Shaip Beqiri

Midis zjarrit dhe valës ose lëmimi simetrik
Valdet N. Berisha
Një qasje librit të Shaip Beqirit

Për Shaip Beqirin është folur, po flasim sot këtu dhe do të flitet. Për t'iu qasur vjershave të tij, duhet t'i qasesh së pari vetes, të kërkosh atë që e kërkojnë të gjithë të vdekshmit: zgjidhjen, për veten dhe të tjerët. Ekspedita e marrjes me këtë krijim, pas një inspektimi të përgjithshëm, në të cilin befasimi me segmente të ndryshme është i pashmangshëm, të vë para provës së mëdyshjes: a do të gjesh atë që kërkon dhe a është ajo që ai thotë vërtet ajo që të duket ashtu.

Mua më pëlqen kjo sfidë

Qëllimshëm nuk dua të viktimizohem duke përdorur hyrjet e trishtueshme antiemblematike si: krijon me lehtësi figurën poetike, është zë serioz, kap dhe rrumbullakëson suksesshëm tema dhe motive etj. Jo se këto pranime do të ishin të gabueshme, përkundrazi, ato do të ishin më shumë se goditëse, por, sepse, kam ndjenjën, diçka e tillë do të përgjunjëzonte këtë qasje. Prandaj, unë do të përpiqem - pa tendenca shteruese në këtë vazhdë se daullja ime tingëllon më së miri - të shtroj ca minipika të anëve të spikatura të vjershave në këtë libër.

Për këtë, duhet kapur gjendja. Beqiri shkruan:

"Rrëzë bregut/ këndej heshtjes [...]/ këndej zjarrit /Gjinjve të etjes bregohem unë" (Vjersha: "Këndej heshtjes kotet qielli", f.55). Këto konstatime janë shenja gjeografike të lëvizjes, të navigimit konstant, të vajtje-ardhjes së pandërprerë, të një gjendjeje të pambaruar në rrafshin gramatikor dhe te një pike fronti: këndej unë, andej të gjitha, me mua dhe kundër meje.

Simbolika shtegtuese paraqitet midis vetes lirike dhe veçantive të zakonshme gjeografike (f.13). Shqetësimi në katakombin lirik, në fortesën me mekanizëm efikas mbrojtjeje, shkrihet me dukuri të përjetshme, me të cilat përballohet njeriu. Edhe pse këta rrathë, që më parë do të hynin në shqetësimin global të secilit, ai, pra autori, i bën të funksionojnë vetëm për të.

Shaip Beqiri punon në të njëjtin konstruksion, me të njëjtat vegla komunikuese, në të njëjtin sistem, duke besuar se aty përherë mbetet diçka mangu. Ai nuk ia kthen shpinën së djeshmes, në moton: është kryer, tash fillon një maratonë e re, por vazhdon t'u rikthehet lëvizjeve, për t'i sistemuar ato në botën e perfeksionit.

Filozofia e rikthimit në qasjen e parë është rilindje e vazhdueshme dhe përmban në thelb heroizëm tragjik në punëtorinë e tij lirike të pambyllur. A është këtu në veprim kriza, gjendja e jashtëzakonshme, apo pakti i hekurt me shqetësimin?

Koncepti i daljes nga kriza në krizë emocionale është i njënjëshëm. Edhe koncepti i zhvillimit të ndjenjisë, përkatësisht të një erotike pjesërisht hermetike me shpërthime nga kështjella e përmbajtjes është i thellë: ai ngërthen procese të gjera në zhvillim.

Elementet e buta erotike në poezinë e tij ta rikthejnë ndjenjën se dashurisë duhet qasur me figuracion të përpiktë deri në marramendje; tablotë e tij përshkohen me përmbajtje të pazakonshme për një poet të ri, siç ka qenë Beqiri në fillimet e krijimit, dhe mbeten të tilla edhe dekada më pas, si një qasje besnike e filozofisë së pranimit të fenomenit të dashurisë. Beqiri trajton këtë motiv me një thellësi të jashtëzakonshme.

Intelektualiteti është pika tjetër

Shaip Beqiri është lektyrë për të kultivuar, me të cilin nuk mund të fillojnë shumë barinjtë, dhe asnjëherë njësegmentor. Kjo manifestohet në truket hermetike. Dhe aty fshihet qëllimi, duke të të mbrojtur me prita, për të mos e dekoduar dot kumtin e zjarrshëm në vjershat e tij, që të vësh t'i sillesh e të hapësh dyer nga më të pamundurat për t'u gjetur brenda tyre. Por, pse ky qëllim?

Vlera, sipas këndvështrimit tim, është tensioni që ai u jep atyre, faktet shumëherë të kryera, pajtimi dhe prapë mospajtimi me to. Ai i respekton ligjet e dialektikës, i sheh ato seriozisht rreth strumbullarit vetiak dhe problemet universale i shpall të vetat, të vetave u jep vulë universale, shqetësimet e miqve të tij dhe përshkrimet i inkuadron pangatërrueshëm në orbitën personale. Poezia e tij është e pakohë, nuk njeh moshë.

Shaip Beqiri në vjershat e tij është pjesë dhe tërësi e një rruge që nuk e ka lakuar, e një sintagme të papërfunduar.

Vetëtima ndjenjore, si ajo e Lasgushit, ndeshet me shkëlqim verbues. Ai ka formulat e veta të pangatërrueshme lirike; në to është sinteza: gjithnjë i pakënaqur.

Cilësitë poetike në rrafshin formal dhe përmbajtjesor nisin dhe përfundojnë me të njëjtin intensitet: vargu i ngjeshur deri në përkryerje me një mori simbolesh korresponduese ndër vete, rishfaqja e vazhdueshme e formulave lirike edhe të ndërlidhura me proceset magjike të natyrës, një rimë simpatike dhe e padetyrueshme, një rrjedhshmëri e përkryer e zhvillimit të mendimit dhe prirja e hollë për tragjedinë.

Përdorues shumë i kujdesshëm i gjuhës, konsekuent në terminologjinë poetike, i ngjeshur dhe i kursyer deri në tepri. Poezia e Shaip Beqirit i ngjan një lëmimi simetrik.

Arkitektura e tij lirike është e përmbajtur në kompleksin tematik. Edhe pse ai është në kërkim të triumfit, ai, njëkohësisht i reziston gjetjes së tij. Me këtë, të paktën kështu e shoh unë, ai transmeton mesazhin se frymëmarrja e tij e gjatë e ka qejf shqetësimin dhe zgjidhja nuk është motoja e tij. Kjo mund të krahasohej me veprimin e hedhjes së një guri drejt qiellit, në një ditë të mrekullueshme dhe pritjen e kotë të kthimit të tij mbrapa në tokë.

Dhe njeriu pret, sikundër pret në një libër të Dino Buxatit një personazh me vesh ngjitur në shkretëtirë ardhjen e armiqve, me të cilët nuk do të përballohet kurrë. Përballimi me ngadhënjimin në këtë hije mund të shkatërrojë sistemin e numrave, të cilët këtu llogariten kujdesshëm.

Mirëpo, a humb apo fiton personazhi lirik në vorbullën e udhëtimit të njëjtë dhe si duhet shikuar mëdyshja e konkluzionit në këtë vazhdë, përgjigjja e padefinuar. Ai nuk gjen zgjidhje, mësa kanë gjetur të tjerët para tij, sepse ajo zgjidhje, për krijuesit e kalibrit të tij, nuk do të kishte kuptim dhe shtegu do të mbyllej, sikundër që pushon magjepsja e mëhershme pas ngjitjes së një majë të adhuruar.

Mesazhi se pastaj vjen edhe diçka, se drama vazhdon, sikundër vazhdon zhvillimi njerëzor, gjendet si çarje e qartë në profilin e problemeve që trajtohen.

Pyetjes dhe mundësisë, nëse ai do t'u rikthehet ndonjëherë sërish këtyre vargjeve dhe si do të duket pastaj "mëkati", nuk guxoj t'i jap përgjigje.

Por, guxoj të shpall një bindje se Shaip Beqiri vazhdon të shkruajë me besnikëri në të njëjtin varg, me të njëjtin pasion si asnjëri prej nesh këtu në dimensionin rezervë dhe si rrallëkush tjetër.

Shaip BEQIRI



HARTA



E hap të mbyllurën në vete

Lëkurërrjepurën e thërrmuar

Perden time të ëndërrueshme

Dhe mbështillem sërish me të

Përmbi thika shkëmbinjsh

Në detin që ndryhet i tëri

Ndër guaska klithmash e gjaku

Mes fushash e qiejsh të shkretë

Ku endet sall fija e ankthshme

E telit të pakëputur gjembor

lLAPI





Ta pashë fytyrën të gjymtuar

Në gjakun e mpiksur nën akull





Balli t`u ça ndër stuhi

Dhe çeli lulja jote e egër

Nga dheu i vet i shkretuar

Në hejbe ngashërimi ngarkuar





Toplica krahnezë të ngriu

Ra gjunjpërgjakur ujvara jote

Ah përgjithmonë t`u zhbi Veriu





Mbete një pellg i rrafshuar

Përjashta duke u fashitur

Me mllefin tënd përbrenda

Një xixë kujtimi e pafikur





Të lashë mbi gulfa gjaku

Të zemrës së copëtuar në flakë

SHKUPI







Të humbi qendra e mbuluar

Me rrasa të thyera zemrash





Më mbete në fund të pikëllimit

Si ylli në skaj të horizontit

Një kujtim i shkelur rëndë





Sa afër Janina Shkodra Prishtina





Ballin e shpluar ndër re

Ta mbuloi bryma e përhershme

Dhe mjegullat që përenden me nge





Me shpirt ndër dhëmbë

Dole në bregun tjetër të Vardarit





Një gur midis tokës e qiellit

Më mbete në zgrip të shpirtit

Një flatër gjak duke kulluar





Sa thellë t`u tret Jugu

Veriu sa larg të ra kur t`u ça





Qytet me shenjë si asnjë tjetër

I zgjuar kushedi sa hera në ditë

Mishi djegur e eshtrat copëtuar

Brenda vetes i ngujuar në pritë

ÇAMËRIA





Ajo ë midis emrit tënd

Si syri me thikën ngulur

Si lulja me gjarprin rrotull

Si gjëma që djeg mishin të gjallë

Dhe gjakun që mpikset ngadalë





Çdo plagë e hapur

Zinë tënde ka brenda

Dhe ankthin tim breg





Ç`thonë bubullimat e tua

Që kurmin ta shkallmuan





Ëndërr në çengel stuhish





Ç`udhë të dëftuan vetëtimat

Tokë e kruspulluar në vete





Sa gjatë të lamë

Sa thellë të çanë

Oh përse të qamë





Ti mbajte frymën mbi vala

Kur vetulla urash të ranë

Ndër humnera të gjalla

Dhe skundra të preu ballin

Atlantidë e re shqiptare





Prapa flatrave të tua

Ndër re e mjegulla të mpira

Çel dita ime me bebëza të ngrira





Zemra t`u bë herbarium baladash

TOMORI





O hyjni shqiptare

Që retë i mbështolle shall





Sa e tejdukshme kupa qiellore

Në pëllëmbën që t`i ndez yjtë

Dhe vë rend të ri në metafizikë





Unë e prek me dorë një flatër

Që rri pezull

E dehur

Midis majave të tua ku thyejnë qafën rrufetë

Dhe kullohen rrezet e prera

Të ditës që ndryhet e plotë

Veç në kujtesën tënde





Si s`u bëre një herë të vetme

Piramidë e gjallë e përshkënditur

Apo tangallë e shkallmuar klithmash





Ti rri pezull me shekuj

Përfundi hijes së pandryshueshme

Një re e madhe e mbështjellur me ëndrra

E ngurosur papandehur nga dashuria

Për fushat që u shpërndanë tutje

Si luzmë vetëtimash

Shpatullave të tua





Ndryn në vete tërmetin e pritur

Që fashitet në këngën e mbytur rrëpirave

Dhe nxjerr gjarpinjtë e vetullave të kërleshura





Kurora e shkadhitur e yjve

Të përqesh me rrapëllimë qerresh të thyera





Oh ti ke edhe një lartësi tjetër

Pëllëmbën ku thërrmohet kupa e padukshme e dritës

Dhe ruhet drejtpeshimi ndërmjet rrëkeve e shtjellave

DRINI







Më shitove në çastin tënd fatlum

Kur po shqyeje mushkëritë e deltës

Dhe po dilje prej guajve të harruar





Paske mbetur i vetmi gjarpër

Të cilit s`i shtypet dot koka kurrë





Nuk është dheu që të mban në pëllëmbë

As luginat të cilat morën emrin tënd

Kur të nxorën në udhë të madhe

Mish të gjallë njerëzor





Nuk qe uji yt që rrodhi përrallshëm

Gryka të padukshme duke përshkuar

Ai qe gjaku i kaltëruar arbëror





Gjarpëror dole nga thelbi i vetvetes

Dhe nise udhëtimin përherë të ri

Mes-për-mes nër Shqipëri

Të mbash gjallë kujtimin e plagës

Të ngjallësh kuptimin e jetës gjithnjë





Pasqyrat e tua lëvrijnë në diell

Shtjella të rroposura shkume e rëre

Thërrmuar shkëmbinjve të hutuar

Me pamje të përsëritura fatamorgane





Uji yt i zi zbardh ndër pala valash

Sipër reve të qiellit të shumëfishtë

Që shpërthejnë ndër guaska stuhish





I bardhi të nxin me vrull stërkalash

Kthyer në kuaj të harbuar ujvarash





Më shëlbove në orën time të ligë

Dhe më bëre bregun tënd të tretë

Ndanë urave që ngatërrojnë rrufetë





Rridh në mua dykrerëshi im i fshehtë

KOSOVA







K është skeleti i një balade

Mbetur në fytyrën e brendshme

Të dheut të thërrmuar në bebëza

Të atij që vdes sërish për ty

Dhe i mbetet një jetë e pasosur





O është dielli nga i cili kam hequr

Vetëm pjesën time të thyeshme

Me e përdorur pa kurrfarë nevoje

Në vend të zemrës sate





S i ngjan gjarprit tënd të zi

Që zgjatet nëpër jetën time

Ndër hije degash e ëndrrash





O një tjetër diell i fshehur

Në retë e mjegullat e tua

Apo zemra ime e verbuar

Në plagën tënde të gjallë





V jep profilin e një lugine

Në zgrip humbellash pa fund

Ku vetë e nëntëdhjetenënta

Nata të pret prore në pusi





A janë gjymtyrat e thyera

Gozhduar për kurmin tënd

Kur desha me të përqafuar

Midis mija klithmave të tua

Në grahmën time të këngës

SHQIPËRIA





Të ranë dhëmbët

Dhe nofullat të ranë

Veten duke ngrënë





Mes dy dhembjeve të mia

Çeli trëndafili yt i zi





Tash nga çdo anë e horizontit

Më afrohet i njëjti diell përvëlues

Duke u fundosur hurdhave të tua





U bëre ishull brenda vetes

Të ribëhesh duke u zhbërë gjithnjë





Mbete me varrin tënd ngarkuar

Të presësh ditën që vjen

Të bëhet syri yt i madh

Në ballin e kohës sime





Historinë ta shkruan kopilët

E udha t`u mbyll në hanxharë





Do të ribëhesh përgjithmonë e tërë

Përfundi palës së qiejve të tu bubullues

Prej krahëthyerave ujvara gjunjpërgjakura

Me ritmin e këputur të rrëkeve të mllefit tënd







JONI





E preka fundin tënd

Në ëndrrat plot kripë

Ndër guaska klithmash

Të këngës së përzishme





Ti je syri im i zmadhuar

Pas gulfës së pamposhtur





U fute fshehtas në mua

Të më bësh një breg të gjallë

Me kokrra rëre e kodra shkume





Fytyrën ta stërpikte purpuri

Kur u krodha në uturimën tënde





Dhe rashë në gjunj

Para asaj fryme hyjnore

Të më bënte deltë pikëllimi

Në trajtë të zemrës së plagosur

FLAMURI





E kisha një atdhe me lecka

Një atdhe si askush tjetër





E mbaja gjithë në zemër

Thellë ma prenë me thikë





Ndonjëherë ma vrisnin

Dhe më ngjallej sërish





E kisha edhe një flamur

Që e mbaja në gjysmështizë





Tash e vë në majë të gjuhës

Shpirtin e shenjës së mirë





Nga libri ”Eklipsi i gjakut”