Gjergj Fishta Lahuta Malesis

Cubat


Ndihmò, Zot, si m’kè ndihmue!
Pesëqind vjet kishin kalue
Çëse të buk'rën ketë Shqypni
Turku e mbate në robnì,
krejt tu' e là t' mjerën në gjak, 5
frymën tue ia xanun njak,
e as tu' e lanë, jo, dritë me pà:
kurr të keqen pa ia dà:
rrihe e mos e lèn me kjà:
me iu dhimbtë, po, minit n' murë, 10
me iu dhimbtë gjarpnit nën gurë!
Veç si 'i dèm, vu n' lavër spari,
qi, ka' e vret zgjedha e kulari
kah nuk bàn m'e thekë strumb'llari,
s'ndigjon me tërhjekun m'pluer: 15
e tue dhanë kryq e terthuer,
tu' i dhanë bulkut shum mërzì,
me u vu s' ryset për hullì
e as me shoq ai pendë me shkue:
kështu Shqiptarët, të cilt mësue 20
s'i'n me ndejë rob nën zgjedhë t'huej,
pagë e t'dheta me i là kujë:
por të lirë me shkue ata motin,
veç mbi vedi tue njohtë Zotin,
e as kurrkujë n' këto troje t' veta 25
mos me i bà kurr tungjatjeta,
n'braz me Turk kurr nuk kanë rà
e as kurr pushkën s' ia kanë dà;
por t'janë grì me tè e t'janë vrà,
si me kenë tu' u vrà me Shkjà 30
E prandej si pat fillue
Turkut Ora m' iu ligështue,
e nisë pat m' iu thy' atij hovi,
m' qafë përditë tu' i mbetë Moskovi:
e ato fiset e Ballkanit, 35
zunë me i dalë dore Sulltanit,
nisë Shqiptarët kanë me u mendue,
si Shqipninë me e skapullue
zgjedhet t' Turkut : qi si motit
n' ato kohët e Gjergj Kastriotit, 40
krejtë e lirë kjo t'ishte, e askujë
n'daç t'jetë Krajl a Mbret i huej,
me i bà kurr mà tungjatjeta,
kurr me i là mà pagë e t'dheta:
edhe Flamuri i Shqipnisë, 45
si fletë Engj'lli t'Perendisë,
si ajo flaka e rr'fesë zhgjetare,
me u suvalë prap n'tokë shqiptare.
Kur qe ai Knjazi i Malit t'Zi,
Knjaz Nikolla, 'i gërxhelì: 50
gërxhelì, por belaçì:
na dyndë top, na dyndë ushtrì
edhe del e bjen n'Shqipnì,

për me shtrue këto bjeshkë e vërrì,
shka merr Drinin për s'të gjatit 55
der' n' Kalà të Rozafatit,
ku ai me ngulë do' «trobojnicën»,
do' m' ia vu Shkodrës «kapicën»:
me bà Shkodrën Karadak,
mbasi 'i herë ta kisht' là n'gjak! 60
Ka ndejë Turku e këqyrë haru,
pika-pika lotët tu'i shkue,
kah s'ka Shkjaut si me i qindrue;
se Moskovi e ka rrethue:
ka Stambollën muhasere! 65
Bàjnë shtatë Krajlat muzhavere
Shoq me shoq, tue shartue zì
-si ata e zeza m'i pastë mb'lue!-
për të buk'rën këtë Shqipnì,
si m'ia lëshue n'dorë Malit t'Zì. 70
M'kambë Shqiptarët atëherë t'janë çue.
Sa mirë n'armë na janë shtërngue!
T'fortë kanë lidhë nji besë të Zotit,
si të Parët ua lidhshin motit
n'ato kohë t'Gjergj Kastriotit: 75
me 'i kambë mbathë e tjetrën zdathë,
gjanë e gjallë pa grazhd mbyllë n'vathë,
diku ngranë, diku pa ngranë,
harrue grue, motër e nanë,
sy'n agzot, zemrën barot, 80
e si ai plajmi me furì,
t'kanë rrà ndesh Malit të Zì,
për t'gjatë t'Cemit n'atë kufì,
ku edhe trimat t'janë përlà:
t'janë përlà Shqiptarë e Shkjà, 85
ballë për ballë ata tu'u vrà,
fyt-a-fyt, ofshè! tu' u prè:
tue mbetë shakull përmbi dhè,
mish për shpez e kaçubeta,
gjithku kje ajo pika e djalit, 90
gjithku kjenë sokola malit,
pa kjà m'ta as nanat e shkreta.
Veç se, po, me parzme t'veta
Aty Shkjaut sulmin kanë thye.
Mbasi Shkjaut sulmin kanë thye, 95
bàjnë kuvend Shqiptarët n'mjet vetit
e 'i fjalë t'madhe çuekan Mbretit:
se jo veç qi Knjaz Nikollës
nuk i lajnë kurr pagë e t'dheta,
porsè as Mbretit të Stambollës 100
s'duen me i bà mà tungjatjeta,
e se dore duen me i dalë:

se Shqipninë nuk po e kisht' falë
Perendia për çerkez,
Turq, manovë, likurazez; 105
por për do sokola mali,
qi «Shqiptarë» bota po i quete,
për ta gëzue këta djalë mbas djali,
der' qi jeta mos t'u shuete.
Turku fjalën e ka ndì': 110
se ç'asht mbushë ai me mënì!
Se edhe lëshue ç'ka mbi Shqipnì,
gjallë Shqiptarët ai me i përpì!
Por Shqiptari gjallë s'përpihej,
e as me u shkelë, besà, s'po lihej, 115
kur po i mbushej mendja e vet,
për Shqipnì me bà gajret,
n' dashtë ta mësyjnë Krajl edhe Mbret.
Edhe kështu t'janë kapërthye
grykë për grykë Turq e Shqiptarë, 120
pa dhimbë krenash tue u thye
si me thye kunguj npër arë.
T'iu dha zjarm atëherë Ballkanit,
Shkjau: kah drote se Shqipnia
Nji herë shkëputë dore s' Sulltanit, 125
mà s'do t'bite n'kthetra t'tija,
si atij hangër ia kisht' palla:
merr e mësynë m'Turk fulikare,
e si derrat me çakalla
t'janë mbërthye, t'janë kapërthye: 130
haju, ngaju, çaju, vraju,
m' pushkë e m'top gjueju batare,
gjaku rrëmbè npër rrahe e qare,
e npër fusha e npër gajusha,
der'qi s'mbramit, n'p'r' atë zhumhùr, 135
zgjedhe s' Turkut pështoi Shqipnia
e duel m'veti si dikùr:
si premtue kisht'Perendija;
por si dashtë, besà, lum vëllau,
s'do t'kisht' pasë as Turku, as Shkjau. 140
Se s'ka dashtë Turku lirì,
ma merr mendja; veç un s'dij
Knjaz Nikollës kah gjith kjo zemër
ardhë i paska, qi nën themër
rob Shqiptarët po don me i shtrue, 145
edhe atë tokë ai me pushtue,
për të cilën vetoi motit
shpata rr'fè e 'i Gjergj Kastriotit?
E qi s'paska dert aspak,

se Shqipnì dhe Karadak 150
krejt me atë punë po i làte n'gjak?
Zemra i ardhka prej Moskovit!
N'Petrograd Cari i Moskovit
Nji bè t'madhe po e kisht' bà:
m' e ndie plak e kalamà: 155
se ai natë t'madhe s'do t'kremtote,
se ai kumbarë as krushk s'do t'shkote:
gostë as darsëm nuk do t'ngrifte,
s'do t'u late as s'do t'u krifte,
as s'do t'dilte n'log t'kuvendit, 160
për pa i hi Stambollës përmbrendit,
për pa këcye mbi post të Mbretit,
me u bà zot i tokës e i detit;
edhe Europës tregun m'ia prè,
mos m'e lanë me shitë, me blè, 165
mos m'e lanë me çilë kund punë;
por me bà qi ajo përdhunë,
për me çue 'i grimë bukë te shpija,
rob të ngelte n'kthetrat t'tija,
n'ato kthetra me gjak zhye, 170
mësue gjithmonë n'gjà t'huej me gërrye!
Por, pse ishte 'i skile e vjetër,
si për fjalë ashtu për letër,
mos m'iu gjetë kund nji shoq tjetër,
ai po e dite mirë e hollë, 175
se isht' do punë me hi n'Stambollë:
se isht'do punë Turkun me e thye,
pa sharrue vetë mbrendë me krye.
Prandej xèn ai me trillue,
m'shpinë Shkjeninë Turkut m'ia lëshue: 180
m'ia lëshue m' shpinë Shkjetë e Ballkanit,
qi me i qitë këta punë Sulltanit;
me i qitë punë këta 'i herë mà para
me trazime e punë t'pambara,
e mandej vetë prej Rusiet, 185
si harusha prej pusiet,
me i rà Turkut fulikare,
m'zhbì n'vend, m' e qitun fare;
për pa bà me mend pleqnì,
se me atë punë botën unjì 190
mujte ndoshta, m' e pështjellë n'zì
Kur ketë punë e ka pleqnue,
ka marrë trimi e n'odë ka shkue,
ka ndejë n'tryezë e asht vu ma shkrue,
me u shkrue miqve kah Serbia, 195
kah Zagrebi e kah Sofia
me lidhë besën shkaf asht Shkjà,
mbi Budin, m'çanak-kalà,
edhe tok këta ndërmjet vetit
mos m'ia dà të keqen Mbretit; 200
por m'e nxitë, por m'e mërzitë,
m'iu vardisë si 'i ditë për ditë,
herë për shtek, herë për kufì,
tash me peng tash me pleqnì,

por gjithmonë, po, pa kanu, 205
veç si t'mujnë n'teposhtë m'e vu.
Mbasandej, ky zogu i Shkinës,
merr e i shkruen Knjazit t'Cetinës,
merr e 'i letër, ia angllatisë,
me dredhì tue ia qindisë: 210
Ti, qi jè qaj Knjaz Nikolla,
falmëshëndet Cari i Rusisë,
se zà t'madh për ty kam ndie
qi jè trim e gërxhelì,
qi jè burrë e kuvendtàr, 215
me ta drashtë hijen anmiku,
por, me gjasë, kjo fjalë s'isht' gjà;
pse qe ti m'atë rrasë Cetine
më kè ndejë me 'i gjysmë opinge,
e jè bà, po, gazi i dheut, 220
tue mërzitë miq e kumbarë,
veç e për bukë thatë në gojë.
Mje sa Turku, përbri tejet,
dredhun çallmën m'vetull t'synit,
derdhë shallvarët ai pola-pola, 225
rrin e ban kokrrën e pallës,
e as m'e pà ti s'mund ta shofish
përmbas kodrës së pilafit
Po a thue, t'la ty kamba e dora,
ase ngjitë jè ndoshta n'rrogë, 230
jo se hi kè bulk n' e huejën,
qi s'po ndihesh kund për s'gjalli?
Mo', bre burrë, se nuk ka hije
Urtë me ndejë Cubi i Cetinës,
edhe n'shpì me e shkuem ai motin, 235
tue u ndeshë npër furka t'gravet!..
Po a s'ta mbushë synin Shqipnia,
me ato male të madhnueshme,
me ato fusha të blerueshme,
qi kurrkund s'jè kah orvate, 240
me ia shkye 'i skundillë për veti?..
M' tè, krah-thatë, e mos rri fjetun!
Pse pa luejtë ti kambë e dorë,
s't' ndihmon Zot as i Shën Nikollë:
Por ti luej, nafaka luej, 245
ka pasë thanë ai burri i huej;
sa për bukë e për fyshekë,
piqu n'mue, se t'i qes vetë;
edhe kësulën vène n'sy,
se të nget Mbreti i Stambollës: 250
nuk ta là me t'prekë me pupël.-
Letrën kështu Cari e ka shkrue,
edhe mirë e ka palue,
e e ka mbyllë me dyllë të zi;
ia ka dhanë kasnecit t'rì, 255
me ia çue Knjazit n'Mal t'Zì.
Letrën n'gjì ka qitë kasneci,
ka thekë kambët ai sa mund heci:
ka lanë mbrapa fushë e zalle
kapërcye ka bjeshkë e male, 260
edhe dalë ka lum e shè:
ka shtegtue për ujë e dhè,
der'qi'i ditë, tue marrun dielli,
në Cetinë ka behë ai filli:
shtjerrë opangat, grisun setrën; 265

Knjazit n'dorë ku ka dhanë letrën,
me dyllë Cari si e kisht' mbshilë.
Ka marrë Knjazi edh' e ka çilë,
e ka çilë edh' e ka këndue,
tri herë rresht ai e ka këndue, 270
tri dit rresht edh' e àsht mendue;
mbasandej ai fjalë ka çue
njatij Vulo Radoviqit,
kerkserdarit t'Vasoviqit,
qi me dalë me rà n'Cetinë, 275
pa këqyrë shteg, pa këqyrun stinë:
me flut'rue si gjeraqinë,
për me u pjekë me «Gospodarin».
Njeky Vuloja Serdari
Kisht' pasë kenë nji trim i çartun: 280
m'e pasë randë toka m'e bartun.
Pa tè prè kund s'ishte marrë,
pa fjalë t'tij ngarkue s'ishte marrë,
pague s'ishte varrë as gjak,
s'kishte vu nuse duvak, 285
as s'isht' dà gjyqë a pleqnì.
Pse edhe Turku i Malit t'Zì
po e kisht' pasë shqipe mbi kry',
mos m'e lanë me pà me sy.
-Se edhe 'i punë, ky zogu i Shkinës, 290
po e kisht' bà m'atë udhë t'Cetinës.
Paska marrë e shi në rrugë
Për tërthuer shtrika nji stugë,
edhe i çueka fjalë tërthores,
qi shka àsht Turk i Cernagores, 295
mos me mujtë m'e shkapërcye,
për pa là 'i dukat për krye.-
Bre! kish' kenë edhe 'i farë burri,
larg e larg me i dajtun turri.
Fëtyra e tij porsi duhia, 300
syni i tij, tanë zjarm e shkëndia;
vet'llat trashë ngèrthye kulàr,
porsi lesh derrit bugàr;
vesh e m'vesh dega e mustakut,
si dy korba lidhë për lakut; 305
edhe i mbrrijte kryet në trà:
burrë i atillë me sy me u pà.
Veshë e mbathë e m'armë shtërngue,
kishe thanë se àsht lè drangue.
Se këtè Knjazi fort e dote, 310
fort e dote edhe e ndigjote;
pse edhe i urtë ai kishte ndodhë,
me ia prè mendja fort hollë.
Prandej Knjazi i çueka fjalë
Në Cetinë për ngut me dalë. 315
Edhe Vulja bjen n'Cetinë,
pa këqyrë shteg, pa këqyrun stinë,
tue flut'rue si gjeraçinë.
N'atë Cetinë kur Vulja zbriti,
atè Knjazi mirë e priti, 320
mirë e priti e n'odë e qiti,
i qiti duhan e kafe,

edhe nisi kështu t'bajë llafe:-
Ku jè, Vulo, eh kopilane!
Se ti ujk, po, né na u banè, 325
ke s'po duke kah Cetina,
ku kè miq e probatina,
qi s'të ndërrojnë me sy të ballit?
Po, a kè mujtë? a kè farë hallit?
Si po t'shkon n'Vasoviq moti?- 330
Për jetë tande ! si do' Zoti,
merr e i thotë Vulo Serdari;
pse sivjet, lum «Gospodari»,
nuk ka pasë toka valigë,
e ka ardhë nji kohë e ligë, 335
sa nuk dij si ka m'iu bà,
për me pështue do rob e gjà,
pse edhe buka asht tue na lànë.
Hajt, eh qè'! Knjazi i ka thanë…
Se s'po gjenë cubi me ngranë… 340
Se s'po gjenë skyfteri mish…
Se ti e nxjerrë korën dy fish!…
Mjaft t'i biesh ndo'i vendit prè,
se po e ban me lopë e qè,
sa me mbajtë njerztë e kujrisë, 345
jo se mà gjindën e shpisë…
A din shka, Vulo Serdari,
ndiej shka t'thotë ty «Gospodari»:
pështilli bashkë nja disa cuba:
t' idhtë si gjarpni ndër kaçuba, 350
t'lehtë e t'shpejtë si gjeraçina:
edhe lëshoj ti kah Vranina,
për me vrà ata e për me prè,
për me djegun gur e dhè,
mbrendë tue vjedhë e tue plaçkitë, 355
tue grabitë e tue robitë,
n'daç me natë e n'daç me ditë;
se un prandej të kam çue fjalë,
der' n'Cetinë nji herë me dalë,
pse dishka mue tash m'ka këcye, 360
prap me Turk me u kapërthye:
prap me Turk, po, na me u vrà.
Pse edhe as hije, thom, nuk kà,
urtë ma ndejun Turk e Shkjà.
E kështu, tue ligjërue, 365
krye më krye tue bisedue,
hollë e gjatë e ka qortue,
si me u sjellë e si me u mprue,
për m'e là Vraninën n'gjak.
E si vesht janë marrë me fjalë, 370
Knjazi n'bukë atè e ka ndalë,
edhe falë i ka do pare;
e i ka falë nji «xheverdare»,
krejt n'argjand kondakun ngrì,
mos m'e gjetë shoqja n'Mal t'Zi: 375
m'e drashtë vjerrun në sërgjì,
jo mà n'krah të nji luftarit,
jo mà n'krah t'Vulo Serdarit,
qi isht' me brè hekur me dhambë!
Atëherë Vulja àsht çue në kambë: 380
ka bà Knjazit «tungjatjeta»,
edh' àsht nisë malit përpjeta,
udhës me mend ai tue përblue,
si Vraninën me shkretnue,
Knjazi ashtu si e kisht' qortue. 385

OSO KUKA

Zot, c' ka thane njaj Avdi Pasha;
Paska mbet Shqypnia m' vasha,
Qysh se s' leka mbrende nji djale,
N' at Vranine mue sod me m' dale,
N' at Vranine, m' at t'zeze terthore,
Ku mbe'n shkret sa arme mizore,
Ku mbe'n djerr sa toke gratcore,
Ku mbe' n vithnat pa bagti,
Vec prej cubash t' Malit t' Zi,
Qi po vrasin djelmt e ri,
Qi po marrin lopet me vica,
Qi po presin dhent me ogica,
E po djegin kulla e stane,
E po thajn kaq zemra nane!
Eh! po,knjazi ke Cetina
Ka lshue cubat kah Vranina,
Per me vra ata e per me pre,
Per me djegun gur e dhe,
Vec si t, nise degame me ne,
Pse dushmani asht tue ndersy,
Toket e Mbretit per me i msy,
Per me i msy e me i rrembye.
Nji djale m' voter t' m' ishte lla,
Pac m' i a lane t' amen me fsha,
Pace m' i a lane motren me kja:
T' mjeren moter, ehu! pa vlla,
E n' Vranine un kjece tue e qitun,
Cubat knjazit per m' i a pritun.
Por mue djale nuk m' ka qillue;
E n' Shqypni nji djale drangue,
T' cillit mos t' i dhimet jeta
Per Daulet e troje t' veta,
Fort kerkova e s' mund e gjeta.--
Kshtu ankoi Pasha turceli.
Oso kuka paska ndi:
Paska ndi,po,e kenka idhnue:
M' sylah doren paska cue:
Me qite m' Pashen ka mendue.
Por i urti kurr nuk ngutet,
Prej burrnis e jo prej tutet,
Prandaj Osja ndali doren,
E as m' e xjerre s' e xuer mizoren,
N' flete t' sylahit catallue;
Vec pa fole s' mujt me u durue:
Avdi Pashe, tha, ma kadale!
Mos e thuaj dy here at fjale,
Se, per Di'n e per Ima'n,
T'baj qi t' kjaje e zeza nana!

T' baj qi t'kjaje pa <<exhel>>ty nana;
Pse n' Shqypni ka djelm si Zana,
Qi per Mbret e troje t' veta
Nuk u dhimet gjaja as jeta:
E ku i lype besa e burrnija,
Ku i lype Mbreti e i lype Shqypnija,
Kta ma t' paret jane n' fushe t' mejdanit,
Kta ma te rrebet jane n'ball t'dushmanit:
Jane celik per tef t' taganit.
Marre vedit kurr s' i lame!
Pa ksule m' krye pa opinge ne kambe,
Na per Mbret e per Atdhe
Per kanu, per bese e Fe,
S' druem me ra nder pre te thyeshme,
S' druem me msy kalat e rrmyeshme:
E kahdo qi t' bjere Shqyptari,
Shkon rrufeja tue e ndeze zhari,
Pushke e bese pse na la i Pari.
E ti tash vjen ktu e na thue:
Se n' Shqypni nji djale drangue,
Qi per mbret e troje t' veta
Nuk i dhimbet gjaja as jeta,
Fort kerkova e s' mund e gjeta...
Por s'ke faj; pse zani i zi
Aj ka dale, po, per Shqypni,
qysh se erdh Pasha turceli,
Qse edhe t ' hujve sod Shqyptari
Qiri m' kambe do t' rrije qyqari,
Si punue ne s, na ka i Pari...
Por po i lam tash na kto fjale.
Ne Vranine, qe , un jam tue t' dale,
Cubat Knjazit me t'i a ndale.
Vec t'i lypi un dyzet veta,
Dyzet veta, po, djelm te lete,
Qi te desin ku t' zatesin:
Si mund t'lejn vec e n'Shqypni
E po t' ap besen e Zotit,
Se, pa u djege un n' flake t' barotit,
S' ka me u lshue per t' gjall Vranina.
Avdi Pasha kenka cue,
Osos doren ka shterngue:
Aferim, bre,ti Oso Kuka!
Se ty t' thote fjala edhe duka
Qi ke le nji sokol malit.
Zgidh ku t' jete, po, pika e djalit,
Edhe del ti n' at rranxe boke:
N' at Vranine, ku t'zezat loke,
Qi kan mlue, ehu! djelmt e ri,
Qi kan kthy rejat n' gjini,

Jane tuj t' prite si drita diellin.
Foli Pasha. Buzes s' Cukalit,
N'krye t'javes, dielli kur u cua,
Per me shndrite mbi kobe te shekullit,
Ku e perbuzne shuen e drejta,
Qafes s'Kalas, qe, ceta e Osos
Po merr rrugen kah Vranina.
Cete e vogel, por kreshnike:
Dyzet veta ma s' jan me t' njehun:
Djelm te zgiedhun n'mal e n' vrri,
Jo per duke e per pashi,
Por per zemer e trimni:
Oso kuka na u ka pri.
Oso Kuka, 'i rrfe prej qiellit,
Shoq nuk ka kah vran e kthiellet.
A she' i here, ka' i bje sokakut,
Se c'' m'i bajn t' gjith tungjatjeta!
Se c' permnershem xheverdarja
M' i flakon mbi sup te krahit,
Si ajo rrfeja n' nate thellimit!
N' flet t' sylahit--- fole bollash
Catallue i ka dy kuburet:
T' mnershemet motra t' t'idhte taganit,
Qi ndermjet u rri kercnue.
Vesh e mbathe e n'arme shtrengue,
Shtatin div, e sy' n si zhgjeta,
Oso Kuka n' jelek arit,
Pash e m' pash po i bjen pazarit.
Njite mbas tij vjen shpata e dekes,
Soko Tona i Gurit t' Lekes;
Soko Tona, si Valbona,
Larg permende m' kto male t' ona,
Si per buke n' shpi t' tij te ngranme,
Si per pushke e bese te dhanme.
Thone se i ka nja tri nishana,
Tri nishane, me fermane
Per sherbim qi i baka Mbretit
Ktej e andej valen e detit.
Mbrapa i shkonin qa' i biri i t' mirit,
Taro Pllumi i Jegumirit.
Mandej vine dy re mizore,
Dy djelmoca prej Zagore:
Kacel Doda prej Zagore:
Kacel Doda e Kerrni Gila,
Rritun moce si karajfila.
Ehu! bre Oso, Oso-rrfeja,
C' kan me t'name dy vasha t' reja:
C' kan me t' nam dy bija nane
N' ato mrize e n' ato stane,
Kur, kercunat, kan me ndi,

Se ke zgiedhe dy dhandrra t' ri,
Me i perpjek me Mal te Zi.
Po a thue e njef njat kime-zi,
Qi e ka ballin si sini,
Qi e ka synin si duhi,
Qi i ka shpatllat si nji ari?
Aj asht Coku i Mar Kole Dinit
Prej Kabashit t' Dukagjinit:
Trim i cartun, trim si Zane,
I pa tate edhe i pa nane,
Dy gur njite, thone, s' i ka lane.
Per mbas ktij vjen ceta tjeter,
Do ma t' ri, do prap ma t' vjeter,
Por t' gjith moce me trimni:
Me trimni e me bujari:
Vec, per duke e per pashi
Dan ma n' shej njaj Jup Qehaja,
Galo Keqi e Sinanaja,
Vuksan Gjeli e Met Zeneli;
E nder t'gjith-- porsi hyll drite,
Preng Markola prej Mirdite:
Lype per pushke ky e per pleqni
Q' merr prej Shkodre e n'Peshkopi.
Veshe e mbathe e m' arme shtrengue:
Thue se krushq po duen me shkue:
Nja mbas nja'i po i bien Pazarit,
Si ajo re qi prej Tivarit
Njitet zi terthoreve t'ona,
Per me shkrepe ndokahe t, e vona:
Edhe kapen m' at breg Buene,
Ku n' nji lunder u rreshtuene.
Vend n' at lunder t' gjith kur zune,
Rrqase asht lundra e veli u nde,
Edhe nise asht porsi re,
Tuj ca valen nper liqe:
Tuj ca valen kah Vranina,
Ku po bate nam Cetina.

P R E J A
Pjesa par
Vall, kush din mue me m' kallzue,
Pse kjo qyqja ,zog i true,
Si mos kurr asht tue vajtue
N ' at Vranine, n' at t'zeze krahine,
M ' breg t ' Liqenit n 'at kodrine?
A mos kjan hallet e veta,
Perse zi i shkon moti e jeta,
Bir as bi pa rrite e shkreta?
Qyqja vehten s' asht tue kja,
Bir as bi pse e mjera s, ka;
Por po kjan ajo nji moter,
Qi ka mbete sod qyqe n' voter,
Sod qi kpute i asht kulmi i shpis:
Kjan qat motren e ati Avdis!
Jo,po,asht vra thon Avdi Hisa,
Mriz kah bate nen dy lisa,
Nen dy lisa n' mal t' Vranines:
E vrau Vulja, i biri i shkines!
Njiky Vulja, 'i trim drangue,
N' at Vranine fort asht rendue:
Nuk len kal, jo, me shtektue,
Nuk len cike,jo, me u fejue,
Ke po i vret aj djelmt e ri,
Ke po i kthen nuset n' gjini,
Ke po i vishte nanat ne zi.
Edhe u cueka,zogu i shkines,
Me trembdhete cuba t' Cetines,
Me msy mrizet e Vranines:
Po i isht' kane kandun mishi i dhis:
Edhe u ndeshka m' mriz t' Avdis.
Qaj Avdija vrik piskati:
ndalo, Vulo, mustak-giati:
Ndalo,Vulo,me caruqe,
Pse s' t i leshoj, dhit e kuqe,
Per pa e la mrizin me gjak:
S ' ruej dhi per Karadak!

Edh' e drodh t' zezen <<breshane>>,
Qi e kisht' pase moter e nane,
Kinse, i mjeri, zjarm me i dhane;
Perse i shkrepi n' dore <<breshana>>,
Shi kur dashte s' do t' i a kisht' nana.
Po, por Vuloja i terbue,
Qi per pushke ishte i gatue,
M' <<karajfile>> i u shterngue:
Dekun m' toke e la pushue.
Edhe u turr m' te i patenzoni,
(Shka as atij s' i a epte zakoni),
E i zdeshi xhamada'n
E i a xuer dhe taga' n,
E i a muer pushken e giate,
Si nder burra s' asht zanat;
Mandej dhit i ven perpara,
Edhe u grafe neper rrege e ara.
Fort po nget capi i Vranines,
Fort po ndjeke Cubi i cetines,
Fort po kjan nji e bija e Turkines:
Fort po kjan e fort po fshan,
Dekun m' vig kah e shef te vllan:
--- Kur ka dale qaj hylli i drites,
O vllau i em o vlla!
Mbi ato suka t' Podgorices,
O vllau i em o vlla!
Ti m' i a vune pushken krahit,
O vllau i em, o vlla!
Edhe m' dole m'dere te vathit,
O vllau i em, o vlla!
E m'i a lshove zanin skjapit,
O vllau i em, o vlla!
Me i lshue podit e livadhit,
O vllau i em, o vlla!
Me i lshue m' uje-- m' at uje t' Moraces
O vllau i em, o vlla!
Me i mrizue ke aj lisi i rrashit.
O vllau i em, o vlla!
Qyqja motra tue t' kundue,

O vllau i em, o vlla!
Porsi lis me dege prarue,
O vllau i em, o vlla!
Lis me maje te lulzue,
O vllau i em, o vlla!
Rrite e mjera tue u mendue,
O vllau i em, o vlla!
Se me c' vashe ty me t' fejue;
O vllau i em,o vlla!
Por qe Vuloja, i' drangue,
O vllau i em, o vlla!
Me toke t' zeze ty t' ka martue,
O vllau i em, o vlla!
Arme e petka tue t' shkretue,
O vllau i em, o vlla!
Nane e moter tue t' zezue,
O vllau i em, o vlla!
T' zezat qyqe tash kendojn,
O vllau i em, o vlla!
Nane e moter t' u ndihmojn,
O vllau i em, o vlla!
Pse ma udhe per ty s' kundrojn.
O vllau i em, o vlla!
Tash kendon nji zog i zi,
O vllau i em, o vlla!
Kah t' fluturoj neper Shqypni:
O vllau i em, o vlla!
Kurr ket pune un s' e kam ndi,
O vllau i em, o vlla!
Se ka mbete kund gjak pa u kthye,
O vllau i em, o vlla!
A me pare a se me krye,
O vllau i em, o vlla!
Vec ka mbete njaj gjaku i Avdis,
O vllau i em, o vlla!
Qyqja motra, vaj, e Avdis!-----
Kshtu vajton te vllan Turkina:
E ndien lqeni edhe Vranina,
Edhe e ndieka aj Oso Kuka;
Vaj'n e ndieka e m' kambe u cueka:
--- Hani djelm! e ju vraft buka!
Eh ju vrafte buka e Dauletit;
Eh ju dhaca ujet e detit,

Po s'u muer sod gjaku i Avdis,
Po s' i u kthye ndera Shqypnis.
Cou bre, Soko, e mund t' i xame!
T' mos t' i majm cubat me vjame,
T' mos t' i lame cikat me name.
Proh! ti o Zot, kur na jane cue,
Mbathe e zbathe-- si kan qillue
E i kan rrokun armet Shqyptare,
Njato <<ltina>> e << xhevardare>>,
Njato t" bardhat n' za <<breshana>>
E i kan njite njata tagana,
E i kan vu njato calina,
Se c' ushtimeka marre Vranina!
Porsi, kur ndokush t' i nguce,
Dalin grethat jashte biruce,
Njashtu turr per dere t' kaushes
Djelmt e Osos rrajn drejt fushes
Ku kisht' krise e zeze potera,
Motra e Avdis ku kjate e mjera.
Shoqi shoqin nuk po e pritka,
Por secilli vrap po ngitka,
Thue se t' parit qi do t' veka,
Petku cohet do t'i u preka
'E jo ma se po i pret deka!
S'asht tue e drshte, jo, kush rrezikun,
kah per gjurme po ndjeke anmikun;
Vec se i lngon setcillit zemra,
ana!

PREJA

Pjesa dyt

Ka ma e lete s'i ndolli themra.
Syt u qesin flak e shkendija
Kah t' frigueshem, si duhija,
Qi kalon me t' rrebte zhumhuer,
Fushes i bjen kryq e terthuer,
N'dore tuj mbajtun pushket arbnore,
Qi u flakojne neper terthore
Porsi rrfeja n' nate mizore.
Si i' langue, qi, dale me gjue
Endet malit pa pushue,
Der sa t' jete <<per ere>>pa u vu:
Djelmt e Osos njashtu ngasin,
Vec me cuba si mund t' Hasin.
S' kerset, jo nji pylle ma teper,
Kur merr zjarre ndoj majes s' eper,
Si kerset Vranina e shkrete,
Sod qi bien Shqyptaret e lete,
Vrap tuj nga poshte e perpjete:
Thue se kambve u kan vu flete.
Kur,qe, krisi i' <<xheverdare>>
M' breg te Moraces nder do zhvare:
M' breg t' Moraces drejt Bjelopoles,
Krisi pushka e Preng Markoles.
Preng Markola pre Mirditet,
Nder shoke t' vet porsi hyll dritet,
I pau cubat aj ma i pari,
Ke po majshin kah Ponari.
Ah! kadale, bre zogu i shkines,
Se s' i a marr ti gjan Vranines,
Me kane vet Knjazi i Cetines!
Prenga Mirkos i vikati,
M' <<xhaverdare>>, edhe i ndei gati.
Krisi pushka, ateher, batare.
Krisi <<ltine e xhaverdare>>,
Edhe ushtoi duhma e breshanes
Me u dridhe fmija n' zemer t' nanes.
E pse trimi m' trim si t' hase,
E n' log Zanash si t' kersase,
Si t' kersase pushka, or vlla,
Rralle pa gjak se mujn me u da,

Pavloviqi ktu edhe u vra:
Pavloviqi u vra n' pushke t' para,
Ka' u grahe dhive neper ara.
Kur pau Vuloja se shoku
I kje vra, e se pataloku
Per te s' isht nji vend bejlegut,
I lshoj dhit edhe u nis bregut.
Me dore, burra!--- sa i mujt zani,
Brit Osja atbote si luani,
Edhe m' shpine aj zhgjete i u lshue
Me djelm t' vet, porsi i' Terbue.
A ke pa ndo' i here per seri
Se si, kur t' u bjere skyfteri,
Hikin pulat neper kacuba?
Njashtu atbot, hikne ata cuba.
Hikne cubat porsi zhgjeta,
Kush n' tposhte, kush kah perpjeta,
Vec se Vulja, cue dollamen,
Aj aq shpejt s' e ndrronte kamben:
Kisht' kane trim, eh i basha gjamen!
Por shka? sod s' i heci e mara,
Pse edhe 'i shoq i a fiku Tara.
Tara pllumi i Jegumirit
I ra kres shi njaje ma t' mirit,
Njaje djalocit prej Zacirit,
Tue e lshue dekun m' do gjeth firit.
Deh! moj Zane, m' a thuej nji fjale:
Ku e ka Osja edhe nji djal?
Ku e ka Osja at Kerrni Gilen,
Qi s' i a daj kund <<karajfilen>>?
A thue ti, pse ndolli i ri,
E pse e di per te n' shpi
Rreh nji zemer plo dashtni,
Ndoshta sod po i dhimbet jeta
E rrin mshefet nder shkorre e mbreta?
Nuk asht mshefe, jo, Kerrn Zagorja,
Kerrn Zagorja---re mizorja;
por asht ndeshe aj me Jovanin,
M' breg t' Moraces tue da mejdanin.
Desht ky Jovja i' her me hikun,
Por per vrap s' kisht pase kerrcikun;
Prandaj shoket e lane mbrapa,
T' cillt po hikshin me t' mdhaj hapa.
<<Urra!>> m' shpine, atbote, si bisha
I u lshue Kerrni neper plisha,

M'<<karajfile>> m' nja tue e gjujte,
M' nja tue e gjuejte, por vec per ane:
Gjalle me dore dote m' e xane.
Por me dor nuk xehej djali,
Pse kisht' kene nji sokol mali:
Kisht' kene Shkjau, po, me tri zemra!
Tek e ndiu Kerrnin te themra,
E hodh pushken m' nji ferrmane,
Edhe xuer aj t' idhte taga'n,
Qi kisht' fike ma se nji nane;
E t' u dredhe ka' i Zagorjani:
Kshtu po merr e i thote Jovani:
Mos trreje mendja, or trim i ri,
Se e koris Malin e Zi,
Tuj t' ra n' dor si nji baxhi;
Por, n'je i armve e n' je Shqyptar,
E per n' je ndopak bujar,
Xir taga'n, e n' kjoft gjykue,
N' bejleg kryet shkurtoma mue,
Vrik qaj Kerrni na i ndei gati,
Na i ndei gati edhe i piskati:
Si tagan, si pushke te giate,
Jam Shqyptar, e i kam zanat;
Edhe cubi i Malit t'Zi
S' ka per t' m ' msue bese e burrni...
Por, merzite mbasi t'asht jeta
Me cubni e me pune te shkreta,
A ti ktu ke me marue;
Kerrni Gila pse m' thone mue,
Edhe xuer taga'n prej millit:
C' ka flakrue m'at rreze diellit!
E si pushken m' toke e uli,
Ball per ball Jovos i duli.
--Or Shqyptar, qi tash n' e vona,
Tuj perbuzun Fe e zakona,
Vec mbas shpine msyn anmikun,
Hec e shifsi dredhe celikun
Kerrni Gila e njaj Jovani:
Shif si dahet, bre, mejdani!
N' ball t'shoshojt ata si u gjeten,
Kryq taganit i zateten:
E si t' ishin flake e agzot,
Lum e lum per t'Madhin Zot!
Se c' filluene me vringllue,
Si dy rrfe, ehu! tue flakrue.

Shkrepshin shkendija ndaj perpjete
Porsi m' kullme prej hekrit t' xete,
N'ajr taganat ka' u perpiqshin,
Kryet shoshojt ata ka' i ndiqshin.
Djerse e gjak xu me u Kullue;
Por s'xu asnjani me u ligshtue,
Mu ma fort erdh t'u terbue.
Kur varrohet n' mal nji ari
A me pushke a m'hekur t' zi,
Jo vec se prej dhimes s'topitet,
Por ma teper vjen e nzitet,
Edhe msyn, n' furi t'terbueme,
Me gjak t' vet armen t' ritueme:
Njashtu atbote ata dy trima
T' shpejt kah dora si vetma,
T' rrebte ka' e sjellmja porsi rrfeja,
Merrshin turr me fuqi t' reja,
Tue terflluem e tue kercnuem,
Shume e gjak, prej gojes tu' u shkuem.
Kur i behe, qe, n' at fushore
Oso Kuka rrfe mizore,
Kah po kthete asajta n' shpi
Me dy rob edhe me dhi,
Qi kisht' marre prej Malit t' Zi.
Oson Kerrni tuj e pa
Disi marre atbote i ra
Ke nene s' kisht' pre anmikun;
Prandaj con te preht celikun
Edhe e siell me kaq furi,
Qi t'kish ndeshe n' cub t' Malit t' Zi
Fill per gjyse, tham, kje tu'e pre.
Por jete-giate cubi kisht' le;
Pse ndermjet taga'n i a qiti
Me te deken edhe e priti.
Kur taganat jane zatete,
Fort shunglloi Vranina e shkrete.
Edhe u kpu' n t' dy per mjedisit,
Si t' ki' n kene dy krande lisit.
<<Jam ndermjet!>> atbote Vikati
Oso Kuka edhe u ndei gati.
U ndei gati me i shkatrrue,

Pse me dore kjene t, u pushtue.
<<Trima,mjaft pask' ni luftue:
Diku vec nuk ka kene shkrue.>>
Zuni Osja ateher me u thane,
<<Diku shkrue vec nuk ka kane
Njani tjetrin deke me e lane...
Pra, ti cubi i Malit t' Zi,
Prehi kambet e dredho n' shpi,
E thuej nanes e nuses s' re
(Per n' i pac ti kund n' at dhe),
Se per s' dytit sod ke le.
Jem' tue t'fale, po, n' ket dite t' sodit
Pse, me giase, qi kenke rodit.
Por ket fjale shokve m' u a thuaj:
T' mos u rreje njaj Cari i juej
Se sundon mbi ne kurr Nika,
Per pa mbete Shqypnija m' cika.
Ndoshta t' dam na jem ' nder veti;
Por ku ne t' na lype Mbreti,
Por ku shkjau t'na ngase n' vend t' t' Parve,
Per ket bese, fara e Shqyptarve
Turk e i kshtene-- merr vesht, or djale--
Kan me u gjetun krejt me 'i fjale...
Kshtu tha Osja. Atbote Jovani
Nja as dy ma nuk i a bani,
Por, si i a lidhen varret e shtatit,
Rroku pushken e u nis shpatit:
Lum! e lum! po, kopilani
Pse i u kput n' at dite tagani...
U nis shpatit per Cetine
E Oso kuka per Vranine,
Per Vranine ku kendonte Zana:
Ke bje dielli e ke merr hana
Oso Kuka nuk ban ma nana
As n' Begllere as n' Kapid

V R A N I N A

Vojti fjala ka cetina:
Vall c' po ban mbi Shkije, Vranina!
Vall c' po ban Vranina m' Shkije,
Rob tue zane e gjind tue pre:
Tue pre gjind, tue zane hajduka,
Qysh se duel njaj Oso Kuka!
Oso Kuka, i' burre Shkodrane,
Shoq ne Shkoder, thone, s' ka lane
Per kah besa e kah trimnija,
Qi zanat i ka Shqypnija.
Kalashan e sy-pergjakun,
Mje m' sylah e ka mustakun;
Ushton mali, thone, kur t' flase,
Dridhet fusha kah t' vikase;
E kah t'dredhe te rrebte taga'n,
thue se rrfeja shkrepe per ane:
Kaq vringllim aj shkon tu' i dhane!
Edhe e ka nji xheverdare,
Xheverdare pushke vrastare,
Qi, ke t'laje syni i njerit,
Me te sy'n i a zier skyferit.
Burre kaprroc e trim si Zana,
Thon me kmishe e bani nana;
Edhe, thone, ka le drangue,
Pse tri zemra i kan qillue,
E pse i ka tri pupla t' arta
Per nen krah te armve t' larta.
Prandaj plumja m' te nuk ngulet,
M' te tagani edhe perkulet:
Top me i ra shpierti s' i shkulet.
Ky n'Vranine edhe ka zane
Me njiqind e nji breshane
Ku nji fjale e paska thane:
Se per t' gjall rodi i Shqyptarit
S'i bjen n' dor kurr Gospodarit.
Fjala knjazit n' vesh i ka shkue:
Edhe Knjazi na asht idhnue,
Na asht idhnue kur e ka ndi.
Thirrka Krenet e Malit t' Zi:
Njani ari, tjetri duhi,

Te gjith le sokola malit:
E m'ledine n''kuvend rreshtue,
Ngerthye vetllat m' shtek te ballit,
Fole u paska si tue ulurue:
Ka dale fjala nper Cetine,
Se 'i Shkodrane ka ra n'Vranine,
N'at Vranine, po n'at rranze suket
Thone ka ra 'i fare Oso Kuket.
Kaleshan e Kime-zi,
Gjak e zjarm a aj syni i ti;
Edhe i ka nji pare mustaqe
Kacarrel e leqe-leqe,
Qi me i mrrijte mje m'flete t' sylahit,
T' zez e t' trashe sa llana e krahit.
Ky edhe, thone, ka le drangue,
Pushke as top mos m'e shinue,
As tagan mos m'e varrue;
E po thone se ka zatete
N'at Vranine me dyqind vete,
Me dyqind fatosa t' ri
Djelm te zgjedhun n'mal e n' vrri
Jo per dok e hijeshi,
Por per zemer e trimni,
Qi e kan pushken tat e nane.
Ky edhe 'i fjale e paska thane:
Se per t'gjalle rodi i Shqyptarit
S'i bjen n'dor kurr Gospodarit...
Prap po thone se ky Oso Kuka
Paska zanun do hajduka:
Do i ka zane e do i ka pre:
S' len me ra ma Shkja n'at dhe.
Cubat vet i pacendersy,
T' zez Vraninen per me msy,
Vrase e pre mos me i a ndale,
Vec me Turk si t'nisi fjale;
Pse Moskovi e ka pleqnue
Shqyptarin ne me na lshue
M' Rozafat e m' Kishe Decane,
Ku do t'mrrije megja serbijane,
Per me u gjetun Cernagora
Me Serbi bashke dora-dora.
Kujtoj keq s'na kishte re.
Shqypnin tjeter kan me e da
Bulgarija e ajo Greqija.
Pse, mbasi Shkijet e Ballkanit
T' kane pushtue toket e Sulltanit,
E marre t'kene do skele detit
Te kane lidhe bese ndermjet vetit,
Ka m' i dhane Shkjenis e mbara,
Ka m'u shtrue ura perpara
Det e m'det m'u kape Moskovi;
Ka m'i thye Krajlnive hovi.

Por, qe tash, mbasi ka zane
N'at Vranine ky burre Shkodrane,
Nuk po dij se kah t'i a maje:
Drue s'ka mete per sod uzdaje
Se i pushtoj toket e Shqyptarit,
Si e kam pase fjalen e Carit!
Kshtu tha Knjazi i Malit t' Zi.
Krenet po rrijshin tue e ndi,
Tue e ndi e tue mendue
Se shka Knjazi ish' tue ligjrue
Per Shqypni e per Shqyptare.
Kur qe Mirkja, Krenesh se pare,
Po i thote Knjazit: Gospodar,
Fjala e Carit n'udhe s'do lane,
Pse ka dale nji burre Shkodrane
N'at Vranine, n'at t'zeze krahine,
N'breg t'Liqenit n'at kodrine.
Pse, po kje se ky Oso Kuka,
Po asht nji nieri qi e man buka,

N'mos e marret pushka e kurrkuej,
(Mjaft qi, mjeri, mund t'a gjuej!)
Ka m'e marre nji pushke vrastore:
Pushka e babes ltin mizore,
Qi der m'sod mue s'm'ka koritun,
Pse edhe m'turk ajo asht vaditun...
Vec po e zam se ket Shkodrane
Gjalle as deke s'po mujm m'e zane,
Me gjithkta nuk do me thane,
Se na s'e pushtojm Shqypnin.
Malazezt te gjith e din
Se n'Shqypni ka djelm si Zana,
Qi ma t, forte s,po t'i ban nana.
Me arme n'dore, si thome na, le,
Ane e kand permende mbi dhe
Per trimni, per bese e Fe:
E prandaj p'r i' dite Shqypnija
S't'bjen n'dore, besa, lum Zotnija.
Por me kohe e me dredhi,
Me u kape mundet Mali i Zi
M' Teqe t' Krus e m'Kishe Decane,
Ku do t'mrrije megja serbijane.
Pse tue kene se kan fillue
N' Shqyptari sod m' kambe me u vu
Muhaxhir e Anadolli,
Gjind t'pa plang edhe t'pa shpi,
Qi nuk din se shka u kje i pari,
Zot e Mbret per t'cillt asht ari,
E u lane m'anesh dyert bujare,
Dyert bujare t 'tokes Shqyptare:
Njata krena e kapitana,

Bajraktare, trima si Zana;
T'msuem per Mbret me dhanun jeten,
T'msuem per vend me shkri ata veten,
Per ket bese, kallxou kuleten,
Se Shqypnin ke m'e pushtue
Para se t'a keshe mendue.
Prandej zan tash, Gospodar,
Me qite fitme nder Shqyptare;
Pse me kohe e dhelpni.
Ke m' u ba Krajl mbi Shqypni.
Edhe ndoshta mbi Serbi...
Por na as tash haru spo t'rrim:
Sa ma shpejt n'Vranin po t' bim,
Me u perpjeke ma at Turk Shkodrane.
Un po t'bie me Cetinjane,
Cetinjane nja shtatqind vete,
Qi per gja s' e bajn ket jete:
Si me deke ashtu me mete.
Mandej t'bjere Gjukovic Pera
Me nja katerqind pushke tjera,
Katerqind Bijoca t'ri,
Qi jane Ora e Malit t'Zi.
Kam uzdaje se me kto ceta
N'suke t'Vranines un porsa t' veta,
Kam me ngule m'ta Trobojnicen,
Kam m'i a vu Osos kapicen,
N'kjofte se kryet s'i a pret tagani,
Si n'Cetine ka dalun zani...
Pse perndryshej, kam m'i a pru
Kret n'Cetine, t'ngulun m'nji hu...
Kshtu tha Mirkja, Kapitani.
Ver me goje kush ma nuk bani.
Ateher Knjazi i Malit t'Zi
Merr e u thote: Sokola t'mi,
Bini pra, n'Vranine me ushtri,
Me sa t'dueni ushtare te ri;
Por Vraninen m'a pushtoni,
Osos kryet por m'i a shkurtoni.
Sa per fitme e per ngatrresa
M' leni mue, perse, qe besa,
Me pak pare e tuj gerga,