë bes-nikë, e më kanë dashtë; e mundou sidomos me bà qi mâ fort të duen se të druen, shka ke me muejt letas me ia mbrrijtë, por kje se të gjith njinji pà hater e pajë ké me qeverisë, e ké me bâ me u shikjue per së forti drejtsija.. Mbi çdo tjter të késh, o biri i êm, para syve t'u frigen e të Madhit Zot, e dashtnin ndêj fqij. Të jésh i ardhshem e i ambel me të gji-th nenshtetast t'u e mundoni, si të thaçë sy-pri, me bâ qi ma fort të duen se të druen. Nder të gjitha rasat ké me u drejtue mbas këshillit e mësimit të sypri permendunit Pa-lit, Arçipeshkev, e tuj bâ kshtu s'ké kurr me gabue. Ké me kênë besnik e mik i sinçerët i Republikës së Venedikut".
Edhe nga ky testament i fundit mund të shihet se çfarë ishte qëndrimi i Gjergj Kas-triotit ndaj Kishës (Katolike) që, Donikën, Gjonin e shtetin e vet ia beson atij që vazh-dimisht e kishte përkrahur e mbajtur mora-lin e popullit dhe të tij, pra ai që e shkroi formulën e pagëzimit në shqipe, i përndritshmi argjipeshkëv Pal Engjëlli.
__________________

A ka ekzistuar një portret i vërtetë i Skënderbeut

Portreti më i saktë, një punim venecian, është paraqitur nga Marin Barleti, në librin e famshëm "Historia de vita et Scanderbegi Epirotarum Princips", që është botuar në Romë

At Vinçens Malaj

Figura e shkëlqyer e heroit tonë Kombëtar Gjergj Kastriotit Skënderbeut, si një nga personalitetet më të rëndësishëm të historisë së popullit qiptar dhe roli i tij në mbrojtjen Kombëtare kundra pushtuesëve osmanë në shekullin e XV-të, është i njohur mjaft mirë nga biografitë e shumta të tijat dhe e ndriçuar deri diku nga dokumentat e kohës.

Në vitet e fundit, e sidomos në 1968-ën me rastin e 500 vjetorit të dekjes së tij, janë shoshitur dhe sqaruar në shumë pikpamje e sa e sa çështje të rrethanave, në lidhje me jetën, veprën, epokën dhe luftart e rezistencën e tij bashkë me princat e tjerë shqiptarë kundra armikut të përbashkët otoman. Ndër kumtesat e sudimet e shumta që janë mbajtur sidomos gjatë kremtimit të 500 vjetorit që ishte dhe vit jubilar i tij, vlejnë për tu përmenduar ato të Tiranës, Prishtinës, Romës, Palermos dhe disa qyteteve të tjera ku u ligjëruan ato. Në këto studime janë sqaruar shumë çështje historike, si dhe ndikimi i figurës së tij në literaturën botërore si
në prozë, poezi ashtu dhe inspirimi që ka dhënë vepra luftarake e
tij në muzikë dhe arte të tjera. Nisur nga këto, kanë dalë dhe vazhdojnë të dalin ende në dritë shumë dokumenta dhe botime të reja, të panjohura deri më tashti.

Parafytyrimi i Skënderbeut

Megjithkëtë ndër të tjera, ende nuk është sqaruar krejt mirë, ose është folë pak e gabimisht, mbi një problem që për shumë kënd paraqet interesim të madh. Ky problem, është çështja e autenticitetit dhe fytyrimit të Skënderbeut, ndër portretet e tija që sot gjenden të ruajtura ndër muzeumet e ndryshme europiane, siç janë ato të Firences, Milanos, Vjenës, Berlinit, Palermos etj. Duke pasur rastin të merrem me mbledhjen
bibligrafike të botimeve të shumta mbi Skanderbegun, që në mbarë botën janë shtypë dhe rishtypë me qindra e qindra që prej shekullit të XV-të e deri në ditët tona, të cilat ruehen në bibliotekat më të famëshme të qyteteve europiane, porsi përgatitje për të dhënë një kontribut modest të manifestimeve e përkujtimeve kastriotjane të Romës e Palermos, isha i ngarkuar nga Drejtori i Institutit të Studimeve Shqiptare të Universitetit të
Romës, Prof. Ernest Koliqit, që me materialin e mbledhur të hapja një ekspozitë në ato dy qytete.

Prej gojës së shumë vizitorëve ndjeja orë e çast pyetjen :" Cili është portreti më autentik i Skënderbeut dhe a ekziston një portret i tillë?" Nisur nga kjo gjë, po orvatem të jap një përgjigjie sqaruese, duke shtjellue njëkohësisht përfytyrimin e historianëve të ndryshëm mbi portretin e Skënderbeut, të ilustruem deri diku dhe nga ekspozitat që u hapën në Romë e Palermo. Para se të përshkruaj përfytyrimet e Skenderbeut, të cilat kanë mbërritur deri në ditët tona, desha të theksoj se deri më sot nuk e dimë me siguri se ekziston apo ka ekzistuar me të vërtetë në Shqipëri apo në botë një pikturë ose kopje e përfytyrimit të vërtetë autentik i Skënderbeut, që të ketë qenë i drejt për drejt që nga koha e tij. Të gjithë ato kopje që janë ruajtur deri në ditët tona, janë shumë më të vonëshme, ose janë kopje të bëra sipas ndonjë ekzemplari
më të vjetër, ose sipas përfytyrimit të përshkrimit që i ka bërë Marin Barleti e biografët e tjerë të tij. Por a është bërë ndonjë portret sipas kujtimit të atyre biografëve që e kanë njohur vetë personalisht Skënderbeun, nuk dihet asgjë me siguri, mbasi për këtë nuk ka dokumente të këtij lloji.
__________________

Përse nuk ka portret të Skënderbeut

Mungesën e një kopje të portretit të Skënderbeut, mund ta kuptojmë nëse shkojmë nëpërmend jetën dhe veprimtarinë e tij, i cili në kundështim me atë që bënin princat e tjerë e kapedanët e famshëm të Europës të epokëes së tij, ai nuk kishte kohë që të rrinte me duar në gji duke pozuar para piktorëve dhe artistëve të ndryshëm. Madje me bindje mund të themi se po t` ë i ishte ofruar ndonjë piktor Skënderbeut, ai me siguri do ti ngjeshte atij shpatën në vend të penelit. Po kështu nuk dihet, se gjatë kohës që Skënderbeu ka banuar në Romë dhe Napoli, a i është ofruar ndonjë piktor për ti bërë portretin. Lidhur me këtë gjë nuk
ekziston asnjë lloj informacioni. Është thënë se gjoja autor i një portreti të tij, mund të ishte piktori e portretisti i famshëm venecian Gentille Bellini (1429-1507), i cili në vitin 1479, simbas kërkesës së Sulltanit, që i bëri senatit të Venedikut, udhëtoi deri në Stamboll e aty u ndal për dy vjet, ku bëri edhe një portret të Mehmetit të Dytë, që sot ruhet në Londër. Por një pohim i tillë është i kotë, pasi nuk ka asnjë themel historik, e nuk pranohet nga kritika serioze. Ndër koleksionte botërore dhe private, ashtu ruajtur deri në ditët tona një numër i madh i portreteve të Skënderbeut, por mjerisht vjetërsia dhe kualiteti artistik i tyre, është mjaft i dobët. Ato janë të gjitha kopje, ose kopje të
kopjeve, të shumta të fundit të shekullit XVI-të, e të shekujve të XVII e XVIII-të

Portreti më i mirë, në Firence

Portreti i Skënderbeut që e njohim më së miri dhe që zakonisht prej shumkujt konsiderohet më origjinali dhe mbi autencitetin e tij mund të diskutohet, është padyshim portreti me ngjyra i cili ruhet ende dhe sot, në "Galleria degli Uffizi" në Firence. Mund të thuhet se me të vërtetë ky është një ndër kopjet më të bukura të Skënderbeut, që kanë mbërritur deri në ditët tona, megjithse edhe ai portret i përket një piktori të dorës së dytë për nga ana artistike. Në këtë portret, Skënderbeu është i paraqitur në profil, i sjellun nga e djathta e me mjekër të gjatë e të thinjur, e cila valë valë i rrëshket hijshëm mbi parzëm që është e mbuluar me një gunë apo tallagan të rrethuar me lesh të zi e përqafore të kuqe. Në kokë ka një kësulë skarlati të kuq, të ashtquajtur "alla
Caramagnola", nën të cilën i rrëshqet një copë beze apo astar për ta mbrojtur nga djersa. Shikimi i tij në atë pikturë, është mjaft i theksuar e i mprehtë, por më fort i ëmbël se sa i vrazhdë. Balli është i gjerë dhe me rrudha e është i mbuluar deri në gjysëm nga kësula. Hunda është e madhe dhe pak e krrutë, e musteqet e bardha dhe të gjata i mbulojnë buzën esipërme, kurse buza e poshtëme është e spikatur e pak e lavjerrët. Syprina e kokës mban mbishkrimin :GEORGIVIS SCANDER BEK.

Prejardhja e portretit të Firences

Prejardhja e këtij portreti në Galerinë e Firences, duket se është nga koleksioni i Pal Jovit (Paolo Giovo 1483-1552) humanistit të përmendur, mjekut, historianit, shkrimtarit të famshëm, e ipeshkvit titullar të Noçerës, njërit ndër biografët e Skënderbeut. Ky person në vitin 1536 në brigjet e liqenit Lario afër Comos, ndërtoi një vilë simbas projektit të Giorgo Vasrit që njihet si "Villa Plianina", me afreske e kopshtije, ndër të cilat zunë vend koleksionet e qindra pikturave. Paolo Giovo aty ekspozoi
portrete të njerzëve më të përmendur, sidomos mbretërve, princërve, e kapedanëve të famshëm nga të gjitha kombet. Disa nga këto piktura të njerzëve të famshëm, Jovit ja patën dhuruar miqtë e shumtë të tij, kurse për të tjerat, ai organizoi piktorë që kopjuan e riprodhuan ato portrete që ruheshin ndër familjet princore. Kriteri i tij ishte që pikturat të ishin sa më origjinale e artistike, e kopjet sa më të përngjashme të modelit që ato
parafytyronin.

Miqësia e Jovit me shumë artista të kohës së vet, sikurse ishte dhe Giulio Romano, dishepulli i Rafaelos, bëri që ai të mblidhte një sasi të madhe pikturash të autorëve të njohur, siç ishin Rafaelo, Tiziani, Mikelanxhelo, Visari etj. Ndër këta ishte dhe portreti i Mehmetit të dytë, i pikturuar nga Gentillle Bellini. Deri në atë kohë, askush nuk kishte një kolesion të atillë, as dhe muzeu i Vatikanit nuk mund tu lavdëronte se kishte një koleksion
si ai i Jovit. Po kështu në atë kohë, shumë familje pasanikësh, me të vërtetë kishin nëpër sallonet e tyre portrete, por vetëm të pjestarëve të familjes dhe jo të princërve të tjerë. Për kopjen e portretit të Skënderbeut në këtë koleksion, nuk kemi të dhëna të sigurta se si ai erdhi në muzeumin e Jovit apo prej cilit piktor ishte punuar dhe si qe më vonë fati i asaj pikture. Po kështu, për atë që sot ruhet në "Galleria degli Uffizi" të Firences, nuk e dimë me siguri, se a është origjinali i muzeut Jovian, apo kopja e bërë prej piktorit Cristofano dell ` Altisimo gjatë viteve 1552-1556, sipas porosisë së Cosimo I De Medici, për galerinë e tij në Firence, që sot quhet "Degli Uffizi".

Kopje të tjera të portretit

Kopje të tjera që pak a shumë i ngjasin këtij portreti, por shumë më të dobta se ai portret, janë bërë dhe më vonë, sikurse ai që ruhet sot në Bibliotekën Ambroziane të Milanos. Kopje të tjera të portretit të Skënderbeut janë bërë nga mbarimi i shekullit të XVI-të, simbas urdhërit të Kardinalit federicho Borromeo (1564-1631) nga koleksionet e ndryshme të Romës, Firences, Torinos, e sidomos nga koleksioni i portreteve të Muzeut Jovian. Kjo kopje është shumë më e dobët se origjinali. Fytyra është më e rrumbullakët, kapelja më e madhe dhe e fryrë e mjekrra e lëmuar. Sipas këtij portreti, duket se është dhe njëri ndër ato dy portrete që ruhen në muzeumin e Vjenës, njëri që ruhet në
Pinakotekën e Seminarit të Monreale afër Palermos dhe një tjetër i Seminarit italo-shqiptar që është dhuruar nga familja Genzarelli etj. Imitime të portretit që ndodhej në muzeun Jovian, u bënë dhe nga Tobias Stimmer. Gjithashtu sipas portretit të muzeut të Jovian, është bërë përfytyrimi i Skënderbeut duke u imituar nga Domenico Custos, që është riprodhuar në librin e botuar në Oeniponti në 1601-in dhe në përmbledhjen e botuar nga J. Pretorio në "Augusta Bavaria" në 1602-in.

Ky i fundit është riporodhim i të parit, veçse e paraqet Skënderbeun deri në brez, ndërsa në botimin e parë, Skënderbeu është i paraqitun jo vetëm deri në brez, por krejt trupi në ngjasim truproje, i vendosur në një gungë me shtylla të qëndisura. Në dorën e djathtë ai mban shpatën, e me dorën tjetër e kallxon atë. Te kambët në anën tjetër, gjendet përkrenarja e Skënderbegut. Si përkrenarja ashtu dhe shpata, janë ato që sot gjindën në muzeumin e Vjenës, të cilat e kanë prejardhjen nga koleksioni i Arqidukës Ferdinand të Tirolit, për të cilin ishte botuar libri i lartpërmendur. Përkrenaren dhe shpatën e Skënderbeut, Arqiduka Ferdinand i pati blerë nga konti Ëolfang. Mbas këtij botimi janë bërë dhe imitime të tjera ndër libra, si "Georggius Bertoldus Pontanus a Braitenberg" të botuar në Hanover në 1609, në veprën e Jacobus Kockert e shumë e shum variante të tjera. Një kopje e pikturës së Skënderbeut në këmbë e me përkrenare e shpatë, i veshur me pancere dhe hekur, gjendet edhe sot në koleksionin e kështjellës Ambras në Tirol.

Scanderbeg among his men




Scanderbeg his warriors





Scanderbegs tomb

MBI DEBATIN PER SKENDERBEUN
H. Feraj


Debati për mendimin politik të Skënderbeut është i hershëm. Orientimi i tij politik është vënë në dyshim dhe madje është kundërshtar nga një pjesë e shqiptarëve që për të gjallë dhe gjatë kohës së veprimtarisë së tij si nga Hamza Kastrioti, Dukagjinasit, Moisi Golemi etj., dhe ka vazhduar deri në ditët e sotme. Në dy vitet e fundit ky debat është rikthyer.

Shkas për rikthimin e debatit u bë libri politik "Skicë e mendimit politik shqiptar" botuar në Tiranë më 1998, por shkak edhe më i rëndësishëm janë rrethanat politiko-shoqë rore shqiptare, konflikti shqiptaro-serb e shqiptaro-grek, ndryshimi i sistemit politik në
Shqipëri, Kosovë dhe Maqedoni dhe përgjithësisht reflektimi i shqiptarëve mbi qenjësimin e vet politik të sotëm dhe të kaluar si përpjekje për të kuptuar gjendjen e vet të sotme dhe për të dhënë zgjidhje në rrethanat e sotme. Për të hyrë drejtpërdrejtë në temë, konteksti i debatit dhe çka thuhet në libër, megjithëse është element i rëndësishëm i kuptimit të këtij debati, do të lihet për në fund. Tani ia vlen të përmendet vetëm një moment sqarues: kundër përshkrimit në libër të mendimit politik në periudhën e Skënderbeut janë shprehur vetëm nivele të ulëta mendore, kryesisht në gazeta si "Zëri i Kosovës", "Balli Kombëtar" (i Abaz Ermenjit) dhe ndonjë organ tjetër i këtij niveli, ndërsa profesionistë t, studiuesit ose kanë heshtur, ose e kanë vlerësuar pozitivisht librin. Prandaj përfshirja në këtë debat u bë
e nevojshme për të sistemuar debatin, për të vënë rregull së paku përshkrues, sepse duke pasur nivel të ulët mendor, debatuesit i kanë bërë rrëmujë argumentet e veta. Kjo do të ketë rrjedhojë ndër të tjera përpjekjen time për t'u ulur në nivelin e kritikëve dhe
shmangien e disa karakteristikave të debatit profesional si referimet tek autorët e burimet, heqjen e përkufizimit të koncepteve, mospërmendjen e problemeve njohëse dhe epistemologjike, mungesën e shqyrtimit të teorive ndihmëse, metodologjisë etj., etj. Argumentet e paraqitura në debat nuk janë të miat, janë të shpërndara nëpër
autorë të ndryshëm, ndërsa merita ime është vetëm të përshkruaj qartë dhe në mënyrë të sistemuar debatin e shpërndarë.
Debati zhvillohet ndërmjet dy qasjeve:
1)njëra qasje ngul këmbë se Skënderbeu nuk duhet shqyrtuar në mënyrë kritike qoftë edhe sikur t'i ketë shkaktuar fatkeqësitë më të mëdha popullit shqiptar,
2)tjetra ngul këmbë se Skënderbeu duhet t'u nënshtrohet rregullave të të menduarit logjik dhe shqyrtimit kritik racional si çdo objekt tjetër i studimit.
Nuk ekziston ndonjë qasje konseguente e tipit të parë, dmth që Skënderbeu të mos shqyrtohet në mënyrë kritike, por më tepër është fjala për një qëndrim që thotë se "kur e kritikoj unë, kritika është e lejueshme dhe e drejtë, kur e kritikon tjetri, kritika nuk është e lejueshme dhe e drejtë".

Kështu për shembull, historiografia enveriste vetë e ka kritikuar Skënderbeun në shumë drejtime si për natyrën klasore, kufizimet ideologjike, naivitetin e besimit tek Vatikani etj., etj., por kur kritikohet nga ndonjë këndvështrim tjetër, për shembull ka këndvështrimi i logjikës nacionaliste, atëherë historianët enveristë dalin në mbrojtje të paprekshmërisë
së figurës së Skënderbeut, akuzojnë palën kritike se po fyen heroin kombëtar dhe ndjenjat e shqiptarëve, etj., etj. Megjithkëtë ky lloj qëndrimi këtu do të trajtohet si një qasje e vetme që thotë se Skënderbeu duhet përjashtuar nga shqyrtimi racional si objektet e tjera të studimit.

Gjatë gjithë historisë së debatit në mbrojtje të përjashtimit të Skënderbeut nga rregullat e studimit si çdo objekt tjetër janë sjellë dy llojë argumentash:
argumentet shkencore dhe
argumentet praktike, (ose me terma të tjerë, argumentet `prudenciale' , pragmatiste, politike).

Përmbledhtas janë sjellë këto argumente teoriko-shkencore:

1-Skënderbeu është mbrojtës i Evropës për çerek shekulli;
2-Skënderbeu është mbrojtës i krishtërimit;
3-Skënderbeu është krijuesi i miqësisë së popullit shqiptar me
popujt
e tjerë të Ballkanit (sllavët dhe grekët);
4-Skënderbeu është shëmbëlltyra e luftës së një populli për liri dhe
pavarësi;
5-Skënderbeu është krijues i shtetit shqiptar;
6-Skënderbeu është mit dhe simbol i shqiptarëve dhe teorikisht është argumentuar se mitet dhe simbolet duhet të lihen të kryejnë funksionin e tyre si të tilla.

Argumentet praktike mund të përmblidhen:

1-Pavarësisht si është e vërteta për Skënderbeun, duke e paraqitur
si mbrojtës të Evropës, shqiptarët përfitojnë përkrahjen e Evropës
për synimet e veta politike të kohës;
2-Pavarësisht si është e vërteta duke e paraqitur Skënderbeun si
mbrojtës të krishtërimit, shqiptarët fitojnë përkrahjen politike të
kristianëve përinteresat e kohës;
3-Pavarësisht nga rrjedhojat që ka sjellë politika e Skënderbeut dhe
figura e tij duhet të ruhet për shkak të frymëzimit që jep tek
shqiptarët për luftën për liri dhe për pavarësi.

Ndaj të gjitha këtyre argumentave janë paraqitur argumenta
alternative, të tjera, që do të përshkruhen më hollësisht në vijim,
po ashtu në të dy dimensionet: teorike dhe praktike.

1-Skënderbeu për çerek shekulli është mbrojtës i Evropës në kuptimin
ushtarak dhe në kuptimin e mbrojtjes së qytetërimit evropian,
qytetërimit perëndimor përballë barbarisë lindore osmane. Ky
argument thotë se Skënderbeu e mbrojti Evropën drejtpërdrejtë , duke mos
lejuar kalimin e pushtuesve osmanë islamikë nga bregdeti shqiptar
dhe territori i zotëruar prej tij në Evropë dhe tërthorazi duke
angazhuar forca të mëdha ushtarake osmane në luftë kundër vetes dhe
shqiptarëve dhe kështu duke dobësuar fuqinë e saj pushtuese
ushtarake ndaj Evropës. Duke e mbrojtur Evropën nga pushtimi ushtarak osman,
Skënderbeu ka mbrojtur qytetërimin evropian perëndimor.

Ndaj këtij argumenti janë bërë vërejtje të shumta dhe janë
paraqitur argumente lternative:
së pari, a nuk kishte rrugë të tjera Perandoria Osmane për pushtimin e Evropës, por vetëm nga Shqipëria e Mesme (e sotme) dhe nga Durrësi ?
Në periudhën e Skënderbeut, Perandoria Osmane shtrihej në gjithë Bosnjen e Serbinë deri afër Beogradit (që mbahej nga hungarezët) prej nga mund të depërtonte në Evropë nëpër
luginën e Danubit dhe po ashtu, kishte mundësi të kalojë Adriatikun
në vendkalimin më të ngushtë, Otranto, e nuk kishte pse të kalonte
patjetër nga Durrësi. Së dyti, pse nuk e pushtoi Evropën pas vdekjes
së Skënderbeut, kur nuk mbrohej më prej tij ? Pas vdekjes së
Skënderbeut fuqia pushtuese e Perandorisë Osmane nuk kishte rënë,
por përkundrazi përparoi deri afër Vjenës. Për më tepër, megjithëse
e futi në dorë bregdetin shqiptar, përparimin kah Evropës e ndoqi në
rrugë tokësore, bregut të Danubit deri afër Vjenës dhe nuk ndërmori
sulme kundër Italisë e papatit nga Durrësi. Së treti, a duhej të
mbrohej qytetërimi dhe kultura perëndimore e asaj kohe ?
Qyetërimi dhe kultura evropiane e asaj periudhe dhe shumë më pas, ishin ndër
të tjera, qytetërimi dhe kultura e kryqëzatave, inkuizicionit, djegies
së rreth 700 mijë plakave të pafajshme të akuzuara si shtriga, e
shfarosjes së hebrejve etj., etj.
Vetë evropianët kishin filluar dhe pak pas vdekjes së Skënderbeut i kishin shpallur luftë qytetërimit dhe kulturës së deriatëhershme evropiane, elementëve thelbësorë
të mesjetës të cilën e quanin periudhë të "vdekjes" dhe përpiqeshin
ta zëvendësonin me "rilindjen", periudhë dehumanizmi dhe përpiqeshin
ta zëvendësonin me humanizmin, periudhë të errësirës dhe flakjen e
saj e quajtën periudhë të ndriçimit (iluminizmit) . Mund të thuhet se
Skënderbeu mbrojti kushtet që evropianët vetë të fillojnë luftën
kundër kësaj kulture perëndimore, por ky interpretim nuk qëndron,
sepse lufta evropiane kundër kulturës evropiane mori vrull pikërisht
pas vdekjes së Skënderbeut. Nga kjo rastisje në kohë ndoshta nuk del
as se Skënderbeu ishte pengesë e vrullit të humanizmit, rilindjes
dhe iluminizmit evropian, por vetëm se Skënderbeu nuk kishte rol të
rëndësishëm as për mbrojtjen, as për ndryshimin e kulturës
evropiane.
Sidoqoftë, sipas vetë evropianëve, gjëja që duhej më së paku të
bëhej në atë ishte mbrojtja e kulturës së atëhershme evropiane,
perëndimore etj., etj.

2-Skënderbeu është mbrojtës i krishtërimit perëndimor.
Ky argument thotë se luftërat antiosmane të Skënderbeut kanë qenë njëkohësisht
luftra për ruajtjen e kristianizmit perëndimor kundër islamizmit, se
Skënderbeu ishte projektuar të vihej në krye të kryqëzatave, se
është vlerësuar "Atleti i Krishtit", se këshilltar kryesor kishte
peshkopin Pal Engjëlli dhe se përfundimisht në orientimin e vet politik ishte
thellësisht kristian perëndimor.

Ndaj këtij argumenti janë paraqitur kundërargumente të prirjeve të
ndryshme që tregojnë marrëdhënie më të ndërlikuara ndërmjet
Skënderbeut dhe kristianizmit.
Së pari, historigrafia enveriste është përpjekur të zvogëlojë motivin fetar kristian të Skënderbeut duke nxjerrë pavarësinë e vendit si motiv të parë të luftërave të tij,
duke treguar pabesitë e papës ndaj Skënderbeut etj.
Së dyti, cilin kristianizëm perëndimor mbronte Skënderbeu ?
Edhe në qoftë se Skënderbeu ishte mbrojtës i katolicizmit papnor,
nuk del se është mbrojtës i kristianizmit perëndimor, sepse
kristianizmi perëndimor ishte ndarë në drejtime që nuk pranonin
katolicizmin papnor dhe autoritetin e papës së Romës. Pak para
periudhës së luftërave të Skënderbeut, konflikte kishin shpërthyer
madje edhe ndërmjet vetë kandidatëve për selinë e papës, një prej
të cilëve e zhvendosi atë në Avinjon të Francës, e në të njëjtën kohë
ekzistonin tre papë që lëshonin mallkime kundër njëri-tjetrit.
Gjatë periudhës së Skënderbeut kishin filluar dhe jo shumë pas vdekjes së
tij morën vrull lëvizjet reformiste në Gjermani me Martin Luterin,
në Francë me Kalvinin etj., për shkëputjen e kishave nga
katolicizmi papnor që përfunduan në luftëra të përgjakshme si masakra kundër
hugenotëve në natën e Shën Bartolemeut, inkuizicioni, luftërat
ndërmjet Spanjës dhe Hollandës etj., etj.
Njëri pas tjetrit kisha dhe popuj evropianë ishin shkëputur nga katolicizmi dhe autoriteti
papnor duke krijuar kishën anglikane, protestantët, kalvinistët,
luterianët, baptistët etj., etj., kështu që termi "mbrojtje e
katolicizmit" nuk mbulon termin "mbrojtje e kristianizmit
perëndimor", por vetëm tregon marrjen e anës së njërës palë
kristiane në luftën kundër palës tjetër kristiane perëndimore.

Së treti, a ishte luftë për mbrojtjen e kristainizmit kundër
islamizmit pjesëmarrja e Skënderbeut në luftën e një princi kristian
(psh princit të Napolit) kundër një princi tjetër po kristian në
gadishullin italik ?
Skënderbeu del se ka zhvilluar luftëra edhe
kundër kristianëve dhe kjo mund të interpetohet si luftë e
Skënderbeut kundër kristianizmit (siç interpretohet si luftë për
mbrojtjen e tij, meqenëse është në anën e një udhëheqësi kristian)
jo vetëm kur ishte në shërbim të sulltanit, por edhe kur ishte
kundërshtar i tij, ose mund të interpretohet se në politikën e
vetë Skënderbeu nuk udhëhiqej nga motivi fetar, por i forcimit të
fuqisë së vet ose se Skënderbeu ishte një palë kristiane në luftën
kundër islamizmit dhe kristianizmit tjetër perëndimor etj., etj. Po
ashtu, si mbrojtës i kristianizmit perëndimor, Skënderbeu nuk del as
kur bën aleanca me princër dhe mbretër të kristianizmit ortodoks
lindor si ata serbë, bullgarë, grekë etj.
Së katërti, devotshmëria katolike e Skënderbeut është e dyshimtë,
sepse vetë ai një kohë të gjatë kishte jetuar si mysliman, sepse
familja e tij ishte e njohur nga njëra anë për ndërrimet e shpeshta
fetare dhe nga ana tjetër, pjesa më e madhe e familjes së tij ishte
nën ndikimin ortodoks të nënës që shprehet në ortodoksë-sllavë të
vëllezërve dhe motrave si Reposhi, Konstantini, Vllajka, Jella
etj., deri tek varrimi i vëllait të tij me nderim të madh në manastirin e
shenjtë e Hilanadarit në Greqi.
Siç u tha edhe në prirjet politike tek Skënderbeu konstatohen prirje drejt kristianizmit ortodoks lindor.
Së pesti, Skënderbeu mund të interpretohet si udhëheqësi
shqiptar që përuroi fillimin e luftërave fetare ndërmjet
shqiptarëve. Kështu mund të interpretohet sjellja e tij ndaj
besimeve të tjera fetare në Shqipëri pas kthimit në Krujë, kur kërkoi nga
kolonistët dhe të konvertuarit në myslimanë të zgjedhin ndërmjet
kristianizmit e vdekjes dhe të gjithë ata që nuk pranuan të
braktisin islamin i masakroi. Masakra masive si këto nuk janë kryer
gjatë gjithë periudhës së sundimit osman dhe përgjithësisht kjo
sjellje e Skënderbeut nuk u pasua nga udhëheqës të tjerë (ndoshta me
përjashtim të Pjetër Bogdanit dhe ndonjë rasti tjetër të rrallë)
e nuk u shndërrua në traditë tek shqiptarët. Përkundrazi, traditë u
bë toleranca fetare që është një përvojë dhe karakteristikë tipike
shqiptare.
Por në qoftë se do të ishte vazhduar qëndrimi i Skënderbeut,
atëherë atij do t'i takonte merita e themeluesit të intolerancës dhe
luftërave fetare ndërmjet shqiptarëve. Sidoqoftë nga të gjitha këto,
sjellja e Skënderbeut nuk mund të përmblidhet nën termin "mbrojtës
I kristianizmit perëndimor", as nën termin "mbrojtës i
kristianizmit" , sepse në veprimtarinë e tij ka edhe luftëra kundër kristianëve,
sidomos kundërshtarëve të Papës, edhe aleanca me ortodoksinë që nuk
është kristianizëm perëndimor etj. Sigurisht, në krahasim me
islamizmin, të gjitha format e kristianizmit kanë diçka të
përbashkët, por kjo e përbashkët është e pamjaftueshme që
veprimtaria e Skënderbeut të përfshihet nën termin "mbrojtës i
kristianizmit" edhe kur lufton kundër kristianëve.

vazhdon me piken 3-Pavarësisht nga rrjedhojat që ka sjellë politika e Skënderbeut dhe
figura e tij duhet të ruhet për shkak të frymëzimit që jep tek
shqiptarët për luftën për liri dhe për pavarësi.

Me sa kuptoj nuk do ishte levizje e mencur strategjike te hidheshe ne Itali kur Shqiperia ishte akoma e lire se latinet ne bashkepunim me shqiptaret mund ta perdornin si baze per sulme kunder turqve dhe do i detyronin te luftonin ne dy fronte. Kur u pushtua Shqiperia Fatihu u hodh ne Otranto, por pasi latinet e cliruan prap Otranton Fatihu vdiq dhe mesa di ky ishte i vetmi qe i kishte ven syrin te pushtonte Romen. Te tjeret pas tij u perqendruan ne gili vili ne haremin e tyre, ose me luftra ne Lindje, ndersa ata qe sulmuan prap Evropen per cfardo arsye zgjodhen rrugen nga Vjena, jo Italia.

Sa per mesjeten e Rilindjen, pushtimi otoman i Evropes nuk do sillte nje Rilindje aq madheshtore sociale, politike, shkencore, e teknologjike ashtu si e njohim sot. Shqiptaret qe jetuam per mbi 400 vjet nen Otomanet e dim mire ca prapambetje katastrofike na la. E megjithe ate pasuri qe vodhi lart e poshte prap nuk po i jep dot drejtim vetes Turqia e sotme.

E fundimisht nuk e marr vesh kte ankesen se Skenderbeu paska vrare muslimane shqiptare qe refuzuan te hiqnin dore nga Islami? A nuk ishte feja islame akoma element i ri ne ballkan dhe ata qe e adoptonin shum here e benin kte qe te tregonin besnikeri ndaj Sulltanit, armikut te Skenderbeut? E si mund te kishte besim te kta njerez Skenderbeu? Hamzait nuk i tha ndrysho fene, vec kur e preu ne bese e luftoi. Kur po lufton kunder Sulltanit si mund te tolerosh ate qe lufton per Sulltanin?

Islami siq e dime me argumente historike dhe arkeologjike ka rrenjet ne keto troje para Pushtimit Turke edhe pse me pushtimin Osman ajo u rrite ne permasa te madha .
Po normal qe shqipetaret mysliman kan dal kunder Tij pasi ky i fundit kishte ber lidhje me Serbet qe kishin pushtuar vilajetin e Kosoves , me shume lexo si Dukagjinasit u ngriten kunder tij apo me mire me thene ata ishin ne lufte me serbet por ne kete rast iu shtua edhe nje tradhtar qe kishte lidhur aleanc me ta dhe nuk e qante koken per kete vilajet.
Ti duhet ti thuash faliminderit Perandoris Osmane e sidomos Kosovaret , qe ata me triumfin qe ben ne Kosova Polje ndaj sllavit , ben qe zeri yne te ndegjohej ne gjithe ballkanin e ne te egzistojme ne keto troje qe jane kosovearet sot ,se perndryshe do e kishe serbi edhe ketu sa i perket ndihmes se skenderbeut.

Dhe duke pasur parasysh qe nje numer i madhe i "intelektuleve" shqipetar e paraqesin ate si Mbreojtes te Krishterimit , bijme sa per fillim thenjen e Fatbardh Doci-t ne ceremonin qe eshte mbajtur ndaj figures se Skenderbeut , ku nder tjerash thote:
Strategu,gjeniu Ushtarak Gjergj Kastrioti theu te gjitha betejat kunder Osmanve dhe nuk i la te kalonin ne Europe u bembrojtsi heroi i fundit i mbrotjes Krishtrimit Europjan”,(V.Emerson) .Papa Kalisi III i shkruante nje leter Gjergj Kastriotit ne vitin 1457 si symbol i krishtrimit ku theksonte”Nuk Ka njeri ne Bote,i cili te mos dij trimerit qe keni bere dhe te mos u lavdroj gjer ne qiell si nje kryembrotjes i vertet dhe si kreyluftetar bujar te KRISHTERIMIT.

3-Skënderbeu ka vlerën dhe meritën se është krijues i miqësisë së
popullit shqiptar me popujt e tjerë të Ballkanit, me sllavët para së
gjithash me serbët, malazezët, bullgarët dhe me grekët, përmes
kërkesave për aleanca kundër Perandorisë Osmane, përmes shembullit
të vet dhënë këtyre popujve për luftën çlirimtare, përmes frymëzimit
dhe nxitjes së besimit në mundësinë e thyerjes e të fitores kundër
Perandorisë Osmane etj.
Kjo miqësi dhe admirim për Skënderbeun shfaqet në këngët popullore që i kanë kushtuar popujt e Ballkanit dhe në vlerësimin që i bënin udhëheqësit ballkanikë rolit të
Skënderbeut në planet e tyre politike. Kjo miqësi e forcuar nga
Skënderbeu është vazhduar në luftërat e mëvonshme të përbashkëta të
shqiptarëve dhe ka qenë bazë e bashkëpunimit të shqiptarëve me
serbët dhe grekët kundër "armikut të përbashkët" deri në ditët tona.

Edhe ndaj këtij argumenti janë bërë vërejtje të rëndësishme.

Së pari, gatishmëria dhe përpjekjet e Skënderbeut për të bashkëpunuar me
udhëheqësit politikë sllavë, para së gjithash serbë dhe udhëheqësit
politikë grekë, nuk e kanë bërë politikën serbe e greke miqësore
ndaj shqiptarëve në asnjë periudhë dhe për asnjë ngjarje.

Së dyti, me bashkëpunimin e tij me serbët dhe grekët, Skënderbeu ndikoi në
krijimin e një tradite të bashkëpunimit të politikanëve të mëvonshëm
shqiptarë me politikanët serbë dhe grekë kundër "armikut të
përbashkët" që përgjithësisht përfundonin në humbje të shqiptarëve
në kuptimin e nënshtrimit të politikës shqiptare ndaj asaj serbe
dhe greke që mbetën armiqësore.

Së treti, përpjekja për të ndarë konceptim "miqësi mes popujsh" nga "miqësi mes politikanësh" të popujve të ndryshëm nuk ka vlerë, sepse ajo që quhet "miqësi mes
popujve" në fakt është "miqësi" ose bashkëpunim mes politikanëve.
Për të bërë të vlefshëm dallimin ndërmjet termit "miqësi mes
popujsh" nga termi "miqësi mes politikanësh" , duhen treguar raste
kur politikanët shqiptarë ishin kundër bashkëpunimit me
politikanët serbë dhe grekë ndërsa populli kërkonte bashkëpunim dhe
bënte presion mbi politikanët për bashkëpunim. Mirëpo si rregull
konstatohen vetëm raste të kundërta, kur politikanët kanë qenë për
bashkëpunim dhe popujt kundër bashkëpunimit, kur pjesë të popullit
shqiptar kritikojnë politikanët e vetë pse bashkëpunojmë me serbët
dhe grekët dhe pjesë të popujve serb dhe grek kritikojnë
politikanët e vetë pse bashkëpunojnë me shqiptarët. Po ashtu, raste të
bashkëpunimit mes pjesëve të popujve fqinjë konstatohen vetëm kur
përfundonin miqësitë mes politikanëve. Për këtë nuk ka rëndësi nëse
popujt kanë qenë të manipuluar nga politikanët, sepse me manipulim
nga politikanët mund të shpjegohen njëlloj edhe armiqësitë, edhe
miqësitë mes popujve fqinjë (bashkëpunimi mund të jetë në fakt
manipulimi i një popullsie për interesa bashkëpunimi të elitave
politike) dhe sepse, manipulimi nuk e ndryshon faktin se popujt
kishin miqësi kur kishin miqësi politikanët dhe armiqësi kur kishin
miqësi politikanët. Prandaj, ajo që është quajtur "miqësi mes
popujve fqinjë" është miqësi e politikanëve shqiptarë me politikanët
serbë dhe grekë dhe Skënderbeu është i rëndësishëm në krijimin e
traditës së bashkëpunimit të krerëve dhe politikanëve shqiptarë me
serbët dhe grekët e jo i miqësisë ndërmjet popujve të Ballkanit.

Së katërti, "miqësia me popujt e Ballkanit" ka qenë arsye e
armiqësimit në radhët e vetë shqiptarëve, sepse ata shqiptarë që vuanin nga
sundimi serb me të cilët bashkëpunonte Skënderbeu e shikon me
revoltë vetë këtë udhëheqës dhe shqiptarët që e mbështesnin.
Prirja e Skënderbeut për miqësi dhe aleanca politike përveç me sundimtarin
serb të Bosnjes edhe me sundimtarin serb të Kosovës, despotin Gj.
Brankoviç ka qenë shkak i armiqësisë së popullsisë shqiptare që
vuante terror nën sundimin e Brankoviçit ndaj Skënderbeut.

Po ashtu, edhe princa dhe udhëheqës të rëndësishëm si Dukagjinasit u vunë
kundër Skënderbeut për shkak të miqësisë së tij me serbët.
Territoret e Dukagjinasve kufizoheshin me territoret shqiptare të sunduara nga
Brankoviçi dhe aleati politik I Skënderbeut që shfaroste shqiptarët
në principatën e vetë (Kosova) dhe nga kjo fqinjësi, ndërmjet
Dukagjinasve dhe Brankoviçit kishte konflikte.
Mbështetja e Dukagjinasve nga popullsia dhe kundërshtimi i Skënderbeut për arsye
të miqësisë së tij me Brakoviçin kanë bërë që në traditën popullore
në Krujë e sipër të jetojë Lekë Dukagjini, ndërsa Skënderbeu është
dërguar vonë nëpërmjet sistemit arsimor në popullsi, kurse në
kujtesën popullore dhe në odën tradicionale shqiptare ka qenë i
harruar.
-Në këtë argument po të pyetet se pse e "tradhëtuan"
Dukagjinasit Skënderbeun,???
-Përgjigja është se Skënderbeu i kishte tradhëtuar më parë duke lidhur miqësi me armikun kryesor të tyre, me serbët dhe Gj. Brankoviçin. Sipas këtij argumenti Dukagjinasit
përfaqësojnë politikën e armiqësisë me serbët, Skënderbeu të
bashkëpunimit me serbët.


vazhdojme me piken 4-Skënderbeu është shëmbëlltyra e luftës së një populli për liri dhe
pavarësi.

"""" Paksa gabim je ketu , pasi ne ate kohe kishim Pashallare dhe funksionar te larte shqipetare , ndersa sot kemi hiq gje tjeter vetem se Prostitut-Shites nga mesi jone.""""

Cfare arritje kishim bere ne si popull le te themi deri ne vitin 1911? A nuk ishte gjendja e popullit e mjerueshme?

""""Turqia e sotme eshte fuqi e madhe , por qka te vodhi ty se , me bjer referenca .""""

Mbi 400 vjet liri.

""""Islami siq e dime me argumente historike dhe arkeologjike ka rrenjet ne keto troje para Pushtimit Turke""""

Po sa, 200-300 cope?

"""" edhe pse me pushtimin Osman ajo u rrite ne permasa te madha .""""

Pas vitit 1650.

""""Po normal qe shqipetaret mysliman kan dal kunder Tij pasi ky i fundit kishte ber lidhje me Serbet qe kishin pushtuar vilajetin e Kosoves """"

Nga doli qe muslimanet e Krujes kan dal mbrojtes te Kosovarve dhe jo thjesht besnike te Sulltanit?

""""me shume lexo si Dukagjinasit u ngriten kunder tij apo me mire me thene ata ishin ne lufte me serbet por ne kete rast iu shtua edhe nje tradhtar qe kishte lidhur aleanc me ta dhe nuk e qante koken per kete vilajet.""""

Dukagjinasit kan pas hasmeri me Skenderbeun per arsye te ndryshme, nuk di qe Kosova te ket qen e vetjma arsye. Megjithate jam dakort qe Skenderbeu duhet ti kishte kushtuar me teper vemendje shqiptarve te Kosoves.

""""
Ti duhet ti thuash faliminderit Perandoris Osmane e sidomos Kosovaret , qe ata me triumfin qe ben ne Kosova Polje ndaj sllavit , ben qe zeri yne te ndegjohej ne gjithe ballkanin e ne te egzistojme ne keto troje qe jane kosovearet sot ,se perndryshe do e kishe serbi edhe ketu sa i perket ndihmes se skenderbeut.""""


Osmanet nuk erdhen nga Mongolia se u ka ardh keq per Kosovaret, po ardhen te plackisin, dhe beteja e mesiperme ishte ne kuader te keti qellimi. Kosovaret ngadale ngadale perfituan nga rasti. Falenderimi kryesor i takon kosovareve, po ju supozoni se fuqia e serbeve do ishte vazhdimisht ne rritje dhe e shqiptarve vazhdimisht ne ulje. Une nuk besoj se kemi ndonje menyre te konkludojme se cka do u ndodhte shqiptarve te Kosoves e me gjere ne shekullin 15 e me tej. Sic keni then vet, rrjedha e historise nuk mund te shihet me parimin "po te kishte halla mustaqe do ishte xhaxha".

Vetem pastaj duke aplikuar standartin tuaj te falenderimeve, sigurisht i takon faleminderim osmaneve qe shtyne shum serbe ne veri te Kosoves, dhe falenderim serbeve te cilet vendosen te mbledhin plackat e te kthehen nga kishin ardh, lol.

4. Skënderbeu është shëmbëlltyra e luftës së një populli për liri
dhe pavarësi.

Me luftërat e tij për gati një çerek shekulli, Skënderbeu
është shembulli i virtytit dhe kryerjes së detyrës ndaj atdheut, i
luftës për çlirim nga pushtuesit më të egër të vendit. Ai po ashtu
është shembulli I trimërisë dhe strategut ushtarak, meqenëse u ndesh
me një fuqi shumë më të madhe se ushtria e tij dhe doli fitimtar.

Edhe ndaj këtij argumenti janë paraqitur vërejtje të ndryshme dhe
interpretime alternative.
Së pari, a është Skënderbeu shëmbëlltyrë e luftëtarit për liri apo siç është e zakonshme në politikën e shqiptarëve edhe ai është bashkëpunëtor me një pushtues dhe
sundimtar kundër një pushtuesi dhe sundimtari tjetër ?
Skënderbeu ka qenë bashkëpunues politikisht me serbët, veçanërisht sundimtarin e
Kosovës Brankoviç.
Prandaj përgjigja në këtë pyetje është e lidhur me përgjigjen në një pyetje tjetër:
a është Kosova toka shqiptare, do të thotë atdhe, pjesë e atdheut ?
Në qoftë se po dhe ndodhej nën sundimin serb, atëherë del se
bashkëpunimi me serbët është bashkëpunim me pushtuesit e atdheut. Në
qoftë se Kosova nga udhëheqësit shqiptarë nuk konsiderohet tokë
shqiptare, pjesë e atdheut, atëherë bashkëpunimi me serbët nuk është
bashkëpunim me pushtuesit e atdheut, por vetë politikani shqiptar
sillet dhe mendon njëlloj si politikani serb, domethënë jo si
bashkëpunëtor i serbëve, por si vetë sebët.
Sepse konsiderimi i Kosovës tokë joshqiptare është karakteristikë
themelore e mendimit të çdo politikani serb. Në të dy rastet,
bashkëpunimi i Skënderbeut me serbët tregon rreshtimin e tij në anën
e pushtuesve, përkatësisht të armiqve të shqiptarëve. Argumente të
ndryshme janë zhvilluar për të treguar se serbët gjatë pushtimit
osman kanë qenë edhe vetë të pushtuar dhe prandaj nuk ka kuptim të
quhen pushtues (psh historiografia enveriste), por argumente janë
zhvilluar për të treguar se edhe osmanët pas disa shekujve të
qëndrimit në Ballkan, nuk ishin më pushtues, por vetëm popull
sundues (psh Castellan).
Sidoqoftë, më tepër se çështje përkufizimi teorik, cilësimi i serbëve dhe osmanëve si pushtues është i lidhur me përjetimin e tyre nga popullsitë e sunduara.
Dhe, edhe pas shekujsh sundimi si serbët, si osmanët, përjetoheshin si pushtues dhe
sundimtarë. Nga bashkëpunimi me serbët Skënderbeu nuk del shembull
i luftëtarit për liri dhe pavarësi, por I bashkëpunimit me njërin nga
pushtuesit (serbët) në luftë kundër pushtuesit tjetër (osmanëve).

Së dyti, cili ka qenë pushtuesi ose po të përdoret termi i Castellan,
sundimtari më i rrezikshëm për shqiptarët: sundimtari serb apo
osman ? Dëshmitë tregojnë bindshëm se jo vetëm para, por edhe pas
pushtimit osman për shqiptarët rreziu kryesor, sundimtari dhe
pushtuesi më i rrezikshëm mbeten sllavët dhe grekët. Prandaj të
gjithë politikanët shqiptarë zgjodhën ndërmjet rrezikut më të madh
dhe rrezikut më të vogël dhe jo ndërmjet lirisë dhe robërisë,
zgjodhën bashkëpunimin me armikun dhe pushtuesin më pak të
rrezikshëm osman, ose me armikun dhe pushtuesin më të rrezikshëm sllav e grek.
Bashkëpunimi i Skënderbeut me serbët dhe grekët tregon se ai ka
qenë bashkëpunëtor me armiqtë dhe pushtuesit më të rrezikshëm sllavë dhe
grekë. Bashkëpunimi i Skënderbeut me serbët dhe grekët tregon se ai
ka qenë bashkëpunëtor me armiqtë dhe pushtuesit më të rrezikshëm e
jo luftëtar i lirisë.

Së treti, a ka qenë Skënderbeu shëmbëlltyrë e luftëtarit të lirisë
apo të vasalit ?
Skënderbeu nuk kishte pranuar vasalitet ndaj sulltanit, por kishte pranuar vasalitet ndaj Venedikut. Nga kjo del se Skënderbeu nuk ka qenë shëmbëlltyrë e luftëtarit të lirisë, por
vasal, sepse fakti që nuk është vasal i sulltanit, por i Venedikut
nuk e ndryshon faktin se ka qenë vasal.
Kjo përsëri është vetëm çështje e zgjedhjes: vasal i kujt ? Këtu
shtohet edhe se Venediku po ashtu mbante nën sundim territore dhe
portet më të rëndësishme shqiptare dhe Skënderbeu ishte vasal i një
sundimtari e pushtuesi.

Së katërti, Skënderbeu vërtetë është shëmbëlltyra e strategut ushtarak, por raporti ndërmjet luftës dhe politikës tek ai është I përmbysur, sepse lufta shikohet si
kryesore dhe politika dytësore, ndërsa politika do të duhej të ishte mbi
luftën.

Së pesti, në luftërat e tij Skënderbeu ka qenë i manipuluar nga
agjentura joshqiptare, para së gjithash papati, Venediku,
hungarezët etj., etj., të cilët e kanë përdorur Skënderbeun për të dobësuar
rrezikun osman ndaj tyre duke zhvilluar luftërat në territor
shqiptar. Duke e konceptuar si politikan injorant, këto fuqi kanë
arritur ta fusin Skënderbeun në luftë kundër superfuqisë më të madhe
të kohës (si t'u shpallë sot Shqipëria luftë SHBA-ve), luftërat janë
zhvilluar në territor shqiptar, për rreth një çerek shekulli
shqiptarët as kanë mbjellë, as kanë korrur, as kanë zhvilluar
tregtinë, zejet etj., është shkatërruar një pjesë e madhe e
popullsisë, e pasurive si: ullinjtë, vreshtat etj., etj. Nga të
gjitha këto, nga kjo politikë e Skënderbeut mund të kenë përfituar
popujt e ndryshëm, por kanë humbur shqiptarët.

Megjithë premtimin për të mos bërë digresione (degëzime) të
argumentimit, këtu bëhet i nevojshëm një i tillë. Fjala është për
argumentin se ndërmjet prirjes së Skënderbeut drejt katolicizmit dhe
prirjes së tij drejt sllavizmit dhe ortodoksisë ka një kontradiksion
të papajtueshëm, së paku në kontekstin e marrëdhënieve ndërmjet
katolicizmit shqiptar dhe sllavëve ortodoksë, në radhë të parë
serbëve. Në traditën katolike shqiptare ka pasur një rrymë të fortë
të konfliktit me ortodoksizmin serb që kur u ndanë
kishat në romake dhe bizantine. Në kohën e Skënderbeut ende ishin
të pathara damkat e hekurit të skuqur të përdorur nga serbët e Stefan
Dushanit e pasardhësit të tij, masakrat, shpronësimet, ndarjet e
burrit nga gruaja, e fëmijëve nga prindërit si presion për
konvertimin e shqiptarëve katolikë në ortodoksë. Përdorimi i
shkallës kaq të lartë të dhunës për konvertim, është tregues edhe i
shkallës së lartë të kundërshtimit të shqiptarëve
katolikë për t'u kthyer në ortodoksë që e bënte të nevojshme
përdorimin e mjeteve ekstreme mesjetare të dhunës. Prirja e
Skënderbeut për aleanca me nipin e Car Lazarit, Brankoviçin, ishte
krejt në kundërshtim me këtë qëndresë popullore dhe me rrymën e
klerit katolik shqiptar që përpiqej të ruante lidhjet me papatin
dhe katolicizmin nga ortodoksizmi sllav. Qëndresa e klerit katolik
shqiptar jo vetëm me bazë fetare, por edhe mbi bazë etnike
ndaj sllavizimit të kishës shqiptare vërtetohet përgjatë gjithë
shekujve.
Ata, që në atë kohë janë ngritur kundër mbushjes së kishave
shqiptare me klerikë të besimit katoloik, por etnikisht sllavë (psh
raguzianë) siç dëshmohet në dokumentat e kohës dhe kjo ndeshje e
klerit katolik me klerin sllav, qoftë edhe katolik, gjendet gjatë
gjithë historisë së katolicizmit shqiptar deri sot. Armiqësia e
lashtë e ortodoksizmit sllav ndaj katolicizmit shqiptar u vërtetua
si edhe më e dhunshme në vitet 1913-1914 në masakrat e kryera nga
qeveria malazeze ndaj popullsisë myslimane e katolike shqiptare për
konvertimin e tyre në ortodoks. Prandaj Skënderbeu me prirjen e tij
drejt sllavizmit dhe ortodoksisë është në kundërshtim me
qëndresën popullore dhe të klerit katolik shqiptar kundër
ortodoksizmit sllav, sepse nuk mund të ishte njëkohësisht edhe mik
i sllavëve, edhe mbrojtës i katolicizmit shqiptar.

Ne postimin e fundit gjej plot shtremberime dhe ekzagjerime. Na del se Skenderbeu ka pas kryesisht prirje per aleance me sllavet/greket/ortodoksine dhe jo me latinet/katolicizmin, gje qe nuk qendron as historikisht as llogjikisht. Sic e dim shum mire Skenderbeu i varte shpresat nga Perendimi nga ku vinte dhe ndihma kryesore (p.sh. traktati i Getes ne 1451). Pastaj ca kuptim ka te kembengulesh ne aleance me princat e dobet serbe/greke qe ishin dorezuar dhe kishin pranuar vasalitetin ndaj sulltanit ne krahasim me Perendimin te cilin Sulltani nuk e kishte ne dore dhe ishte me i fuqishem se vasalet serbe/greke. Pastaj nje aleance e ketille mund ti kushtonte edhe humbjen e mbeshtetjes nga Perendimi per arsye fetare.

Me sa di marredhenja midis Skenderbeut e Brankovicit ka qen zakonisht neutrale/paqesore dhe disa here armiqesore, si psh sulmet e Skenderbeut kunder Brankovicit ne 1444 e 1448 kur Brankovici pengonte veprimet anti-turke te Skenderbeut. Nuk di qe Skenderbeu te ket ndihmuar ndonjeher Brankovicin kunder Dukagjinit.

Pastaj se kush ka qen armiku me i rrezikshem eshte nje term relativ dhe nuk eshte e vertet qe turku ka qen gjithmon rreziku me i vogel, dhe se e vetmja alternative ishte aleanca me serbet/greket. Skenderbeu kishte alternativen e trete, aleance me latinet qe vertet ishte rreziku me i vogel ne krahasim me turqit/greket/serbet.

Sa per manipulimin e Skenderbeut nga latinet, kjo eshte e vertet, ata me shum na prishin pune se sa na ndihmuan. Ata paten humbje po jo aq sa ne. Sa per hungarezet nuk mund te them te njejten gje se dhe ata luftuan shum ashper dhe pesuan humbje me te medha se ne. Ndersa ne lidhje me serbet greket nuk shikoj ndonje perfitim se ata ishin te pushtuar ne kohen e Skenderbeut dhe nuk mund ta perdornin luften e shqiptarve ne avantazhin e vet.

Sipa F.Docit, Skënderbeu tek po largohej i zhgënjyer dhe i helmuar nga Qyteti i Shenjtë i Romës, në fund të marsit 1467, mallkoj klerin me këto fjalë:

“Jo vetëm që duhet të lidhim paqë, por duhet
t’ja hapim turkut edhe rrugën drejt Romës, që t’i
shtrojë siç duhet këto priftërinj...”

Fisnikëria e trimëria e Skënderbeut

Përgatiti Agim Bacelli

Këto dy letra janë të vitit 1461, njëra e Skënderbeut dhe tjetra e Joanes Antonius, gjatë një replike para betejës në Itali. Për vërtetësinë e tyre, unë nuk kam asnjë të dhënë, megjithëse kam kërkuar nëpër shënimet e mija të nxjerra para 25 vjetësh nga revistat "Shkenca dhe Jeta" nga ku mblodha edhe këtë material të më poshtëm. Autori (nuk ja kam emrin) thotë se letrat janë marrë nga Vatikani ku ato gjenden në latinisht në formën jo origjinale. Nëse dikush tjetër ka ndonjë burim më të saktë, le ta plotësojë këtë shkrim.