Fjalori i Pejës dhe Istogut

Fjalori i Pejës dhe Istogut

Filikaqë, Jezit, Pulë e nukt, Izraelt e Rakoshit, Istogu i Pejës etj.

Mbiemrat më të përhapur në Pejë dhe Istog:
- Mbiemra fisesh: Gashi, Krasniqi, Kelmendi
- Mbiemrat tjerë tipik të Pejës dhe Istogut: Rugova, Zekaj, Lajçi, Rexhaj, Blakaj, Bujupi

Banja e Pejës = emërtim i një qyteze të vogël në emër të Pejës që i përket komunës së Istogut.

Barabë = emër që rrjedh nga gjuha çifute barabba. Ky emër i atribuohet personit që i ka flokët pak të gjata dhe si të shprishura, është pak i pa rruar në fytyrë, vishet me rroba të shtofit dhe madhësisë pak më të gjëra se që i përshtaten në trup, është çakallë prej goje (flet shumë) dhe pak i pa sjellshëm, por është humorist. P.sh. barabë mund të jetë ai far Casey (që po e quajnë dhëndrri i Kosovës, një amerikan që flet shqip), ai Fatosi që luan në komedinë Kafeneja e Jonë (në RTK), etj.

Bêka = emri i deles se si e quajnë fëmijët. Ka rrjedhur nga zëri i deles (blegërima) beeeee – kjo është Bêka.

Borokë = i ka dy kuptime: 1) lëvore e pishës e mbushur me rrëshirë; dhe 2) gjysma e kungullit e cila ka mbetur e zbrazët (vetëm si lëvore) pasi t ’ i jetë marr pjesa që nevojitet për kungullor (lloj i pites me kunguj). Shembull: Valla sen s ’ mora vesh. E ku me marr vesh ti qe e ki ata kry borokë; sen s ’ ki n ’ ta!

Çakar = syri i personit i cili është pak në gjendje jo të balancuar apo ka pak devijim standard nga syri normal. Shembull: ta hangsha synin çakar! Çagjë = blozë; lloj hiri që krijohet nga materialet që digjen (p.sh. dru ose thëngill) dhe që vishet në gypat e shporetit, stufës, oxhaqeve të shtëpijave dhe fabrikave. (ang. Blackburn, qytet dhe ekip i futbollit në Angli).

Çubardhake me sy t ’ verdhë = bionde (me flokë të verdha) dhe sy të kaltër. Fjala bionde ose biondinë nuk është shqip (rrjedh nga fjala italiane biondina). ‘ Qytetarët ’ e Prishtinës e përdorin fjalën serbe pllavushë. Çubardhake është e vetmja fjalë adekuate në shqip. Janë shumë të popullarizuara në Pejë dhe Istog (për shkak të mungesës së tyre në atë rajon) duke i përfshirë edhe ato me flokë të ngjyrosura në të verdhë, por vetëm nëse i kanë sytë e kaltër me qerpikë të mëdhenj dhe të shminkatur/grimosur. Emërtimet e ndryshme kanë rrjedhur varësisht nga pushtuesit; nga italishtja gjatë Luftës së Dytë Botërore ka rrjedhë biondina (Dukagjini ka qenë i pushtuar nga Italianët); gjatë Socializmit Vetqeverisës pllavusha, nën administrimin e UNMIK-ut kullerka.

Dardha Pejane = lloj i dardhave të shijshme. Janë më shumë prezente në Istog sesa në Pejë.

Duduk = pipëz me rabush të bishtit të qepës apo pjesës që nuk hahet. Po ashtu, pipëz me lëvore të shelgut. Përdoret për ta karakterizuar personin që është kokëtrashë dhe qe s ’ merr vesh. Për dallim nga personi qe e ka kryt borokë, duduku ka diçka në kokë por nuk pranon tjera ide.

Filikaqë = pipëz e të gjitha llojeve, qoftë e shelgut, me bisht të luleve, të kauçukut apo metalit. Dy llojet e fundit i përdor SHPK-ja në Pejë për ta rregulluar komunikacionin në udhëkryqin e vetëm me semafora aty afër selisë së saj. Mbajtjen e rendit në atë udhëkryq SHPK-ja e bënë drejtpërdrejt nga selia e saj, ngase është afër. E tëra çka bënë SHPK-ja është se e hap dritaren dhe i fishkëllon veturave te semaforat pasi ato t ’ i jepin “ shllajf ” .

Gilipter = djal me veshje ekstravagante që përfshinë: gjaketë të shkurtë të lëkurës një rrip i së cilës është pak i lëshuar në pjesën e poshtme të gjaketës pasi personi t ’ i ketë futur duart në xhepa të pantollonave; farmerka me rrip pak të trashë që ka ndonjë markë të njohur si p.sh. Boss, Wrangler, Lee Cooper, Calvin Klein, këpucë të zeza në formë trekendëshi në pjesën e përparme dhe me take pak të gjata; i ka flokët me gell, dhe ngacmon vajzat e shkollës, e sidomos te komerciales në Pejë dhe gjimnazit Haxhi Zeka ne Istog. Gilipteri dallon nga baraba në kuptimin që i pari është më pedant.

Gjallni = ekonomi; mënyra se si shoqëria dhe familjet e Pejës dhe Istogut i shfrytëzojnë resurset për t ’ i përmbushur nevojat e tyre. Shembull: a po muj gjallnon hiq? Paj po po, nom; djali po shet n ’ dyqan (d.m.th. sektori i shërbimeve), unë pe punoj tokën (d.m.th. sektori i bujqësisë), vajza është në shkollën komerciale (d.m.th. investime), e ai djali i vogël u bo haker (d.m.th. sektori informal).

Horë = rrjedh nga fjala angleze whore (kqyrne n ’ fjalor se çka do të thotë se po m ’ vjen marre me ju kallxu). Përdoret si shprehje që tregon turpërimin. Shembull: na paske bo horë.

Hormoç = bredhi; lloj i drurit që i përket familjes së pyejeve halore. Përdoret në tërë botën si dru për ndërtimin e pullazeve të shtëpijave, duke përfshirë edhe shtëpinë tuaj. Në pjesët tjera të Kosovës nuk ka ndonjë emërtim tjetër për këtë lloj druri dhe shumica gabimisht e identifikojnë me pishën. Shembull: drrasa t ’ hormoçit.

Sabit xhupi = Sabit Rrahmoni, kryetari i Partës Demokratike të Ashkalive të Kosovës. E ka marr këtë emër në Pejë pas mashtrimeve që i ’ u kishte bërë Pejanëve duke u marr atyre para e duke mos ua kthyer, përfshirë këtu edhe funksionarët komunal. (ang. Sabit the gipsy).

Istogu i Pejës = ky emërtim më herët është bërë nga ata që nuk e njohin sa duhet Gjeografinë, ndërsa kohëve të fundit përdoret vetëm nga Pejanët për t ’ ia përmirësuar imazhin Pejës pas mashtrimeve që ua bëri Sabit xhupi. Nuk thuhet Klina e Pejës apo Deçani i Pejës, por vetëm Istogu i Pejës. Bile për Deçanin, Pejanët me dëshirë do të thonin se është i Malit të Zi apo i malokëve të Bajram Currit në Shqipëri.

Istogshire = emri i Istogut në gjuhën angleze po që se bëhet bashki.

Izraelt = këtu nuk është fjala për çifutët, por për një lagje të fshatit Rakosh të cilës i është dhënë epiteti i Izrealitëve nga banorët e atij fshati. Ky përshkrim është bërë gjatë Intifadës në Palestinë në vitet 1980-ta, në kuptimin që një lagje e vogël por kompakte e Rakoshit ishte unike kundër tërë fshatit, sikur Izraeli kundër vendeve arabe. Shembull: Izraelt e Rakoshit (ang. the Rakoshi Jews).

Jezit = kjo me gjasë ka rrjedhur nga fjala e gjuhës kurde Jezid (Yazid, një sekt fetar) por në Istog përdoret me të madhe për ta përshkruar personin i cili është i shkathtë, qoftë në pikëpamje pozitive apo negative.

Jerëm = moment kur zgjohemi nga gjumi shumë të trullosur, ende nuk jemi kthjellur, nuk kuptojmë se çka na pyesin të tjerët dhe në rastet më të shpeshta u kthejmi përgjigje palidhje, ose në raste kur nuk flasim bëjmë disa veprime të pakontrolluara. Shembull: ej, po m ’ doket tek je çu jerëm ti diçka sot!

Kapedomi = burgu i Dubravës (Istogut) që gjindet 3-4 kilometra larg Istogut në anën e majtë të rrugës Istog-Mitrovicë. Kapuç për binjakë = brusvallter; lloj i veshjes së brendshme për femra që vihet në pjesën e sipërme dhe të përparme të trupit për t'i mbajtur "binjakët". Shembull: nuk ka sen qe e kam provuar dhe nuk jam mësuar me të me t ’ parën herë, por gjithmonë po kam problem me i zgjedh kapuçët për binjakë që m ’ bijnë taman e m ’ pershtaten. Sipas një studimi në Angli, rreth 70% e Anglezeve kanë probleme në zgjedhjen e brusvallterëve. Për Kosovë nuk ka ndonjë studim, por nëse femrat blejnë brusvalltera të madhësisë B32 ato janë nga Peja, kurse ato që blejnë të madhësisë B35 janë nga Istogu.

Kompira t ’ leshtë = Kivi, lloj agrumi. (ang. Woollen potatoes).

Lëkura e trashë e femrave = kjo fjali mund t ’ iu duket e pakuptimtë jo vetëm juve por edhe studiuesve më të spikatur të gjuhës shqipe. Është vështirë të gjendet ndonjë definicion i shkurtër dhe adekuat. Megjithatë, si fjali e kam dëgjuar shumë shpesh kur kam qenë i vogël (diku në moshën 6-8 vjeçare) kur shkoja nepër dasma në rajonin e Pejës dhe Istogut. E ju e dini se në atë rajon gjatë dasmave fëmijët i lënë te gratë. Duke qenë edhe unë në mesin e atyre fëmijëve, dëgjoja se si bisedonin gratë ndërmjet vete rreth bukurisë së femrave që ishin prezente aty. Njëra thoshte: uu sa e mirë ish qajo n ’ veshë t ’ katunit! Tjetra reagonte: e jo valla, a e ke pa diqysh,...e kish l'kurën e trashë.....,do buçka palidhje.... e atë lkurë si t ’ kalit! Pas vështrimit me kujdes të thënieve e kish l ’ kurën e trashë për 7-8 femra, tash jam në gjendje t ’ i identifikoj lëkurëtrashat në shiqim të parë në disatncë prej së paku 20 metrave.

Lluft = zbrazëtirë apo vakuum që ka mbetur gjatë ndreqjes së ndonjë objekti, kryerjes së ndonjë pune, ose është krijuar gjatë funksionimit të ndonjë paisje apo mjeti. Shembull: Më duhet ta dërgoj veturën te automekaniku se goma e prapme ka pak lluft.

Neni = nyje; pjesët e forta të drurit nga të cila dalin degët. Shembull: hormoçi është dru i lehtë dhe i butë për t ’ u punuar por e ka nenin e fortë; ma ka thy sharrën e re t ’ Gjermanisë.

Nerky = veprim i ngutshëm në bazë të instikteve dhe shpesh pa kontroll. Shembull: ishim në sportelet e elektrokosovës për pagesën e faturave të rrymës elektrike, ishte radhë e madhe, veq kur po vjen njani po i shtyn të gjithë, e shtini kryet aty n ’ sportel e po i bërtet arkatares: “ pse ju po na e nalni rrymën neve e po i shitni Shipnisë? Si i nerkym!

Pulë e nukt = pulë të cilës i janë ndukur puplat. Përdoret si shprehje për t ’ i ofenduar vajzat shtatëhollë (skilipece), pak të shkrutëra, me flokë të pakëta dhe të rralla. Shembull: kqyri kto qikat e Prishtins qysh janë si pula t ’ nukta.

Qeremide t ’ maxhupit = lloj i tjegullave të vjetra që përdoreshin për mbulimin e pullazeve. Janë të vendosura mbi pullaz në atë mënyrë që në të gjitha rendet tjegullat vendosen në pozitë konkave, dhe pastaj secila gjysmë e rendit konkav mbulohet me tjegulla që vedosen në pozitë konvekse, d.m.th. një rend konveks mbulon dy gjysma të rendeve konkave.

Republika e Gjakovës = emërtim i një qyteti dhe rajoni nën juridiksionin e krahinës së Pejës.

Rrekny = rrëzim i gjërave qoftë me qëllim ose pa qëllim gjatë punës, kontrollit, apo kërkimit. Shembull: e çka dreqin ja kah rreknen qatje bre!

Rrusfaj = harxhim i shpejtë dhe pa plan i kapitalit ose gjërave për funksionim, të ardhurave, mjeteve për ekzistencë, etj. deri në bankrotim të plotë. Në një intervistë për gazetën “ Lajm ” , Haki Shatri (ministër i ekonomisë dhe financave, është nga Istogu) kërkesës së disa subjekteve për më shume fonde nga buxheti i Kosovës i është përgjigjur: nëse dikush ka vendos me ba shtetin rrusfaj, atëherë kjo është mënyra më e mirë!

Sorran/Sorrajkë = djal apo vazjë me pikla të verdha në fytyrë.

Strincë = emri i një lloj shpendi të egër pak më e madhe se trumcaku; përdoret edhe si shprehje për ta përshkruar ndonjë vajzë që është skilipece, e shkathtë, dhe pak e fshtirë. Shembull: a strinca që ashtë ajo! (ang. Hensparow).

Tërpijan = grykës; person që ha shumë ushqim e s ’ di të ngopur. Sinonim i kësaj deri diku mund të jetë edhe fjala llaskuc. Shembull: eu tërpijani që ish; ky vlla po t ’ lajke! Shumë hangër bre dreqi n ’ bark ja hangt!

Tita = urdhër që i drejtohet fëmijëve për të mos prekur ose bërë diçka.

Xhixha = Në rastin me të shpeshtë nënkupton shkëndijat që lirohen gjatë prerjes së metaleve apo saldimit. Kuptimi tjetër lidhet me rrymën me tension shumë të ulët dhe dritë të dobët. Shembull: e kemi rrymën krejt xhixhë. Përdoret edhe si paralajmërim ndaj fëmijëve për pasojat që mund të sjell prekja e ndonjë sendi, ose ndonjë veprim që konsiderohet i rrezikshëm për fëmijën. Shembull: Tita! Xhixha!

Zogu i malit = trumcaku, vremçi, ang. Cocksparow.

Mbiemrat më të përhapur në Pejë dhe Istog:
Mbiemra fisesh: - Gashi - Krasniqi - Kelmendi
Mbiemrat tjerë tipik të Pejës dhe Istogut - Rugova - Zekaj - Lajçi - Rexhaj - Blakaj - Bujupi

Disa gabime në përkthim nga gjuha Shqipe në Angleze në Pejë dhe Istog (por edhe në tërë Kosovën).
Shprehja Shqip . Përkthimi gabim, Përkthimi i duhur
sensibilizim , sensibilisation . awareness awareness
subvencionet . subventions; subsidies
deklaratë, deklaration . statement
më në fund in the end eventually
mihje sipërfaqësore surface digging open cast mining
teknologji moderne modern technology state-of-the-art technology
etj. etc. and so on