Mbi te gjitha deshmite qendron gjuha ! Gjuha shqipe !

Mbi te gjitha deshmite qendron gjuha ! Gjuha shqipe !

nga shooter-ks
Plus kesaj, dua te shtoj se jo vetem ne aspektin monumental ose si te themi, kulturor-arkitektonik, kjo histori deshmohet edhe nepermjet gjuhes shqipe.
Kjo levizje e madhe demografike dhe lartesia e kultures shqiptare, si mikpritese ne keto troje, vertetohet historikisht edhe nga dominimi i pamohueshem i gjuhes shqipe.
Me pak fjale, popujt e ardhur: izraelite, thrakas, aziatike, mongole, jevgj, sllave, turq etj…disa te mberritur si endacake, disa si emigrante e disa si pushtues, te gjithe bashke ose veç e veç, iu nenshtruan, jo me lufte por prej dashnis, gjuhes se bukur shqipe. Ata sot e gjithher kane fole shqip, me perjashtime te vogla si ne rastin e disa grekeve, maqedonasve, vlleheve-arrumun apo arrixhinjve, te cilet kane mberitur ketyre aneve se fundmi. Pak nga pak, me kalimin e viteve, nuk duhen me shume se 50 vjet, qe edhe keta te jetojne, te mendojne dhe te flasin shqip, prej dashnis, e jo me dhune.
Te gjithe pra, pellumba e fajkonj, keta te ardhur ne token e shqiptareve kane gjetur dashuri e miresi, mikpritje e bujari… dhe sot flasin shqip. Jan shqiptare. Pra prova e pakundershtueshme e nje kulture eshte gjuha e saj, ajo e cila kunder çdo dhune e dredhie, kunder çdo shpate e pabesie, i ka thyer armiqte e saj. E ka tredhur krenarin e tyre prej pushtuesish te dhunshem dhe i ka bere njerez, i ka bere shqiptare. Ajo qe asimilon eshte kultura, dashuria, te cilat shprehen me se miri nepermjet gjuhes. Ne kete rast, nepermjet gjuhes shqipe.
“Ma i kjarti simbol i kombsisë asht gjuha…Sa për popujt e qytetnuem, mund t’ thuhet me siguri të plot se zhvillimi i gjuhës, pra literatyra kombtare, asht visari ma i vyem dhe stolia ma e shndritshme e historisë s’ tyne. Ideali i nalt, i veshun me fjalë t’ bukra e t‘ gjetuna, nuk vdes kurr.”
thote Pader Gjergj Fishta
Ketu pra e gjen forcen e vet mbijetesa ne shekuj dhe asimilimi qe kultura shqiptare, nepermjet gjuhes shqipe ka ofruar per popuj te tjere, pushtues ose jo.
Per kete motiv, me sfond djallezor ne nje fare menyre, kongresi i 1972, donte te zhbente gjuhen me te bukur burimore, autentike, unike ne bote, qe i kishte rezistuar mijvjeçareve. Ishte nje plan i hartuar ne Beograd etj, etj… nga popuj e kultura thellesisht xheloze ndaj gjuhes se homereve, gjuhes se rapsodeve e zanave te malit.
Kete gjuhe mblodhi, perpunoi e na ofroi Gjergj Fishta, Mjeda, Kurti, Palaj, Shantoja, Shllaku, Harapi… e pastaj Koliqi, Camaj, Pipa etj…
Pa harruar Pader Zef Pllumin, unazen lidhese te kesaj kulture, i cili i vetem, mbijetoi, konservoi dhe na propozoi versjonin e ri modern te kesaj kulture gjuhesore, melodioze, harmonike, e vjeter sa bota, te cilen mund ta gjejm sot ne mijra tituj e kopertina. Pader Zefi ishte nxenes i Pader Anton Harapit, i Pader Gjergj Fishtes. Ishte bashkevuajtes i Pader Marin Sirdanit i cili i tha se duhet te mbijetonte vetem per ta treguar historine. Dhe ai e beri, mjaft bukur, nepermjet kesaj gjuhe te mrekullueshme, e cila me tingellon si sinfonite e Bethovenit. Me moderne dhe klasike njehersh nuk mund te kete. Besoj un !
Pa xhelozi e me mjaft krenari edhe pjesa e toskerise duhet te jete mirnjohese per forcen e madhe asimiluese qe ka patur kjo gjuhe ne shekuj, fale edhe burrave e grave qe e kane konservuar e perpunuar ate, modernizuar e zbukuruar.
Pas gjuhes, vijne sigurisht monumentet e kultures, kishat etj… si deshmi e zoterimeve shqiptare ne keto toka prej mijra vjetesh.
dhe sa per kulture, lexoni diçka shume te bukur shqip ne atach:
Mater Dolorosa !
si gjithmon,

Sum e neruoshime Grudjanenu e lexova artikulin e Alban Gurit ater e lexova edhe i her artikulin çi e ke shkrua me të 10-09-08 istorin e gjuhes Shqipe.Tana antë e shekullin shekullit i përmëte ku flitet Shqipja, pos Malsin,ater ëm ra dermët kur ëm kan than do profesora :kush taka fajin çi nuk e din Shqipen.Pash besën e Zotit ç'far gjuhet po flas vet Shqip a Malsorçe?Edhe i njeri ëm ka than se Malsorçja nuk përdorohet se ka teper shum fjal shkijenishte.E tash pot dves ty edhe jata çi po thon ashtu ku i perdoroj vet fjaltë Shkjenisht,a muj kush me gjet i fjal çi e kam shkrua megjithse jam qysh me 1948 jast Malsijet? Asht gjynaf e barrej memi than jekto horrlleqe.Vet e gaboj gramatikën,edhe nuk asht barrej se nuk kam me kan me kuvët veç i her ën vjet kur shkoj ën Malsi.Ëm fal se shkova tepër lark por mu deshti meta ç'kjarua përse nuk jam i knaqun çi nuk e përmëte Malsin se edhe atje kuvëtet Shqip.Malsin e përmëte kur i shkrove ëmnimet gjeografike. Tash po kthehej te tema e pom intereson puna e germavet "n" e "r" për shëmull: i arrdhuR,i ruojtuR.drapuR,a po bëR, E Malsori thot Shqip: i arrdhuN,i ruojtuN, drapën,a po baN,ShqipNija,dashtuNija e shum e shum fjal çi nuk muj njeri mei{vet} drejt mei shqiptua.Nuk dij a e kam shkrua dojher ën Forum por kapa than i albanollog:"Të lumt ju o Malsor se kini ruojt fen e Krishtit edhe dialektin ,se dijalekti i Malsis asht temeli i gjuhës Shqipe".Kampa shum kolega prej Kosovet ën Gjermani e mua ëm merrshin vesh gjithcillën fjal e vet besa as të tretën ater aty asht diçka çi nuk e marrvesh.Mua ëm kan than se ska dijalekt Malsorçe ,se jan veç dy dijalekte GEGNISHT E TOSKISHT e vet nuk e marrvesh as jarën as tjetrën.PO SI KUVËS VET,KALLZONI PASH BESËN E ZOTIT!

E more Dod Gjeka ti nuk meriton as me tu pergjegj se shkrimet tua, postimet tregojn dhe aftsin tande si mentale ashtu dhe ata shpirtnore..Nuk dij a e kam shkrua dojher ën Forum por kapa than i albanollog:"Të lumt ju o Malsor se kini ruojt fen e Krishtit edhe dialektin ,se dijalekti i Malsis asht temeli i gjuhës Shqipe"...Prap po te thome se nuk meriton as pergjegje sa ban kso postimesh se aj albanologu qe te paska than ty kshty keka hajvanate se Malsoret qe e kan ruojt dialektin nuk jan vetem te fes katolike (fese Krishtit) si po e cek ti ...

Dialektet e gjuhes shqipe
Gjuha shqipe ka dy dialekte kryesore, dialektin e veriut ose gegerishten dhe dialektin e jugut ose toskerishten. Kufiri natyror qe i ndan ne vija te pergjitheshme keto dialekte, eshte lumi i Shkumbinit, qe kalon neper Elbasan, ne Shqiperine e mesme. Ne anen e djathte te Shkumbinit shtrihet dialekti verior (gegerishtja), ne anen e majte te tij, dialekti jugor (toskerishtja).
Dallimet midis dialekteve te shqipes nuk jane te medha, folesit e tyre kuptohen pa veshtiresi njeri me tjetrin. Megjithate, ekzistojne disa dallime ne sistemin fonetik dhe ne strukturen gramatikore e ne leksik, nga te cilet me kryesoret jane: dialekti i veriut ka zanore gojore dhe hundore, kurse dialekti i i jugut, vetem zanore gojore; togut ua te toskerishtes, gegerishtja i pergjigjet me togun ue (grua ~ grue); togut nistor va te toskerishtes, gegerishtja i pergjigjet me vo (vater ~ voter); â-se hundore te theksuar te gegerishtes, toskerishtja i pergjigjet me e te theksuar (nâne ~ nene).
Dialekti i jugut ka dukurine e retacizmit (kthimin e n-se nderzanore ne r (rane ~ rere), qe ne gegerisht mungon; ne toskerisht, grupet e bashketingelloreve mb, nd, etj. Ruhen te plota, kurse ne gegerisht, jane asimiluar ne m, n, (mbush ~ mush, vend ~ ven). Ne sistemin morfologjik, dialekti i veriut ka formen e paskajores se tipit me punue, kurse toskerishtja ne vend te saj, perdor lidhoren te punoj. Forma e pjesores ne toskerisht, del me mbarese, kurse ne gegerisht, pa mbarese (kapur ~ kape), etj. Dialekti I jugut ka format e se ardhmes: do te punoj dhe kam per te punuar , ndersa dialekti I veriut pervec formave te mesiperme ka formen kam me punue

Dokumentet e para qe jane gjetur jane para Mesharit te 1555.

Dokumentet e para te shkruara te shqipes i perkasin shekullit XIV. Libri i pare i shkruar eshte "Meshari" i Gjon Buzukut qe i perket gjysmes se dyte te shek. XVI (1555). Ka mundesi qe tradita e shkrimit te shqipes te kete qene me e vjeter. Shqipja eshte shkruar ne dy dialekte kryesore, ne gegerisht dhe ne toskerisht. Vepra e pare toskerisht eshte "E mbesuame e krishtere", shkuar nga Luke Matrenga dhe botuar ne Rome me 1592. Shqipja ka vazhduar te shkruhet ne dy dialekte deri me 1972, kur toskerishtja letrare u shpall gjuhe letrare kombetare ose gjuhe letrare e njesuar.

Pasthenia e Mesharit

U Donih Gjoni, biri hi Bdek(1) Buzukut, tue u kujtuom(2) shume here se gluha joneh nuk kish gjaa te endigluom(3) enseh shkruomit shenjte(4), enseh dashunit(5) seh botese saneh(6) desha dhe u fediguneh(7) per saa mujtah meh zdritune pak mendete e atyneh qi t'eh endiglonjineh(8).
E u'maa duoteh enbaronj veprene teme. Endeh vjetet MDLIV njehzet dit endeh mara zuna enfiill e enbarova endeh vjetet MDLV, endeh kallenduor V dit(9). E seh per fat neh keshe kun enbeh endonje vend fejyem(10) u duoh tuk te jeteh fajteh, aih qi teh jete maa hi diteshin seh u' atah fajh u lus tah tajtojneh(11) ende e mire.
Perseh nuke cuditem seh ne paca fejyem, kejo tueh kleneh maa e para veper e fort e feshtireh per teh veperuom embeh gluhet taneh(12). Perseh ata qi shtamponjijneh, kishineh te madheh fedige e aqe nuk mund e qellonjine(13), se fajh te mos banjine perseh perhere endajh tah nuke mundeh jesheh u' tueh enbajtuneh njeh klisheh enbeh dyy anet meh duhee mer sherbyem(14).
E tash enfaleh gjitheveh e luteni Zotne ende per mua.
*) Ky fragment eshte marre nga pasthenia e vepres se Buzukut. Ne dallim nga tri dokumentet e para te shkruara ne gjuhen shqipe, qe ishin fjale, fjali e fragmente te shkeputura, vepra e Buzukut eshte libri i pare i shkruar ne gjuhen shqipe qe njohim deri sot. Autori gjakovar, Gjon Kazazi, qe e zbuloi i pari me 1740, kishte kopjuar nje cope rituali e ia dergoi ne shenje nderimi themeluesit te Seminarit Arberesh te Palermos. Me vone, peshkopi arberesh i Sicilise, Pal Skiroi (1866-1941), e rizbuloi me 1909 dhe nxori nje fotokopje te te gjithe tekstit, beri nje studim per te, por nuk arriti ta botonte.
Nje botim shkencor te plote te vepres, te shoqeruar me nje studim per gjuhen e Buzukut, e beri gjuhetari yne i njohur Eqrem Çabej (1968).

1) Bdek - Benedekt
2) tue kujtuom - duke kujtuar, duke sjelle ne mend
3) te endigluom - qe degjohet (kuptohet)
4) enseh shkruomit shenjte - prej shkrimit te shenjte, prej librave fetare
5) enseh dashunit - prej dashurise
6) botese saneh - gjindjes, popullit tone
7) me u fediguneh - mundur, lodhur
8) Ne keta rreshta bie ne sy jo vetem qellimi patriotik, por edhe
thjeshtesia e sinqeriteti me te cilet u drejtohet Buzuku lexuesve.
9) Duke u bazuar ne keto data (autori shkruan me numra romake), eshte pranuar nga te gjithe se vepra eshte botuar me 1555, megjithese autori thote "Tani une dua ta perfundoj vepren time... e nisa me 20 mars 1554 dhe e mbarova me 5 janar 1555".
10) fejyem - gabuar
11) tah trajtonjeh - ta ndreqe, ta rregulloje
Edhe nje here duket thjeshtesia e autorit kur u kerkon ndjese lexuesve per ndonje gabim qe mund te kete shpetuar, dhe u lutet qe ku te jete, ta ndreqin.
12) Nga ky pohim i autorit kuptohet se ai nuk njeh ndonje veper
tjeter te shkruar ne gjuhen shqipe, prandaj eshte i ndrojtur
e nuk ka fort besim ne punen e tij.
13) nuk mund e qellonjine - nuk mund ta qellonin pa gabime, nuk
mund te mos e benin pa gabime
14) Me kete autori do te shfajsohet para lexuesit per gabimet qe
mund te kete vepra: se "ata qi shtamponjine kishne te madhe
fedige" dhe ai s'mund t'u qendronte gjithmone prane, sepse
mbante nje "klishe" (kishe) dhe i duhej te sherbente ne te dy
anet.
1. Formula e Pagezimit (1462)
2. Fjalori i Arnold Fon Harfit (1497) dhe
3. Perikopeja e Ungjillit te Pashkes ( fundi i sh.XV-fillimi sh.XVI)
Nen pluhurin e arkivave te Evropes dhe sidomos te atyre te Vatikanit mund te gjenden edhe shume dokumente te tjera, ndoshta me te plote e me domethenes.
1. Me i vjetri nder keto tri dokumente eshte "Formula e pagezimit"
Ajo i perket vitit 1462. Eshte nje fjali e shkurter ne mes te nje shkrimi latinisht.
Kryepeshkopi i Durresit, Pal Engjelli, mik e bashkepunetor i Skenderbeut (1417-1469), gjate nje vizite ne dioqezen e tij gjeti shume te meta e mangesi ne punet e ushtrimit te fese. Per t'i shmangur ato ai leshoi nje qarkore ne gjuhen latine. Kjo qarkore eshte leshuar nga nje kishe ne Mat dhe mban daten 8 nentor 1462. Me ane te saj, ndermjet te tjerash, ai jepte leje qe, ne ato kohe lufterash kur prinderit nuk kishin mundesi t'i dergonin femijet ne kishe t'i pagezonin vete ne shtepi, duke thene shqip ne kete ceremoni
" Formulen e pagezimit" qe eshte: "Un te pagezonj pr'emen't Atit e t'birit e t'shpirtit shenjt".
Formula eshte shkruar ne dialektin e veriut me shkronja latine.
Gjuha e tekstit dhe vlerat e perdorimit ne shqip te disa shkronjave latine kane nje afri shume te madhe me vepren e Buzukut, cka te ben te mendosh se shkrimi i shqipes duhet te kete pasur nje tradite me te vjeter, ku jane mbeshtetur te dy; edhe shkruesi i kesaj formule, edhe Buzuku. Dokumenti u zbuluar me 1915 nga historiani rumun Nikola Jorga ne nje nga bibliotekat e Milanos, Itali.
2. Me te njejtin alfabet latin eshte shkruar ne shekullin e XV edhe dokumenti i dyte i gjuhes shqipe. Fjalorthi i Arnold fon Harfit, i vitit 1497
Udhetari gjerman Arnold Fon Harf (1417-1505) ne vitin 1496, u nis nga Kelni, per te bere nje vizite ne tokat e shenjta, ne Palestine, udhetim qe e kreu per tre vjet. Ne vitin 1497 ai kaloi ne bregdetin e Shqiperise dhe konkretisht ne Ulqin, Durres e Sazan. Gjate ketij udhetimi per te komunikuar sadopak me njerezit, ai shenoi 26 fjale shqipe, 8 shprehje e numrat 1 deri 10 dhe 100 e 1000 te shoqeruar me perkthim ne gjermanisht. Jane fjale te zakonshme si: uje, vere, buke, mish etj., qe iu deshen udhetarit ne jeten e tij te perditshme sa qendroi ne Shqiperi.
Me pershtypjet e udhetimit Harfi la ne gjermanisht nje doreshkrim, i cili u botua me 1860, pas tre shekujsh e gjysme. Ketu gjendet edhe ky Fjalorth i vogel i gjuhes shqipe, i cili perben dokumentin e dyte te shqipes se shkruar.
Udhetari, pervec listes se fjaleve, shprehjeve e numeroreve, ka lene edhe disa shenime ne ato vende te bregdetit shqiptar ku kaloi. Nder te tjera ai shkruan se "Ulqini eshte nje qytet shqiptar i bukur e i vogel". Per Shkodren megjithese kaloi neper te, ngaqe udhetimi Ulqin-Durres, e beri me det, thote "se eshte nje qytet i madh i sapo pushtuar nga osmanet". Ishullin e Sazanit e pershkruan "si nje liman te mire deti, ku ka shume anije, ne krahun e majte te te cilit ndodhet nje fshat i madh me 2000 vatra, i quajtur Vlore" etj.
3. Perikopeja e Ungjillit te Pashkes ( fundi i sh.XV-fillimi sh.XVI). Eshte dokumenti i trete i shqipes se shkruar
Ai i perket fundit te shekullit XV ose fillimit te shekullit XVI. Ky dokument perbehet nga 2 pjese te vogla bible ne gjuhen shqipe qe u gjeten ne nje doreshkrim greqisht te shekullit te XIV, me te cilin ato nuk kane asnje lidhje. Ato jane ne dialektin e Jugut, te shkruara me alfabetin grek. Keto fakte tregojne se gjuha shqipe ne ate kohe duhet te kete qene shkruar jo vetem ne Shqiperine e Veriut, por edhe ne Shqiperine e Jugut.
Po para ketyre tri dokumenteve a ka qene e shkruar gjuha shqipe?
Kjo eshte nje pyetje qe deri me sot nuk ka gjetur pergjigje te plote. Shume te dhena na bejne te mendojme se shqipja duhet te kete qene shkruar edhe me pare. Nder te tjera arqipeshkvi francez i Tivarit, i njohur me emrin Brokard, qe ka shetitur shume vende te Evropes dhe te Azise, ne nje relacion latinisht te vitit 1332 shkruante:"Sado qe shqiptaret kane nje gjuhe fare te ndryshme nga gjuha latine, prape ata kane ne perdorim edhe ne tere librat e tyre shkronjen latine". Ky fakt te ben te mendosh se shqipja duhet te kete qene shkruar te pakten qe ne shekullin XIV. Por kjo deri me sot nuk eshte e dokumentuar.

Dodgjeka une po ti sjelli disa link ktu ne forum e ti kliko per me lexua me shum per gjuhen shqipe ather ti ke me shum per gjuhen Shqipe