Geishat, historia e artisteve të argëtimit

Femrat japoneze që ia dedikojnë jetën artit të joshjes e dijes

Geisha, nëse përkthehet fjalë për fjalë do të thotë artiste. Ato janë femrat që duhet të marrin vesh nga muzika, letërsia, teatri sepse në këtë mënyrë duhet të zbavisin klientët. Një tjetër emër i përdorur për geishat në Japoni është geiko, i cili u referohet zakonisht geishave nga Japonia perëndimore, duke përfshirë dhe Kioton. Geishat fillestare quhen maiko që përkthehet (fëmija i vallëzimit) ose hangyoku. Grimi i bardhë dhe kimonotë e qëndisura në detaje përbëjnë imazhin e njohur të geishave. Një grua që hyn në komunitetin e geishave nuk është e thënë të fillojë si maiko nëse ka mundësi të nisë karrierën si geisha e plotë. Gjithsesi, para kësaj përfshihet një vit studim. Një grua mbi 21-vjeç konsiderohet shumë e vjetër për të qenë maiko dhe bëhet geisha. Përgjatë gjithë historisë geishat i kanë nisur etapat e hershme të stërvitjes në moshë shumë të re, nganjëherë në moshën 3 ose 5-vjeçare. Thuhet se geishat dhe kurtizanet jetojnë në një realitet të ndarë, të cilin e quajnë karyukai ose “bota e luleve dhe shelgjeve”. Geishat moderne vazhdojnë të përdorin këtë term. Kurtizanet konsideroheshin si lule shumëngjyrëshe, ndërkohë që geishat si shelgje, për shkak të natyrës së tyre modeste, të fortë dhe elastike.
Origjina
Në fillim të shekullit të 17-të në Japoni, paraardhëset e geishave ishin një kombinim i aktores me prostitutën dhe punonin në skena të vendosur në bregun e lumit Kamo, në Kioto. Kufiri ndarës mes aktores dhe prostitutës ishte i turbullt, duke qenë se gratë performonin vallëzime erotike për audiencat. Ky lloj i ri performance mor emrin “kabuki” që do të thoshte i egër dhe i tepruar. Pikëpamjet japoneze mbi seksin ishin shumë të relaksuara. Meshkujt nuk ishin të detyruar t’u qëndronin besnikë bashkëshorteve të tyre. Meshkujt shkonin tek kurtizanet për të plotësuar dëshirat e tyre seksuale dhe romantike. Për të ruajtur këtë profesion, qeveria japoneze krijoi “lagje kënaqësie”, ku kurtizanet punonin dhe jetonin e meshkujt shkonin atje për t’u qetësuar dhe argëtuar. Këto lagje u bënë shumë shpejt qendra luksoze argëtimi që ofronin më shumë se seks. Kurtizanet e plotësuara të këtyre lagjeve i argëtonin klientët e tyre duke vallëzuar, kënduar dhe duke luajtur në instrumente muzikor. Disa madje ishin të njohura si poete dhe shkrimtare. Gradualisht, ato filluan të bëhen të gjitha të specializuara dhe lindi një profesion i ri. Në fillim të shekullit të 18-të u shfaqën geishat. Geishat e para ishin meshkuj që argëtonin klientët që prisnin të takonin kurtizanet e famshme dhe më të zonjat. Rreth vitit 1760 femrat filluan t’u bashkohen meshkujve në artin e geishave dhe shumë shpejt ua kaluan meshkujve në numër.
Pranë zhdukjes

Një raport ekonomik në vitin 1990 i detyroi biznesmenët që të reduktonin shpenzimet për argëtimet, ndërkohë që skandalet e shumta të viteve të fundit i kanë bërë politikanët të rrinë larg shpenzimeve të tepruara. Një darkë mund të kushtojë rreth 80000 jen (354 paund) për person, në varësi të vendit dhe numrit të geishave të pranishme. Por edhe para viteve ‘90, burrat frekuentonin vazhdimisht mbrëmjet e orëve të vona në "ryotei", restorantet me dhomat prej druri, ku geishat ushtronin artin e tyre dhe pëlqenin më pak komfortin që ofronin lokalet e striptisteve, apo vendet ku zhvilloheshin karaoket. Ashtu si numri i meshkujve që janë argëtuar nga geishat është zvogëluar, edhe ky profesion i vjetër po përpiqet të mbijetojë. "Presidenti i kompanisë, nëse është 50 vjeç, mund të mos ketë shkuar kurrë në një mbrëmje në praninë e geishave. Nëse nuk keni shkuar, ju nuk mund ta dini atë që ato pëlqejnë dhe nëse ju nuk e dini, nuk do të ndiheni keq nëse mësoni se bota e tyre është drejt zhdukjes", thotë Sumi Asahara, autori i një libri mbi jetën e tyre. Të alarmuar që geishat janë në prag të zhdukjes, grupe të ndryshme qytetarësh në Tokio dhe kompani udhëtimi kanë nisur ta bëjnë argëtimin më të prekshëm, duke përfshirë edhe drejtimin për në Kyoto, kryeqyteti i Japonisë së vjetër dhe qendra e botës së geishave. Në Kagurazaka, në Tokion qendrore, një organizatë jofitimprurëse ka filluar të ofrojë performanca nga geishat qysh dy vjet më parë, në lagjet ku geishat shiheshin rrallë. "Tradita e geishave mund të mbijetojë brenda restoranteve luksozë japonezë për njerëzit që janë të gatshëm të paguajnë çmime shumë të larta", tregon Keiko Hioki, zëvendëspresident i grupit "Ikimachi Club". "Por, për të ruajtur botën e geishave si pjesë e kulturës sonë, ajo duhet të njihet nga publiku i gjerë, vazhdon ai. Në mënyrë të habitshme, performancat e tyre tashmë janë shumë të përhapura mes grave dhe lagjja e tyre është e hapur edhe për turistët e huaj, duke u ofruar atyre mundësinë për të parë performancat unike të zonjushave të orëve të vona. "Ryotei"-t janë gjithashtu nënë presionin për të ndryshuar. E çuditshme, pasi për vite me radhë këto restorante luksi kanë lejuar vetëm "onajimi-san", apo klientë të rregullt. Ashtu si geishat, ata kanë zbuluar se ky biznes tashmë nuk sjell më ndonjë lloj fitimi. Sakurajaya, një "ryotei" 64-vjeçar në Mukojima të Tokios, ka filluar të mirëpresë një numër të madh turistësh që nga viti 2002. Me një grup prej 30 turistësh, çdokush mund të shijojë një mbrëmje nën praninë e gjashtë geishave për më pak se 10.000 jen. "Në të kaluarën ‘puna‘ ka qenë shumë e madhe dhe klientët prisnin pas derës për të hyrë. Na duhej të zgjidhnim se kush duhet të hynte e kush jo. Tani nuk ndodh më kështu. Ne lejojmë të hyjë kushdo që ka dëshirë", tregon Kazuko Amemiya, pronar i Sakurajaya-s. Po ashtu, Sakurajaya përdor edhe faqen e saj të internetit për të "rekrutuar" geisha të tjera mes vajzave të reja, që përmes këtij "profesioni" mund të trajnohen në kërcim, instrumente muzikore klasike dhe preformanca të ndryshme. Shumë gra e kryejnë këtë profesion prej më shumë se 30 vjetësh dhe ato nuk duan të japin leksione. Ato nuk mund të quhen geisha", tregon Kokin, e cila akoma merr leksione shakmisen-i katër herë në javë. "Bota jonë po ndryshon. Shumë janë kundër tyre, si për shembull performanca e geishave për grupet e turistëve. Për Kanae, një geishë nga lagjja Asakusa në Tokio, të shpëtosh profesionin e geishës do të thotë më shumë se sa të ruash artet tradicionale. "Shumë gjëra në Japoni tani ‘funksionojnë‘ sipas modelit perëndimor. Madje shumë njerëz nuk flasin më as japonisht. Por në botën tonë ngelet më e mira e Japonisë, ndaj shpresoj që shumë njerëz, japonezë dhe të huaj bashkë, të vijnë ta shijojnë atë".
Si mund të bëhesh një geishë japoneze
Geishat janë femra japoneze që performojnë muzikë dhe kërcime tradicionale në orët e vona, në restorante të posaçme japoneze
Në mesin e viteve ‘50, në Japoni ishin më shumë se 40000 geisha, ndërsa tani numri i tyre ka shkuar në 1000. Ky numër është i lidhur ngushtë me interesin e vogël të japonezëve për artet tradicionale dhe rendjen pas formave të tjera të argëtimit
"Bota" e geishave ishte e vendosur në Kyoto, ndërsa mund të përmenden edhe lagje të tjera në Tokio, ku kanë ngelur rreth 300 të tilla dhe qyteti i Astamit, në perëndim të Tokios, ku gjenden rreth 230 geisha
Trajnimi
Në të kaluarën, vajzat bëheshin geisha që në moshën 13-vjeçare, ndërsa tani është e paligjshme ta nisësh këtë profesion përpara moshës 18 vjeç. Përjashtim bën vetëm Kyoto, ku vajzat trajnohen që sapo mbushin 15 vjeç. Vajzave u duheshin disa vite trajtim për t‘u bërë geisha të vërteta, por meqenëse gjithmonë e më shumë gra po bëjnë profesionin e tyre në shekullin XX, ato debutojnë si geisha që nga fillimi Geishat trajnohen në instrumente muzikore klasike si mahisen, flaut dhe daulle. Po ashtu ato marrin leksione për valle tradicionale, këngë dhe mënyrat për servirjen e çajit dhe pijeve të tjera.
Veshja
Geishat dallohen për fytyrën e mbuluar me pudër të bardhë dhe buzët e kuqe. Në mënyrën e tyre të lyerjes përfshihen edhe sytë që shpesh lyhen përreth me ngjyrë të kuqe. Me të bardhë ato mbulojnë fytyrën, faqet dhe qafën, përveç pjesës së sipërme të qafës, që lihet e palyer në formën e shkronjës "Ë" Geishat e reja, ndryshe nga ato më të vjetrat në profesion, veshin kimono të gjata dhe me ngjyra të ndryshme. Pasi maturohen, ato veshin kimono me të tjera dizajnime dhe nuk e mbulojnë më fytyrën me të bardhë, përveç rasteve speciale
Origjina
Gjurmët e origjinës së geishave i gjejmë rreth viteve 1603-1867, kur ato argëtonin burrat e pushtetshëm në lagjen me "drita të kuqe", Yoshiëara në Tokio. Në atë kohë, prostitucioni ishte i ligjshëm, por profesioni i geishës dallonte qartë nga ai i një prostitute. Në të kaluarën ka pasur gjithashtu edhe geisha burra. Në vitin 1930 numëroheshin rreth 470 të tillë, ndërsa tani kanë ngelur vetëm katër të tillë Shumë prej geishave u bënë bashkëshortet e padronëve, të cilët më parë paguanin për trajnimin e tyre.

Fiona Graham, geisha e parë jo-japoneze
Të mësuarit rreth artit të tyre përfshin se si duhet të ecësh, si duhet të flasësh dhe vishesh, dhe të perfeksionosh njohuri të tjera me instrumente muzikore klasike si: shamizen, flaut dhe daulle. Po ashtu, ato marrin leksione për valle tradicionale, këngë dhe mënyrat e servirjes së çajit e pijeve të tjera, apo argëtimin e klientëve me biseda të këndshme. "Por janë edhe rregullat e jetesës në Okiya, ose ndryshe shtëpitë e geishave, shumë të ashpra për një geishë të re", tregon ajo. Sayuki nuk e tregon moshën e saj, sipas traditës së vjetër të geishave. "Çdo vajzë në komunitet konsiderohet si motër e madhe dhe ne duhet të ulemi në gjunjë dhe të përkulemi sa herë që ato hyjnë në dhomë, shpjegon Sayuki. "Është shumë strikte, një botë e vjetër hierarkike, që nuk bën diferenca nëse jam më madhe se to. Nëse bëj diçka të gabuar, nëna e madhe do të tregojë rreth kësaj dhe unë do të qortohem. Është e vështirë të bësh marrëveshje me to, kështu është bota e tyre". Por më e vështira nga të gjitha është ulja në pozicionin e tyre tradicional. "Mendoja se ishte e lehtë ta bëje, por për shumë kohë kisha një dhimbje të madhe në fund të kurrizit. Geishat nuk përdorin jastëk dhe shumë shpesh na duhet të ulemi direkt në dyshemenë prej druri".
Por kush është gruaja që mendon se mund të ketë suksese atje ku të tjerët kanë dështuar shumë lehtë? Fiona Graham për herë të parë erdhi në Japoni në moshën 15-vjeçare për një trajnim disamujor. Më pas mbaroi liceun në Japoni dhe më vonë universitetin më të njohur në vend, atë të "Keio"-s. Me një gjuhë të pastër japoneze ajo ka kaluar një pjesë të mirë të jetës së saj duke punuar nëpër kompanitë vendase, madje edhe si gazetare. Fiona ka shkruar libra të ndryshëm për kulturën japoneze, si dhe mbi ideologjinë e strategjitë e kompanive në vend. Më pas ajo mori edhe një master në Oksford. Pikërisht duke parë filmin "Kujtimet e një geishe", i erdhi ndër mend ideja për t‘u bërë një geishë. Fiona është e para femër jojaponeze që vendos të bëjë diçka të tillë, pas iniciativës së amerikanes Laiza Dalby në mesin e viteve ‘70-të. Por Graham thotë se Dalby nuk u bë kurrë një geishë e vërtetë, pavarësisht se u bë pjesë e jetës së tyre. Gazetarë dhe antropologë të tjerë kanë shkruar rreth jetës së geishave, por pa përmendur asnjëherë trajnimet dhe mësimet e vështira të tyre. "Nëse doni të bëheni një geishë, është vërtet e vështirë. Nuk mendoj se shumë femra mund ta marrin një iniciativë të tillë". Ajo mohon të ketë përfituar një trajtim special meqenëse ishte e para e huaj që vendosi të bëhej pjesë e botës së tyre. Zonja Graham vendosi të trajnohej që prillin e kaluar, ndërsa debutimi i parë i saj ishte në dhjetor. Videoja e debutimit të saj, të cilën e ruan me kujdes në kompjuter, e tregon qartë teksa kalonte rreth e qark Akasukas, një nga gjashtë lagjet më të vjetra të geishave në Tokio. E gjatë, e veshur me kimono dhe fytyrën e mbuluar me tualetin e geishave, tërhoqi vëmendjen e klientëve sapo huri në restorantet dhe shtëpitë e çajit në lagjen e tyre. Vetëm kimonoja e saj blu kishte kushtuar rreth 2 milionë yen ose 10000 euro.

Keqkuptimet
Ka shumë keqkuptimet për sa i përket asaj se çfarë është një g geisha në të vërtetë, për shkak të së kaluarës së lagjeve të kënaqësisë në Japoni. “Bota e geishave është shumë e ndarë nga ajo që perceptohet. Mitet janë krijuar nga ata që s’janë në brendësi të kësaj bote. E për shkak se kjo është botë elitë dhe private, shumë njerëz nuk dinë shumë gjëra për të”. Keqkuptime të tjera vijnë nga prostitutat në Japoni që ngatërrohen me fjalën geisha.

Për të shpëtuar geishat
Në Kagurazaka, në Tokion qendrore, një organizatë jofitimprurëse ka filluar të ofrojë performanca nga geishat qysh dy vjet më parë, në lagjet ku geishat shiheshin rrallë. "Tradita e geishave mund të mbijetojë brenda restoranteve luksozë japonezë për njerëzit që janë të gatshëm të paguajnë çmime shumë të larta", tregon Keiko Hioki, zëvendëspresident i grupit "Ikimachi Club".

Numri i geishave
Në mesin e viteve ‘50, në Japoni ishin më shumë se 40000 geisha, ndërsa tani numri i tyre ka shkuar në 1000. Ky numër është i lidhur ngushtë me interesin e vogël të japonezëve për artet tradicionale dhe rendjen pas formave të tjera të argëtimit. Bota" e geishave ishte e vendosur në Kyoto, ndërsa mund të përmenden edhe lagje të tjera në Tokio, ku kanë ngelur rreth 300 të tilla.


Kuptimi i geishave
Ndryshe nga sa mendojnë njerëzit, geishat nuk janë prostituta, por artiste. "Gei" në japonisht do të thotë art. Geishat zotërojnë të paktën një art: këngë, vallëzim, apo një vegël muzikore. Nëse në të kaluarën disa prej tyre kanë pasur padronë me të cilët janë martuar, tanimë jetojnë më të ardhurat e tyre të vogla dhe bëjnë një jetë modeste.