Gjergj Fishta Lahuta Malesis

Per mbas placket hutue malit
N' ndihme Milloshit per me rrâ:
Qi me e pshtuem prej njatij hallit,
N' t' cill' n e qitte atý neshtrasha.
Millosh Pera, me do llana
Si nji <<mashkull>> qerri t' trasha,
Kishte kêne, po, trimi si Zana,
Me i rá zjarmit, me i rá detit.
Kund pa u trême aj sýni i ti;
Qi edhè n' lufta me askjer t' mbretit
Shum do bulla pshtjellé kisht' n' t' zi,
Ke aj n' <<novice>> gjuete fort holle:
Me tê voen me kpute m' krye t' njerit,
Me kpute pipin njite me molle,
Fluturim sý' n m' i a xjerré skylferit:
Por, me u pré burras n' mejdan,
S' po e kisht' pase aj fort zanát;
Pse as me sé me blé tagan
Dale s' i kisht' Milloshit t' ngrate.
Krejtbashtina e ti 'i pende dhé,
S' di a po a jo e ndo' i cung hardhije,
Se ne lope kisht'pase ne qé,
Pose ndo' i lukre a ndo' i kâmbe dhije.
Shpija e tij ngrefun kacorr,
Thate permbrenda si ' i shpelle uku,
Me 'i kotec, sa 'i kpurdhe, n' oborr;
Nji gomár e ndo' i brenge cuku.
Cullt e grueja ne gazep:
Dikû ngrane, dikû pa ngrane;
Jeta e tij si e bishes ne shkrep,
Qi prej zije luron m' hane,
me gjithkta por zogu i shkines
M' kisht' pase kêne zêmerfisnik:
N' buké e n' krype e n' kupe te shllines,
Lête ndere aj me c' do mik:
Si gjithmone, maná, ket jete
N' shpi te trimit. per trim njefe.
N' dashte n' kondosh n'dashte n' xhoke, ké gjete
Sofren shtruet e pushken ngrefe.
Se kû gjên trimi bujár...
Se kû gjên skylferi mish...
I a nise mbrapshté, puna i del mare;
Sjelle m' te thate, e korre dy fish !
Edhè kshtû ky Millosh Pera
Fort zanát s' kisht pasé taganin;
Sado trim e idhte si fjera
Ngurrtas dredhte n' ajr taganin.
E prandej, sa duel me u pré
Me at Gjete gegen balle per balle,
Shef, pak vone por, se mbi dhé
S' kishte rá mâ ngusht per t' gjalle.
Per ket pûne me msy nuk hapej,
Vec se vedin m' tagan mprote:
Vithambraps edhè zmbrapej,
Sa here turrin Gjetja lshote.
Kshtû dy trimat, t' idhte si Zana,
Kaperthye atá shoq me shoq,
Tue sjelle rrijshin me tagana,
Thue po korrin kallamoq:
Jo se mâ se n' at mejdan
Kryet shosho' t po duen m' i a pré:
Porsi t' ishte kryet bastan.
per gjith treg aj qi me u blé !
E kah rrijn ashtû t' u ndjeke:
Gjetja shtýej, Milloshi prit;
Hapu gjetja m' e bâ deke,
Ngurr Milloshi e njale lvit:
Kah Milloshi hapa - hapa,
Sýnin m' Gjeton gozhde ngujue,
Rrqasin leres vithambrapa,
Sjellshem s' Gjetos si me u pshtue,
Don rreziku e thêmra i hase
M' trup t' Vasilit, zogut t' shkines,
Terthuer shkamit deke perplase,
Edhé prapte bjen m' kokerr t' shpines,
Kryet n' teposhte e pa << kapice >>
Se << kapica >> nper rragam
Rrotullue i ká n' nji plakrrice
Me gjith shkrola hupe ne zdram.
M' tê Gjete Gega t' lshue rrfé,
Me tagan ne dore shterngue;
Vec persè me hi m' i a pré
Kryet poshte shkamit vjerret shtangue,
Puna do t' a kisht' qite larg,
E me ngiate s' isht' tue pase ngae...
I a ká rrase taganin n' bark,
Kund nji pllame perpjete t' i a cá.
Mbasandej per kacirubet
Kryet Vasilit, dekun shtri
Permbi shkam bri njaj kacubet,
I a ká kape, e me meni,
Si kasapi e ká zanát
Kúr pret mish, aj me tagan
Ká nise m' arrc me i a cecate,
Dér qi i jet n' dore si bastan:
Edhè at here atý at rradake,
Arrcit t' shkputne, krah nji fillit
E flakron si kungull Vrake,
N' mes t' oborrit, terthuer t' cillit
Mbete kisht' dekun Tringa e mjere.
Shkon rradakja rrok me rrok,
Tamth e m' tamth shporue per mndere
Tue e pliré n' gjak at patalok;
Dér qi vjen edhé zatete
Shi te kambet e tringes. At hera
Nise me marre Gjetja perpjeté.
Vec, kqyr, c' bâni Millosh Pera,
Shpirti mire pa i dale te ngratit:
Porsa Gjetja shpinen suell,
Millosh pera i ká dhâne shtatit
E permyse aj si nji buell,
Neper lere rrshqanas tue u shtri,
N' moh njanes kambe Gjeton ká kape,
Mys per toké tue e karrani;
M' tê m' tagan atý edh' âsht hape,
Per m' e lâne trimin pa krye.
Por me sjelle nuk mujt qyqani;
Pse shi at here i u err nder sý
E i del shpirti, edhè tagani
I pshton dore e i bjen nen shkam;
E permys aj, sa gjâne - giate,
Trûc bje dekun mbi rragam,
Tue e lâné veje t' shoqen e ngrate
Me tre djem e kater cika.
Se c' jane lshue shkinat m' at hera
Mbi Gjete Gegen' raftu - o - pika !
Jâne lshue shkinat si dý fjera:
Njana Stane, tjetra Jane:
Dý kulshedra, njana e tjetra !
Sypri tij pure skrraja Stane
T' shmâjten dore i a kape me kthetra.
Ndersa Janja, e forte si mushke:
Nji korume e zeze, shakshine,
Msue me tjerre e me qite pushke,
Ardhe dika'andej prej Cetine :
Dishkà grue kjo mashkullore:
Asht turre shtriga si shkerbé,
Per m' i a xjerre taganin dore,
E me tê, po, me i a pré
Gjetos kryet, ajo korume,
Nám te zi Shqypnis me i lâne !
Edhe, besa, more kume:
Disi marre m' vjen me t' thane;
Por at dite e bija e shkines
E pat pré Gjeton e shkue,
Edhè kryet Knjazit t' Cetines
Dhanti ajo pat per t' m' i a cue;
E m' << bisht t' peles >>, manati i Zotit,
Me na vû, kukú ! Shkjau né;
Me kndue shkinat per t' giate t' motit,
Jana Gjeton si e pat pré:
Si gjak hupce s' shkoi Gjur Kokoti:
Si Milloshi s' mbet gjak fale !
Vec se Gjetos i a dha Zoti:
Mbasi vedit zot me i dale
Ndryshe s' kisht' : edhè me krye
Sa kurr mûjt Janes i mbet
Mu m' turecka, tue i a thye
Hunden cunge. N' at siklet
Jana mendesh, kercuna, u muer;
E mloj gjaku e mâ as me pá
S' mujt me sý. Dy fish u pure
Mbi Gjeté Gegen : vec me kja
Shtriga s' kjau. Jo, po, kisht' kêne,
Besa, or kume, nji trimneshe,
Me t' ardhe keq: e kam pa rrêne:
Se at dite Ora e "coi me u ndeshe
M' atà krye, nji mâj qillue.
Ndersa dhimet shkina kmye
Zêmers s' frýt rrin t' i u pendue,
Doren m' hunde e kuk ngerthye,
T' ká flakrue Gjete gega m' kame.
E gjak sýnin prej menije,
Tue kercnue idhshem me dhâme,
T' a ká shkule nji hû dullije
E t' ká nise m' tê me sjelle m' shkina:
Bjeri Stanes, bjeri Janes:
Gjithsa u hate, perzet, shpina,
Per pa i mbajtun peje kurrnjanes.
Nisin shkinat me piskate:
Gjetja m' hû se c' po u rri gati !
Shaju nane e shaju tate,
Dér sa u zhduken brijs s' njaj shpati.
Gjak tagani tue i kullue,
Dy kuburet rrase n' sylah,
Turr Gjete gega at here â lshue
Me marre << huten >> mbeté mbi rrah,
Ndersa ndêj tue u kacafite
Me dý shkinat. Kur m' <<novice>>,
Qe, atý 'i shkjá e ká terezite,
Tue e marre is pak mbi kerthice.
E shitoi qaj Kerrstiq Vuku:
Djale me bré hekur me dhâme,
Lesht e hundes si qyme uku,
Dredhe mustakun giate nji pllâme:
N' dac per pushke, ne dac per krushk
Djalé mâ t' mire s' ké pase pse lype:
Lidhe ne tjegull, rrite né dushk,
P' r 'i paré armé, per buke e krupe
Lête kryet per Knjaz te vet;
E as Fé e Atdhé s' do t' kisht' mohue,
Me e pasé bâ jo beg, por mbret,
N' dore Misirin m' i a pase lshue.
Ky, tue u djerge me 'i ká per dore
E me 'i kál ngarkuet perpara,
Kur ká dale m' nji sumullore
Mbi do megje e mbi do ara,
E pre' andej trimi ká pá
Vasil Ndreken mbete pa krye,
Millosh Peren permys vrá:
E ká pá si atý, ngerthye
Shtatit, Gjetja ishte tue shtri
Doren m' <<hute>> plandose per lere,
Se c' âsht mbusshe aj me meni !
Ç' t' jane perzi atij gjak e vnere !
Ç' t' i kan marrun floket perpjete !
Edhè kán lidhe per nji shkorre,
Mbas nji curri vete zatete,
T' i mbet Gjetes m' << novice >> mizorre.
U rrxue Gjetja m' shkam te gjalle.
Lshon Kerrstiqi kryet m' i a pré:
Si lshon uku neper rraglle
M' ndonji skjap a m' ndo' i shkerbé.
Shpejt po xjerre Gjetja kuburen !
Sa me shpejt zjarm qi po i ep !
Mire m' i a thau, Shkjaut likuren !
Ç' m' i a muer shpiertin per gazep,
Tue i a rrasun shi ne parsem,
Letrâc m' lere tue e hjedhe terthuer,
M' tê cakajt qi me bâ darsem:
Aj, qi aq trim m' mbahej dikúr !
N' atê Vuku qi nper dhé
Po plandosej si lug trapi,
Mendsh harlisun nji cete shkjé
Palabardhas hap mbas hapi
Thekte kamben nper laskár,
Pushken n' dore, ne brez taganat,
T' idhte si helmi ruejte n' filtár:
Hajrin kurr mos m' u a pá nanat :
Kush sýzi, po, e faqezi,
Kush kryet <<gjog>>, e menden <<zog>>,
Njani brac, tjetri kuprrac,
Dikush rob, dikush per kob.
Vec se trima sa t' u thuash :
Si njaj Jozja i Vukadinit,
Matiq Jure ne << zdragushe >>:
Mihajl Bozho i Bozho Ikiqit :
Spiro Neshi gerxheli,
Buka e botes e kuvendtár :
Ják Taraba kime - zi,
Dere e pare, e trim bujár :
Vuksan leka, mejdanxhija :
Dy djelmoca prej Nikshiqit,
Spiro Zeka e aj Gjoko Ilija.
Njiky Gjokja 'i camerdhok,
As dér m' giû mos me i rá deti,
Ká ashtû rrgalles lshue m' âsht trok
Larg m' i lânka shoket mbas veti:
Edhè, menden mâje ksules,
At here, djali, fill tue u kape
Ke ato tbanet e Curr Ules,
Ká pá m' lere si bijte prape
Vuk kerrstiqi, e shoket pa prité,
<< Veshk >> prej millit xier taganin
E lshon ngutshem m' i akrasite
Gjetos kryet, edhè mejdanin
M' i a lâne vedit: qi nder shkjé

Vone e vone kanga m' i u kndue.
Por jetshkurte djali m' kisht' lé :
Nuk i duel si e pat mendue !
Pse, sa muer m' tagan tagan me msy ;
N' stom pertej, qe, ká shperthye
Nper cetina, si uk malit,
Nji fare Luc gjeloshi, i Grude ;
Shpi e pare e pika e djalit,
Kaleshan, mustaqe rudé,
T' cillit sod e m' gjet te pare,
Si n' Malci, si n' Mal te Zi,
Pushka e fjala i pat hece mare,
S' i u pré mik, s' i u la kori.
Ky kur páka shkjèt tue zbrite
Edhe Gjokun lshue m' pike t' vrapit,
Miré ká zâne trimi n' nji prité
Mbas nji curri e bri nji rrapit :
E kúr Gjokja, hape n' tagan,
Ká marre Gjetos me i u turre,
Per m' i a kpute kryet si bastan,
Ç' t' i ká mbete aj n' kacaturre !
Per nen sjetull mire i a njiti !
I duel plumja rranzé me vetull.
T' madhe Gjokja atý c' bertiti,
Edhè lmuc per toke bjen petull
Shi te kryet e atij Kerrstiqit,
Me ngrane m'' tê, mo', Zo', mâ keq !
Qêjt e bollat e Nokshiqit :
Kryet, ofshe m' i a lâmun grrec !
M' i a lâne grrêc, po, njatà krye,
M' t' cillt dikur << kapica >> plite :
Ani kur m' a dridhte m' sý :
Aq fort hije pase m' i ki' te.
Pra edhé at dité qi duel n' ushtri,
Veshé e mbathe e m' armé shterngue :
Pushken n' dore, zjarmin ne gji,
N' sý <<kapicen>> petullue :
Bir, m' i thânka nana e shkreté,
Mos bân kryet poc e matare ;
Pse me pase pa tê per t' mbeté ,
S' gjên, jo, treg m' e blé me pare !
Edhè i thânka prap kercuna :
Mos me u shtý teper, t' paset nana !
Pse Shqyptarét po ishin, Zo', ruena !
T' idhté si gjarpni e t' rrebte si zâna .
Por, pse i ri djali tue ndollé,
Knjazi mendt i a bâka kubel,
Kin Shqyptaret se s' gjuejn fort holle ,
Se aj Shqyptaret do t' i bâje zhubel ;
E prandej, qyqari , muer
Gjith at hov, e as s' i rá shpatit ,
Si me thâne, kryqeterthuer,
Por u lshueka zhgjete per s' t' giatit.
Po, por Luci holle kisht' gjujt,
Edhè kryet, manati i Zotit,
Aj t' i a bâni kungull ujet ,
Me e kjá e ama per t' giaté t' motit.
Kur ká mbetun Gjoko Ilija,
Frota e shkjevet c' t' â lshue turr
Perposht shpatit, si duhija,
Kep mé kep e curr mé curr !
Pushken n' doré, nder dhâme taganat,
Neper driz e neper mret
Ki' n marre hovin ka' ato tbanat
E Curr Ules, te mbetne shkret.
Luce Gjeloshi, pika e djalit,
Fort po qet m' at <<kacaturre >> :
Fort po i gjuen shkjét atij malit,
Atý hovin per m' u a ngurre ;
Vec se plumet e <<martines>> ,
Qi u fishkllojn per bri rradakesh ,
Máll s' m' i b6ajn, jo, zogjt e shkines,
Porsi t' ishin shtupa takash,
E as m' e ndalé hovin s' ndalin :
Vec, lshue turr e krejt terbue,
me t' mdhej hapa perpijn malin,
T' vramét e t' premet per me i pague.
kur, qe, dalin do malcoré
prej njaj breshte, si lugeten,
Sikur t' rrahe plajmi me bore :
Lul Rapuka e pllum Gjeloshi,
Sýnin gace; Baca Luc Dedi,
Burre i urte Pjeter Gjoke Toshi,
E aj Muc Hasi e Prêle Mehmeti :
Maca Grizhi, Shyta Pêma ,
Ndoc Gjo' Goci e qaj Préle Keri :
Do djelmoca si do dêma,
Hijen vec me i u a drashtun njeri !
Si aj Turk Shabi me tri zêmra,
Gjeto Marku Flake e agzot,
Me at Tomé Dacin, t' cillit thêmra
N' sý t' shkjaut mbrapa s' i merr dot :
Vjen Jus Muca e Marash Vata,
Shpend Delija me gjith djale,
Si ajo nata, me shtergata,
Hovin topi mos me u a ndale :
E t' shperthyen si uq zabeli
Cac Kaceli, e Voc Cungeli,
Lul Pál Kiri, e Nishk Djalé Miri,
Dum Buzuku e Col Çamuku :
Mbandej Brahkol Demushi
Edh' aj Islam Makalushi :
Maca keqi, ' i varrasli,
Ne sahat e ne taki,

Veshe e mbathé, e burre zotni :
Qi atjè n' Lezhe te cinari
Kû tregtari, edhé shtegtari
Vuejn per uje dimen e vere ,
Me gjâ t' vet, fitue me ndere,
Ndreqi kronin me uje te gjalle ,
Sjelle nper lere e neper rrgalle,
Prej njaj kodre nen Kalá :
Qi prandej shpirtin per s' dèkuni
I a bekojn gjindjen me máll.
Kta si pá ken gjinden vrá,
E t' kan pá si shkjét ki' n msye,
Per t' a lâne Gjeton pa krye,
T' jane lshue trimat turr p' r' iheri
Si lavé ujqish perposhte Peshteri :
E t' u hjedhun p' r atá curra,
T' na jane ndeshe burrat me burra
Shi kû Gjetja, pure m' nja' n ane,
N' doré kuburen ngrefe si Zane,
Gadi rrite zjarm me i dhane,
Zjarm me i dhane, m' parsme m' i a rrase
T' parit shkjá qi atij t' isht qase.
E si ' i here atý u perpojn,
Se c' t' kan lshue trimat m' shoshojn !
Se c' kan nise trimat me u pré
Ballé per ballé Shqyptare e Shkjé !
T' jane mberthye, t' jane kaperthye
Njani m' tjetrin terbue shqimit,
Si atá derrat n' muej t' hakrrimit ;
E kah sjellin me tagana :
Thue per s' tepri bâ i ka nana :
Kah orvaten e rropaten,
Shoq e m' shoq kah idhté pêzaten,
Tue u turite, tue u drobollite,
Fytafyt tue u kacafite :
Dikush rroke, dikush per toke
Rri e plandosu kryqterthuer :
Tjetri m' shpine t' shoqit kaluer,
Zênja frymen njak me duer,
Trandja kryet per lere e krep,
Xirja shpiertin per gazaep,
Me do kthetra si kulshedra :
T' jane b6a lamsh, po, n' at log Zanash
Si gjarpij n' zgavrra muranash :
A, si thone, njalat n' liqê,
Qi, kah shkrepé moti nper rê,
Kah i a ep naten vetima,
Ja ep gjama e bumbullima,
Ndermjet vedi ato kacrrue
Ashtû lamsh me mija e mija,
Shkojn n' fund t' uj' t t' u rrokullue,
Der sa qielles t' ushtoje duhija.
E si s' epri m' are nper bûca
Kputun rrêmash bijn fiqt pûca,
Mâ se ' i koke, besa, mor'shoke,
Shkepun arrcit rá per toke,
M' to me ngrane e m' to me krroke
Sorra'e korba e cilikoke,
Sýt me u a shperthiqe me skep.
Edhè i mjeri, ofshe gazep !
Kryet qi m' toke atý rá s' parit
Kje shi kryet e nji Shqyptarit :
Kryet e Brahokol Demushit,
Qi, zane vend n' Mal t' Barbullushit,
Ora e qitte at dite n' Nokshiq
N' lufte me u pré me 'i t' Vasoviq :
Me at Brankun e Tomo Milit,
Kryet i cilli, besa 'i fillit
I a rrumlloi trimi m' tagan,
Si t' kisht'kêne poc a bastan.
Trupit shyt e n' gjak krejt lá
Brahokoli dekun rá
E u plandos per toke sa 'i trá,
Zanun parsmen m' lere perfundi :
Sa qi token, thue, se lkundi

Sa qi token, thue, se lkundi
Ka' ashtu trup u sh6am per dhé.
Me pase kush ndo ' i gjeth per t' pré
Lope, a dêm, a ká kulari
N' ndonji moje, edhé atypari,
Mbasi repe t' jét gjedhi e dá
Misht n' kortare, me pase per t' rá
Gjedhe tjera prej pastrakut
N' shpi tue u dredhe, a se kah dalin
N' kullose n' nadjet, m' at ere t' gjakut
Tranden t' gjitha: hapin ndalin
E harû rrijn e njuhasin
Kah vjen era : mandej ngasin
Trok ke vendi, kû kje there
Lopa e kau, e atý m' at here
kryet per toke e cark rreshtue,
Dhén me kambe tue cukurmue
E me bryna tue e dermue,
Kan per t' nise t' gjitha njiherit
Trishtueshim me bâ nji gjame
Permbi at gjak derdhun aljerit,
Mnderet nieri me u ngrijte m' kame:
Kshtû Shqyptarve, kur okolin
Pán n' gjak plire, e Brahokolin
Shul per toke mbatun pá krye,
U ká hype vneri nder sye,
Sa me idhnim edhè merthye
Jane me Shkjé ! Mâ atý kush jeten
Máll s' po e bân; si malukaten
Por t' kan msý atá njani m' tjetrin :
Plaku m' t' rin i riu m' te vjetrin,
Si m' kê t' ndeshte kush mâ s' pari.
Mnijet sýt u jane ndeze zhari,
Kalle llagam frý ding u âsht zêmra :
N' lere nji pllame u ngulet thêmra,
Hidhen gurt nji dite are larg,
U shkon buza te tane jarg,
Kah po msýjn e kah po shtýjn,
Shoqisho' in kah po e ndersýjn :
Rrin nen kambe toka t' u dridhun !
Maca Grishi, 'i burre i lidhun,
Fort po dridhte trimi taganin
M' at serdarin Llazo Stanin :
Idhte shosho' it t' cillit kah po i mveshen,
Thue dy curra n' moh po ndeshen !
Matiq Jure, 'i taravol,
N' sý << kapicen >> e nja' n pol
Te dollames nen brez aj zânun,
Fort po rrin trimi tue dhanun,
Shum po ká trimi zalldan,
Maca Keqi kah m' tagan
T' a vên para a askund aman
S' po i lên, besa, as me marre frýme !
Djerset balli u rrit tane bryme.
Se c' po hapet Ndoc Gjo' Goci
Mbi nji shkjá prej Gjurakoci
Lé n' Kosove ! por qi enè fmi
Paska dale ky e ngule n' Mal t' Zi :
Miter Spasi aj êmni i ti :
Trim si Zâna e belaci :
M' trá me mrrijte, po, kryet e ti.
Ky Ndoc Gjoni me tri zêmra,
Burre cufrrok : shkjaut mos me i rá
As dèr m' sjetull, por qi thêmra
Mbrapa n' lufte kur marre s' i ká :
Sýnin gace, zêmren barot,
Lum per tý, o i Lumi Zot !
Se c' i âsht fure n' fryme shkjaut mizuer :
Se c' po e rreke kryqeterthuer !
Fort po i hapet m' tagan Ndoci !
Ah ! kadale, bre Ndoc Gjo' Goci,
Se s' ké pá ti Shkjá me sý !
Se s' po i' n krep me u zâne dejlanash
Neper kneta t' Kakarriqit :
Por po jishin do djelm nanash,
Fort me t' lâne, besa, pa krye,
Po t' zate' n kund n' ndo' i log Zânash,
Si zatete t' paskan, qe, tý
Nder kto rrgalle te Nokshiqit !
Ka vikate, disi tue u talle,
Gjeto Staka, 'i trim budalle,
Kah shperthen vetulls s' nji ahit :
<< Kacaturren >> m' sup te krahit,
Rrase taganin n' flete t' sylahit
Me do veshe si veshe harushet,
Permndershim kercnue belaja
Ndermjet dý kuburesh s' << Tushet >>,
T' cillat kryet qite si dý rrshaja,
Larg m' i vritshin koder m' koder :
Dymdhete qese blé ne Shkoder :
Njeshun vezmet njanes i,
Me atá <<kunguj >> sermit shkri,
Me ato tufa tjerre tehri :
Qi edhè n' Lesh dikúr pat pré
Sufarin, pse do dit para
Doganise ky i paska n' Fé
Me do fjale per burre t' pamara,
Ndersá aj n' Shkoder, pa arme ne brez,
Per treg endej giat pazarit
Edhe trimi m' Malazez,
Porsi njaj ariu prej Sharit,
Ka lshue turrin fulikare
N' p' r ato rrahe e ato laskare
Idhte taganin zjerre prej millit :
Porsi livite rrfeja kupes s' qiellit.
E si mecka kur t' i hullet
Shpelles me mjalte, nise bleta e vrullet
Per rreth bishes e me meni
M' nja i bje m' thimth, por pa dobi;
Pse, turijt zhyte nder fashoje,
Mecka nuk po trêmej soje :
Kshtû kan nise me u krepatue
Ndermjet vedi e me u ngashtrrue
Cerrnagorasit, kur s' èperi
T' atij rrahi nper t' thepisunat
Brije t' rèpuna, si pùlave
Qi u bje shqypja, ngerthye kthetrat :
I trènuni Gjeto Staka
N' at log Zanash neper cuferra
U dorgj turr. Trum trokollisin
Troc m' troc mtruhen, tranden trimat,
mendsh trullue. Lamsh hamullohen
Njani m' tjetrin; matarohen,
Ngiten, nziten, me dore njiten,
Hârakuqen neper rrgalle :
Kush terthoras, kush perballe,
Çeku qenash, quku krenash,
Llanash laskarou m' tagana :
Pergjak xhoka e xhamadana,
Gozhupe, struga e koporana.
Hapen shkjét m' at Gjeto Staken,
Hapen, zdaten, me sjelle matan,
Vithambrapas trup por zmbrapen
E as me msý zêmra s' po u bân,
Kah po shofin si m' tagan
Asht turre Gjetja, trimi i trimit,
Si ajo rrfeja n' nate thellimit.
Mihajl Draga, 'i burre si motit,
Shkelveshe sýnin, falme agzotit,
Kaprroc burre e i fort gazep,
Zâne dollamen njanit skep,
Ká bá zêmren gúr e krep
Edhè m' Gjeton t' ká marre hov,
Si njaj Turku me Moskov.
Gjeto Staka, sý bollshordja,
Se c' t' i u hap m' tagan: si Mordja
Hapet m' kose. Qindro, bre Mije e
Mos e lsho ! pak mâ pertej
Po i vikate Vuko serdari.
Por pak vone; persè qyqari
Fjalet s' i ndieu ! shi at here per toke

M' tagan kryet Gjetja i a hodh
E e la shyt: mâ kurr me i rá
N' mend, me kthye te cullt e grueja,
Qi n' Njegùsh po i lodhte ûja !
At here Gjetja, tue vikate
Tue vikate, tue u hallakate :
Thue po shkon me u njite aj valle !
T' i â lshue m' shpine Vuko serdarit,
Dore e djathte e Gospodarit.
Trim pra Vuku e 'i zog petriti,
Por m' e prite Gjeton s' e priti:
Vec se u shmang, e neper shoke,
Si njala tue depertue,
Ká marre shpatin thik perpjete,
Kin ushtris aj me i bâ zâ
Shkove n' ndihme atý me u rrâ,
Msý qi 'i kisht' nji katallâ,
Mos m' i u pá, besa, kund halli.
Vec fort nalt s' u njit, zavalli,
Luce Gjeloshi, pse, zâne n' prite,
M' <<kacaturre>> m' tê holle ká shti,
Per rranxe vithes tue i a njite,
Dekun m' toke tue e karrani,
Me e kjá e shoqja holle e giate,
Si ajo qyqja m' rrêm te thate.
Porsa deke u plandos Vuku,
T' ká lshue turr njaj Lul Çamuku:
Lutrâ burre ky prej Merturit :
Si harushe dalun prej gurit :
E tue ngá ashtû troc me troc,
Merr Gjete Gegen kaliboc,
E me te ngarkuet lshon vrap,
Si vên ujku 'i ftuje mbi shpine,
Dér qi dale ká te 'i lugine,
Te nji gurre e nen nji rrap,
Kah Shqyptaret vijshin tue rrâ
Porsi breshni me murrâ.
Atý m' toke trimi e ká ule :
I ka dhânun uje me ksule ;
Brezin shtatit i a ká zgidhe ;
U ká vû varrve duhan,
Me i zane gjakun, e i a lidhe
Prap me brez; edhè i a bân
Nji cingare. Gúr e unuer
At here xier, e si n' t' terthuer
Nisé me shkrepe ; e mbasi muer
Kafi zjarm, me tê cingaren
I a ká ndeze. Mandej mataren
Aj ká xjerre plot me raki
E i a ep atý me pi :
Pse rakija, thone, bân mire
Per varre t' pushkes. Aj prap por xier
Prej tercukut nji kaptine
Hudre s' thate, e per nen krye
I a qet Gjetos. Hudra vin
Me prite shtrigat e per sý
T' keq, si fjale e lané te Paret.
Ndersa Luli m' shpine ká barte
Njat Gjete Gegen e ktij varret
Po i a lidhte, mâ se 'i koke
Rrotullue ká, ofshe ! per toke,
Idhte ka' ashtû rrijshin tue u pré
Shoq me shoq shqyptare e shkjé.
Atý, 'i here, mbet Arif Bishi,
Shyta Pema e Lano Grishi,
Edhè a' i biri i Let Putanit,
M' arrc qi kryet me tef t' taganit
I a preu Ristja i Savo Sules
Mu ke tbanat e Curr Ules.
Gjeto Staka pret Mhill Dragen
Burre i forte ky e belaci
Shkove t' vet qi u a lute shtagen,
Sa here mbushej mendja atij;
Mandej preu Petko Babiqin,
Tverdko Illin, Trifon Mandiqin,
Edhè Jovo Nevjestiqin :
Ani Jovo, qi djale tjeter
Pase s' m' i kisht'kercnua loke !
Po, por Gjetja, bishe e vjeter,
Aq giate pûnen s' po e mendoke
Giate s' po e tierte, jo, gajtan,
Edhè i mbetka atý m' tagan
Mu n' bute t' krés e m' vesh te shmanget,
Njanit sý tue e lane te manget,
T' i a lâne rrashten hapte si boske,
Largkapola e krés hjedhe n' prroske,
M' tê me lype qêjt e Nokshiqit.
Por, manà , 'i fare Vuceniqit
Atý gjakun mire i a muer,
Njat Cac Deden, belacuer,
Shyt per toke tue e lshue terthuer,
M' tê me ngrâne orrla e sokola,
Me i ardhe shqarthat rreth e okolla
Neper rreze qi lshon hâna.
Kadiq pera, 'i uk zabelit,
Burre i lidhte e trim si Zâna,
Se c' t' i â lshue m' shpine Voc Cungelit !
Se c' t' i a preu aj t' mjerit kryet !
S'' t' shoqes c' i a verboi t' dy syet.
Tue e lâne veje me kater fmi,
Ne stan n' bjeshke, ne toke ne vrri :
Me i ankue gjarpen e mi !
Njaj Muce Hasi, 'i dere bujare,
Ç' t' a ká bâ aty aj kryet matare,
Edhé lshue c' t' âsht fulikare
M' shpine t' atij Jovo Sokolit:
Besa, ky 'i fare taravolit
Me bré, po, hekur me dhâme
Lutrâ burre e kryet sa 'i shtâme :
E m' tagan kryet m' arrc qyqarit
Dýsh i a dau si shege Tivarit.
Atý at here Pipo Gerrzhiqi,
Mustak shtupa, flok - iriqi,
Qi at Tungj Pepen la pa krye,
Kúr ká pá trimi me sye
Kryet dý felesh Jovos thye,
Delli i ballit c' i ká kcye !
Se edhè m' Mucon idhte c' t' ká msye,
Mos me e lane Jovon gjakhupes;
Shtri me rrgalle trimi pike gjalle,
Mbi tê sorrat me kcye pupse !
Gjygjin kokes por kopilani
mire, sa duhej, nuk m' i a bâni,
Besa, atý; pse Lul Kapuka,
Trim mbi trima, m' shpine i u lshueka
Turr e vrap n' per at mejdan,
Porsi deti cue tallaz,
Edhé i mbetka, ofshe ! m' tagan
M' arrc te qafes e dér m' germaz,
por pa mujte krejt m' i a rrumllue,
Njitun kryet p' r at fije lkure,
Permbi parsme erdh e i u vuer,
porsi t' ishte strajce tagjije :
Nper gerglâc tue i gurgullue
Gjaku t' mjerit gulfa - gulfa,

Si atá ujet nper lug t' mullinit.
Ashtû trimat idhte mberthye
Shoq me shoq e kaperthye,
Kah n' mjet vedit rrin tue msye
Si lutrâj si katallâj,
N' boke pertej nji cete shqyptare
Ç' e ka nise pushken batare
M' nji lave Shkjé, qi kep me kep,
Marrun hovin hallagrep :
Do djelm t' ri mendt maje ksules :
Rrâjshin n' ndihme shokve me u shkue
Ke ato tbanet e Curr Ules,
Me Shqyptare kû kta taku,
Rrijshin krenash tue u krekcue :
Thue se lé kishin per s' tepermi,
E se ' imend rreth asaje tbane
Po ishte cile ndo' i kasaphane
Per mish t' nierit, e prandej
rrin tue sjelle m' shosho' in pa dá !
kur Shqyptaret m' at boke pertej
Kan dale trimat e t' kan pá
Per kundruell, si rrash per toke
I' n shtri gjindja : kush pa koke,
Kush varrue, kush keq cungue,
Njani vrá, tjetri prap cá ;
E t' kan pá si Cerrnagorasit
Qi aq zanát e kan mejdanin,
Rê me breshen shpatit dirgjeshin,
Pushken n' dore, nder dhâme taganin:
Zdap, lutrâ edhe katallâ :
Lshue per vrap gjithsa i' n tue mûjte,
Shkove n' ndihme atá me u rrâ,
T' i a kan nise atý me gjuejte
M' <<huta>> shkjét, per me ja u pré
Rrugen para. Mys per dhé
Shtri jane shkjét n' flake t' <<kacaturravet>>,
Edhè kryet strukun mbas curravet,
Larg shosho' it derdhe atij shpati
T' u kan ndêje m' <<novica>> gati,
E t' ká nise pushka me krise
N' p' r ato repe e n' p' r ato brija,
Si ne zjarm kerset dullija.
Atà qit, e keta qit ;
Kta levdoju, e atà levdoju ;
Haju, shaju koder m' koder
Thue po duen me bâ ndo' i loder :
Jo se mâ krenash me u herre,
Shoqishojt shpiertin m' i a zjerre,
M' i a zjerre shpiertin per gazep.
Maca Grizhi, 'i shqype m' krep :
Ah ! kadale, moj Cerrnagore !
Se ktû i thone Shqypni mizore !
Se s' ké bese as nuk ké ndore,
Per pa t' hjedhe un te Cetina,
Pa t' i herre treqind kaptina,
N' zi pa t' pshtjelle nja tri mij shkina,
Per njat vashe qi me ké vrá,
T' rijt e veren m' i a ké thá,
Si punue s' ká Turk as Shkjá :
Trimi pushken me sjelle m' grá !
Gjoke Serdari, 'i sý - harushe :
Byrm, Shqypni, gjithkúr te duesh
N' plum te rande n' barot te zi !
Se mâ gadi kurr s' e di,
Manà , vedin se jam gjalle.
Se edhè un ktej, besa, s' kam dale
As per krushk as per kumare,
As per t' sjelle un ndo' i pune mare ;
Por me vrá, po, e por me pré,
Por me djegun gur e dhé
N' mal e m' mal e koder m' koder,
Dér qi t' bij nji dite ne Shkoder :
Edhè atý, po, << trobojnicen>>
T' a zhvilloj m' Kalá, e <<kapicen>>
Tý Shqypni, t' a vê un m' krye,
Tue t' a dredhe disi m' nja' n sye,
Bota mare me qeshe me ty !
Edhè kshtû, here lavd tue qite
Shoqish' it, here tue u shpotite,
Tuj u shá, me fjale t' u nzite,
Ç' jane terbue trimat m' at hera !
Se c' t' âsht dhâne vigma e potera !
Fort po ushtojn <<huta>> e << novica >> :
Ká marre gjâme larg Drezovica,
Kumarusha e Treskavica !
Mark Milani, trim i trimit,
Kur ká pá si rêja timit
Mbi Nokshiq qiellen kisht' mlue,
Si isht' kêne trimi tue pushue,
Mire m' â njeshe, mire m' â shternue:
Ká mbathe cizmet dér mbi giû
M' kambe ushtrin edhè e ká cue,
Per rreth vedi n' bjeshke ndalue :
Gjashte taborre malazez,
Njani i rêmte, tjetri kermez,
Kush mustaqet lshua dér m' brez,
Disa pleq, shumica t' ri,
Te gjith gati n' lufte me u shkri
Per Knjaz t' vet e Mal te Zi :
Ká zjerre gjogun pullali,
I a njet frê' n dore sé Ltinit,
I a shkunde shalen telatinit,
I a shterngon me tre kollana :
hidhet gjogu porsi Zana ;
Fort hingllon i biri i atkines,
Si t' gjith faj' n qi e ká tagija !
I a ká fale Knjazi i Cetines.
Kur po e niste kah Shqypnija.
Edhé Marku, sý - duhija,
M' zenji kamben, bân me i hype,
Nper Nokshiq m' shpine t' tij me zdrype
E udhe mbi udhe e per nen bjeshke
Fill m' e qite ushtrin n' Sutjeske:
Kû mendon se ká per t' gjete
Ndêje Shqyptaret as cuet as fjete,
Harû kta tue bâ cudi
P' r at ushtrin e Malit t' Zi :
Kah ká mbajte, se kah ká rá,
Qi me sý mâ s' i' n tue pá.
E atý atbote aj fulikare
N' shpine me i rame ushtris shqyptare,
Ashtû befas: si prej s' eperit
Ndo' ihere orrli i lshohet lèpurit,

Kur n' ndo' i driz t' a kete sodite
Ndêje harû : edhè me i qite
Shqyptaret n' rreth, e si n' kariq
Mlysha, njala e krapuliq,
Gjalle me dore trimi me i zâne :
Nji me kthye n' shpi mos me lâne,
Qi me u thâne gjindes n' Shqypni,
Se c' kob bâni Mali i Zi
Mbi Shqyptare, kur me furi
Ky pat msý Plave e Guci;
Edhè para rresht me i vû,
Si bagtin, e fill m' i a cue
Per mâ t' madhin morè kob
Knjaz Nikolles t' gjith lidhun rob.
Kur, shi at here tue i dhânun shtatit,
Per me u hjedhe trimi m' shpine t' atit,
Po ndien malet tue gjimue
Po ndien pushken flake tue vlue
Poshte n' Nokshiq, e prej zenjijet
Kamben hjeke. Krejt prej habijet
Trullue n' mend, âsht lshue atý turr,
Edhè daLé ká tej m' nji curr
Kû po rrin e kqyre n' turbi
Rreth e rrotull mal e vrri;
E kur pá trimi tuj ardhe
Prej Sutjeske ushtrin shqyptare:
Pá Nokshiqin si ishte lbardhe
Me Shqyptare, e se batare
Atý luften kta ki' n nise:
Pá si n' diell ndritshin taganat.
E sa nieri ishte permyse
Shyt per toke atje ke tbanat
E Curr Ules, se c' i ká rá
Koshes me dore ! E porsi mzati
Qi perlyket fushes t' u ngá,
Sa te madhe atý aj vikati
Atij Mirkos gerxheli,
Kapitanit me kondosh,
N' zâ per pushke ky e bujari:
Kû jé, Mirko, eh ti mos kjosh !
Se dikush paska tradhtue !
Shkimja, Zot, hisen e diellit !
Se, pa prite e pa kujtue
Prej Sutjesket ardhe nji fillit,
Plym Shqyptaret paskan prispjete
N' Nokshiq t' gjith n' xhurdi a n' gune
Tuhate m' záll e c' merr perpjete,
Si ajo miza per kercune !
Zgidh, bre Mirko, do taborre:
Gjithkû t' jét, po, pika e djalit
E t' mos dijn shka âsht bese as ndore:
E me to dirgju poshte malit,
Ushtris s' one me i vojte ti n' ndihme,
Per mbas plackat kjo hutue;
Se, per Zotin, ngusht do t' bijme,
Me shka m' dán neshtrasha mue !
Se c' t' ká krise at here bujrija !
Se c' t' ká rrahe lodra e trompeta !
Mire shterngue t' âsht m' arme ushtrija
Me buke n' strajce e peksimeta !
E t' u ngref top e havan
Vetulls s' malit mbi Nokshiq !
Kerkserdár e kapitan
Ç' t' kan njeshe shpate e c' t' kan njeshe kllic !
E sikur, mbasi prej vjeshtet
Zbrû t' jét toka shinash s' rande,
Shkpute ndo' i rreshpe buze njaj kreshte,
Termegshim bân dhén me u trande,
Kah, tue brishte me t' rrebte zhumhúr
Poshte rrmores, shamet n' fund:
Kshtû ushtoi breshte e terratuer,
Vete po, mali thue se u lkund,
Kur ushtrija e Mark Milanit,
Lshue prej s' epri fulikare,
Per mbas Mirko Kapitanit
Turr sulmoi m' ushtri shqyptare.
Lum e lum per t' Madhin Zot !
Kur jane ndeshe Shqypatre e Shkjé
Kur jane ndeshun flake e agzot :
N' mni t' shoshoqit atà lé :
Se c' âsht ndeze lufta m' at hera !
Fort t' ká vlue << huta >> e << novica !>>
Ç'' t' ká plase vigma edhè potera !
Ç' t' jane perzi << ksula >> e << kapica !>>
Edhè topat tue bumllue !
Shprazu gjylet flake e shkendija !
Larg Trojani c' t' ká gjimue !
Ç' ká shungllue kjo Metohija !
Nen kambe toka tue lkundé shrregull,
Asht dynde pluhni rê mbi krye,
Muze âsht qiella n' tym e njegull :
Mâ Nokshiq s' pá kush me sye !

Zana e Vizitorrit

Kshtù n'Nokshiq lufta po vlote,
Zana e Madhe e Vizitorit
Më kisht'dalë ajo n'nji kep,
Prej ka', e Mira, po kundrote
Si terthores së Nokshiqit 5
Rrihte << huta >> edhè << novica >>;
Si flakojshin n'diell taganat
E si gríheshin n' mjet vedi
T' idhtë Shqyptarët e Cerrnagorasit:
Një grusht trima kta, qi Mbretit 10
Të Stambollës, manati i Zotit,
Pesqind vjet kokerr m' i ndêjen
E askurr pushkën dá s'm'i a kan.
T' lirë nepr krepa tue e shkue jeten,
Si ajo shqypja skepkurreta; 15
Ndersa Serbi 'i belaçi,
Me Turk nisë kishte krushqi
E po rrite aj me dorë m' ballë
Tue i bâ Turkut <<tungjatëjeta>>,
Turkut tue i lá pagë e t' dheta: 20
Pesqind vjet harap i shitun!
E ashtû ndêjë e Bukura e Dheut
M' at t'thepsinen maje kepi,
Rreth e rrotull rrokullote
Synin flakë, si flaka e diellit, 25
Tue kundruem e, shêj tue vûm
Se kujë pushka mâ hollë vritte,
Kujë mâ ters tagani ndritte:
Kush po hapej, kush po zmbrapej,
Kush po ms^yte mâ furishem 30
Malazezet a po Shqyptarët:
T' cillve n' mní, kishe me thânë,
Se edhè fort vehtja i kisht' ardhë,
Q' se atý jeten, sado e ambel,
Kurrkush máll, besa, s' po e bâte: 35
Rrezja e sýnit, kur, i prirte
Ka' ato tbanet e Curr Ulës,
Kû të mjeren Tringë per s' dekuni
Ká pá shtrî terthuer oborrit,
N' nji hurdhë gjaku kryet sharrue 40
Shi te praku i derës së vet.
Pse të mjeren morì Tringë
Edhè mirë, manà, ajo e Mira
Njoftë m' a ki'te prej kahmotit:
Q' se kjo, vajzë e enè fëmij, 45
Flokët rreth ballit rrumullue
E nder mrize t' Vizitorit
Reshun rrunzat me mrizue,
Bâte kputa: a se me shoqe
Brite hijes tue këcye, 50
Me u stervitë, po, jetshkurtumja,
Si dikur kjo, vetë, bâ nuse,
Me këcye me nuse tjera
N' ato okollet e Malcís;
Ase, ulë ruben nen vetlla 55
E tue bâ kinsè po kjate
Mbí ndoí rrunzë e cungë shtrî para,
Njifte fjalë tue dnesë, tue fshâ,
Per me dijtë mandej, si grue.
Me vajtue burrat e dheut, 60
Ndér qi fisit t' i ki'n lanun
A per gjýgj e per pleqní,
A per bukë e bujarí,
A per besë e per burrní,
Per urtí, per trimëní, 65
Vrá me Turk kta, e vrá me Shkjá;
Jo se kur, per brî ndo'i gurre
A ndo'i çutrri ujnash akull
Bashkue blegat me u freskue,
I a nisshin atý, çerdhùkullat, 70
Me u ngallitë njana me tjetren:
Tash dynd skllafat me shplakë t' dorës
E sterpik ftyren shoshoqes,
A se qite me kambë n'ujë:
Njana tjetres m' shpinë tash leshoju 75
Poshtë perpjetë stomeve t' blera:
Guga fmijsh, per t' kalue motin,
Verës mbas gjâjet m' bjeshkë kur dalin.
Zana e Madhe, strukë nder zgevrra
Gvêjsh jetikë, a nper gallushtra 80
Bigash s' mrazta, çilun m' karpa
Prej rrufejet bumbulluese,
Rrite e Mira e po i skjyrote,
Krye per krye me Motra tjera,
Me ato t' bukurat Shtozovallet! 85
Orë e Zana t' Vizitorit:
Fol e qesh kto ndermjet vedit,
P'r ato argtime e lojë fminije,
Krejt pa t' keq e tanë fjeshtsí.
E kur ndollte sè ndo'i shoqe, 90
Ftyret Tringen n' moh po e lagte,
Pa rubë m' krye, llanash shpervjelë,
Amel n' gaz tue gurgullue
Si t' këndojshin n' mal bylbylat,
Edhè ashtû ftyret priskue 95
N' ujna t' gurravet t' argjenta:
Si e kerthnesta drandofille
Rîhet n' voes n' at ag të Dritës:
E fulqîjsh n' ujë bushurdisun,
M' shpinë kjo shoqes vrap vervitej, 100
Tuj u ndjekë n'p'r ato blerime,
Si dý flutra t' bardha, t' bardha:
Zana e Madhe, kah po e shifte
Ashtû t' njethë e të kerthnestë,
Bardh e njomë si ajo prandvera, 105
Edhè fort, po, e Bukra e Dheut,
Manà, knaqej vetë me vedi;
E tue folë me Shtozovallet
Bashkë tue folë, bashkë tue ligjrue,
Merrte, e Mira, edhè po thote: 110
Pa ndigioni, moj sýgrizha,
Moj pinjolla rritë nder molla:
Pásh at t' Lum, qi vrân e kthiell,
A u ká rá ndo'i herë me pá,
Nen ket hanë e nen ket diell, 115
Fmij me 'i hije mâ të kandshme
Se Tringë Ulja e Ulë Keqotës,
Burrë i dheut ky, e buka e botës,
N' nám e n'zâ nder Male t' Mdhá.
Kqyrnje 'i herë, he i raftë e mira! 120
Si i ep shtatit m' shpinë ka' i lshohet
Bleges shoqe n'p'r at rudinë;
Si njaj hylli, qi n' natë vere,
Zhgjetë i bjen të mraztë Empirit.
Tue lânë mbrapa 'i hullí drite! 125
Jo, po prá, mirë jé ka thue,
Njana Orësh fjalen i a kthete:
Sýni i keq veç mos e pát,
Se kjo mue, manati i Zotit.
Me njat shtat filiz çetine, 130
Me ato vetlla si fiskaja
Me atà sye kokrra qershije,
Me atà dhâmë si gurt e zallit,
Fíll mbas shiut kur t' u bjerë dielli,
Dishka m' dán, po, si 'i cirkë voese 135
M'gjith t' nji lili, kur mâ s' pari
T' shkrepë m' tê rrezja e nadjes s' ré.
Si veç, Zot, rueja nanës s' vet!
Se, manà. kur t' bâhet nuse,
Shoqja kund s' ká per t' i dalë 140
As n' Malcí, as n' Shllak, as n' Shalë.
Sa mirë s'Bukures s'Dheut m' i rá,
Per at fjalë qi i foli Ora,
Edhè, e Mira, buzen n' gaz,
Kshtû ká marrë e ligjiron: 145
Animâ, moj Orë e Zana,
Tringen ju fort me m' a dshtë,
Me m' a dashtë, n'kujdes m'e pasë:
Me m'a ruejt si sýt e ballit,
Kurdoherë t' dalë me verue 150
Nder kto vise t' Vizitorit,
Qi ktê shtriga t' mos m' a ngase,
Sýni i keq t' mos m' a peçase,
N' moh m' mní kamba t' mos m' i shklase:
Larg <<gojlidhnin>> me m' i a mbajtë 155
Zhegut t' ditës me m' i bâ hije,
Me m' i a bâ ju dimnin verë;
Me m' a ruejtë të njethtë perherë,
Si ato lulet në prandverë,
Mbasì lule e falka Zoti. 160
Se, q'm'at ditë qi e pava s' pari
M'breg t'Gradinës tue u dhânë ujë rrunzave,
E vetë ftyret tue u flladitun.
Mue kjo krejt m' âsht njitë per zêmer.
Edhè e due, moj, pásha t' Lumin! 165
Si driten e sývet t' mí.
Se edhè vetë, po, Zana e Madhe,
Kur më dilte Tringa n'bjeshkë.
Ajo ksajë m' i bâhej hije
Kahdo shkote, kahdo vîte, 170
Tue m'i ndêjë gjithkund perane
Qi ndo' e keqe t' mos t' i a gjîte:
Motra e madhe strehë si i bâhet
Njâj mâ s' vogle motre s'vet.
Shkrepte rêja nalt prej qiellet, 175
Edhè rrfeja me rropame
Blî'n shinote rrêmash s'hapun,
Per nen t' cillin, furís s'mndershme
Per m' i u shmangun t' rrebtë thellimit,
Strukë t' isht' Tringa: sa shpejt gati 180
Atý i rrite e bardha Zanë,
Edhè, e Mira, me at t' fuqishmen
Dorë të vet rrfés, po, kokrren
Larg ajo kisht'per t' i a bredhun,
Tuj u a lshuem karmave t' rryeshme. 185
Msýte ujku m' rrunza t' Tringës,
Jo pse ky kishte qitë ceken
Kund tufë dhênsh me vû per vedi
E me u bgatë me to: si nieri,
Qi, mâ i fortë tue ndollë, mâ t' ligshtit 190
I mbetë m' qafë, e bishë mbí bisha.
I a xjerrë shpirtin per gazep
Jo per tjeter, veç per t' hîmë
N' okë e n' copë të tij, e barkun
Me e kertylë mâ teper n'vjam: 195
Por, pse zijet n' breshtë molisun,
E rreshkë ûjet, barku petull
Per kurríz i isht' njitë qyqarit,
Tue mos pá kund maje vedit,
Lshote m' rrunza t' Tringës së ngratë, 200
Gjallë sa frýmen aj per t' mbajtë:
N' ndesh t' tij Zana per t' dalë kishte,
E atý gojen me i a lidhun,
M' rrunza t' Tringës qi aj mos me prekë.
Edhè ujku, sado i unshem, 205
Kryet per dhé, bishtin nder kâmë
Per t' kaluem kisht' ndermjet rrunzavet,
Per pa i prishë e dam pa i bâmë:
Si t' kish' kênë qêni barí
Tue ruejtë rrunzat bashkë me Tringen! 210
Kaq fort Zana, Shtozovallet!
M' a kisht' dashtë Tringn e mjerë:
Por qi sod i a bâni t' dekun
Vasil Ndreka sýkerveshni!
Prandej, kur m' at maje kepi 215
Ndêjë, e Mira, tue soditun
Si n' Nokshiq po vlote lufta,
I shkojn sýt n' oborr t' Curr Ulës,
Edhè shef: shka ajo me pá
S'do t'kisht' dashtë me sa vedvedin 220
Errë s' dy sýsh: shef Trinen dekun
Gjatë oborrit shtrî terthuer,
Kryet te praku i derës sharrue
N' nji hurdhë gjaku. Mnderet shtati
I u perqeth atý nji herë; 225
Por, ka' e Mira me mendue
Nuk po don, se ndonji e keqe
Ká mûjtë Tringen me i a gjetun,
Sýve t' vet besë s' do me u zânun;
Edhè shplaken, bardh si drita, 230
Vendue strehë mbí vetlla t' holla
E dhânë shtatit si n' perpjete
M' at shkam t' gjallë, e ço e ul kryet,
Ngerthye m' ballë vetllat si rrfeja,
Mâ pingul rrexet e sývet 235
Po i a lshote. Si ajo mjera
Morì nanë, së cilles djalin
N' mal a n' fushë hasmi i a vrau,
Ndo'i rrezik a se i a gjetka:
E qi gjindja, shqymit zêmren 240
S' mjerës me'i herë mos m' i a rrenue,
Si me ndoshta t' zí kumetin
I a apin s' pari: flakron m' kambë
N'at lajm nana, e rrugës tue thekun
Moshet kamba nisë me i mbetun, 245
Shkon n' mend vedin tue e mahitun,
Se s' do t'jét, jo, djali i vet
Qi ká mbetë, por ndokush tjeter
Me tê 'i êmni ndollë si gand:
Amostjetr, se asa' i biri 250
N" rrezik jete nuk do t' ishte:
Por, kur t' mrrîmen n'vend t' shemtuem,
Shef se djalë mâ nuk po ká,
<< Ahi !>> gerthet t' madhe me vedi,
Grushta krés tue i rá kercuna, 255
Dhîmet zêmra ka' i pelset;
Kshtû gerthitë ká e bardha Zânë,
Kur ká pá se mbetë kisht' Tringa.
Edhè e Mira, nalt prej kepit
Kû kisht' zanë, e thik perpjetë 260
Ndê ajo flatrat e prarume:
Si atà pllumat kur prej s' epëri
Pingul lshohen m' ndo'i lamë gruni:
Zhgjetë n' teposhtë âsht lshue n'p'r ajrí
Drejt oborrit të Curr Ulës: 265
Curri dekun shtrî te votra,
Dekun shtrî n' oborr e motra.
Si ajo nana fmín, qi gjumi
T'i a ketë zanë prej mremjet n' voter,
E merr pezull para duerve 270
Edhè e çon fjetë ke shtroja:
Kështú Zâna pezull Tringen
Para duerve ajo e ká rrokun,
E ndê çark llanen si bora
Nen krye t' sajë e njanit krah: 275
Si po t' drote se i del gjûmi...
T'amlen pashë edhè shterngue
Mirë per persme, e Bukura e Dheut
Nçohet ajrit tue flutrue
Neper plume e gjyle topash 280
Drejt kah kreshta e Vizitorit,
Kû m' nji bigë kisht' ngulë e Mira.
Nen at bigë e te nji breshtë
Po kisht' pasun nji rudinë.
Isht' rudina e e gjanë e giatë, 285
Sa hjedhë nieri 'i pashë nen dorë,
Tanë blerim e lule t' njoma;
N' mes t' rudinës nji shkam i gjallë,
Nen at shkam nji gurrë prej akullit.
Gurra jishte, ujë po kishte, 290
Sa me blue nji gúr mullîni.
Atý dilshin Orë e Zâna,
Per me u lá, per me u flladitë,
E neper rreze qi lshon hana
Dorë per dorë valle me u njitë 295
Me u njitë valle e me lodrue,
Me lodrue, po, e me këndue
Me këndue e me vallëzue
Me bylbyla t' verës - ó, 300
Dér nper ag të Dritës - ó!
Mbí at rudinë e te ajo gurrë,
Zana e madhe, Shtojzovallet!
Ká ulë Tringën n' bár të njomë,
Edhè fshâ ká ajo të madhe. 305
Kur ká fshâ nji herë të madhe,
Ká piskatë fort mâ të madhe:
Ç' ká ushtue bjeshka e Vizitorit!
E kan ndie Motrat e veta,
Orë e Zâna t' Vizitorit: 310
E kan ndîe ato e gjithsa kjenë,
Gjithsa kjenë, po, te kû kjenë
Shkaperderdhë gjatë Vizitorit
Neper kerma, currina e krepa,
Luften tue soditë të Lumet, 315
I a kan behë ato vetimë,
Disa vetmas, tjerat plimë,
Tue rrahë fletrat nper ajri:
Si atà pllumat, qi prej mbarmjet,
Enè dielli pa prendue, 320
Shkaperderdhë si t' janë pullazesh,
Nper kopshtîje a skâj't t' oborrit,
Kur t' ndiejn zânin e zojës s' shpís
Se i ndiell m' kokrra, fluturim ajrit
Per t' u lshue kan, tok a dámas, 325
Zâni i njoftun kah t' i grishe:
E si ato qi s' kan mot t' keq,
Fol e qesh t' Lumet n' mes t' vedit,
Ka' i bijn ajrit tue flutrue,
Por kur mrríjtë kan mbí at rudinë 330
E kan pá shtrî m' bár të njomë
Trupin dekun t' Tringes s' mjerë,
<<Kuku!>> t' madhe fort gerthiten.
Rrah shuplakë e lviru ftyret.
Lnuru flokësh fijesh s' mundashit, 335
Njana dnes e tjetra fshâj:
Fshâj e kjáj e shkrifu n' váj,
Rá permys rreth trupit t' sajë,
Dhîmet zêmra gjak u pikë.
Mjaft tash, Varza; mêni vajin! 340
Kem' me pasë se kur me kjá,
Zana e Madhe merr e u thotè.
Se edhe n´ vend qillue po kemi,
Kú rri bari r&i nè lot,
Kú rreth toka &asht mrú me gjak, 345
Me gjak nierit, e kú, besa,
Nji Shqyptár, n´dashtë burrë, n'dashtë grue,
Qi per zêmer Orë e Zana
T' a kenë pasë, aj, t'thuesh, gjithmonë
Ká hjekë zi, keq ká mbarue: 350
Q' se kjo e mjera moj Shqypní
Ká per brî, nji dreq të zí,
E në gjí, nji dreq mâ t' zí,
Ká per brî kjo Karadakun, 355
E në gjí ká Turkoshakun,
Qi veç e me agor të vetin
Hije t' zezë me i lshue ky diellit,
E si vetë aj gjarpin << zilesh >>
Veç me sý dhén me e helmuem.
PorT' i lâjm kto fjalë. Tash Tringa 360
Do bâ gati me u rmue n' dhé.
Kjo do lá nji herë mâ para,
Mbasandej do veshë per dekë;
Do çilë vorri. Sa me e lá
Tash po e láj un vetë; por petka 365
Deke s' kem' per tê. Ndigioni,
Jere Lere, Tere, Gere,
Ti Culinë e ti Dalinë,
Tile, Gile, Tale, Gale,
Bashkë me Donen e Berdonen, 370
Beken, Çeken e Cerrleken,
Shpejt me m' endë ju nji kmishë deke
T' bardhë si drita, edhè nji vashë
Si e bájn varzat e Malcis.
E ju Care, Nare, Dare 375
Nji rizë t' gjanë, të bardhë e t" hollë,
Si ato rrezet, per t' m'endë kini
E mâ s' mirit me e qendisë,
Per m'i a vû sé mjeres m' krye. 380
Ti Fatale, Naze, Raze,
Nji << ndjesë >> arit shpejt m' i a shkrîni,
Krejt me lajle, shkrola e ftyra
Si i ká kjo, qi bajtë ká n' fyt:
T' lumet shêje t' shpensës s' njerzimit:
E 'i parë vargj, prap, prej florinit, 385
<< Ndjesen >> m' qafë m' i a vjerrë së mjeres.
Zhdukë vetimë janë shtozovallet.
Punës se e cilla tuj i a hî
Me kujdes e t' madhe cenë,
Zana e Madhe urdhnue si kishte. 390
Kur, qe, prap e bukura Dheut
Po piskatë atý të madhe:
Larg ushtue ká Metohija:
Edhè kthelltë at herë prej breshtet
Nisen vrap dý ulkonja t' murrme, 395
N' at rudinë t' cillat si mrrîjten
E pá kan Zanen e Madhe,
Trok m' trok m' t' katrat tue i rá podit
E andej - kndej bishtin tue i dhânun,
Fíll ka' ajo kan marrë e shkue; 400
E si kênë t' i'n dý kalina
T' buta - t' buta, per rreth sajë
Nji herë hjedhë janë e perhjedhë.
Tanë gëzim e tanë endire:
Lpýja doren, lpýja kamben, 405
Çou m' kambë t' mbrame me i lpý ftyren;
Masandej perpara sajë
Janë ulë t' dyja e ndêjë kacuk,
Giûhen jashtë e veshët currue,
Sý per sý m' tê tue soditun 410
Edhè t' dyja atý tue pritun
Se ç' punë dote ajo m' u urdhnue,
Qi aq të madhe u bâni zâ.
Edhè e Mira, lott per faqe,
U ká prî e i ká çue te vendi, 415
Per krah shkamit n' anë prej diellit
Vorri Tringës kû do t' i u çilte:
E kû ato, me do çapokë
N' thoj - çengela mirë t' forcuem,
Hînë me 'i herë m' tê me gropue, 420
Mje m' brez kthelltë edhè e kan çue.
Nderkaq mrrîjtë kan Orë e Zana
Me pajë deke fringu t' ré:
Endë e mlue, e at herë bâ vekë,
Pré e qepë, edhè qendisë, 425
Si veç Zanat mund t' qenbdisin.
Nazja, Razja e ajo Fatalja
Prune << ndjesen >> ár floriní,
Me 'i parë vargj per bukurí,
Arit t' shkrîm e t ' trashë sa gishti: 430
M' njanen faqe 'i Zêmer Krishti,
M' tjetren ânë nji Shëna Ndue,
Me nji lil në dorë shterngue:
Imë punue, mírë sendergjue.
Zotnja Zanë si e kisht' urdhnue, 435
Edhè, at herë, vetë Zana e Madhe
Shtozovallet n' bjeshkë e n' vrrî !
Asht ulë Tringen per me e lá
Me bár << shkumëz >> e ujë prej gurre,
Kû ajo vetë, e Mira, lahej 440
Neper rreze qi lshon hana;
Po i ndihmojshin Orë e Zana.
Nder mâ t' parat permbas soje,
Tjerat ndêjë ki' n rreth e rrotull,
Shkatrrue flokësh, mollzat n' lot rî; 445
Disa m' kambë, disa m' ledinë
Ulë nja'n giû, e m' tjetrin duert,
Merthye gishtash, pshtetë kaluer,
Tue dënesë, dhimshem tue kjá
M' t'ngraten Tringë. Nder to mâ e vogla, 450
Njajo Dardhamoskadale,
Qi m' kisht' kênë shoqe me Tringen,
M' anesh dalë e nja'n sup t' krahit
Njeshë, e njomja, shkamit t' gjallë,
Kjatë, dneste, shkrifej n' váj, 455
Dhimet zêmra dýsh ka' i dahej;
Ndersa nja dý Motra tjera,
Tue e dashtë mirë, flokët tue i a lmue,
Kryet nen sjetlla t' i a shterngue:
Tjera lott me riza t' holla, 460
Lshoi në dorë urtyta e molla:
Bâjshin ç' mos per m' e pajtue
T' mjeren Dardhamoskadale !
Ballehana, e Shtatzarana,
Me at Shtrumoren, e Vathnoren, 465
Kishin dalë t' mirat per lule,
Me to vorrin per me shtrue,
Trupi i Tringës m' to me pushue.
Edhè Syne, Lore, Loshe,
Mine, Mile, Mele, Groshe, 470
Para duersh atý po bijshin
Mirë të lmueme 'i rrasë mermerit.
Gjanë e gjatë per masë të vorrit,
M' llastra gurit per me e pshtetun
Mbrenda vorrit: dheu qi ftyren 475
T' mos i a prishte Tringës së mjerë.
Prap mâ jashtë, disí m' nja' n anë,
Ofshe ! ulkojat vend ki'n zanë,
Kacuk t' dyja, e per nen zâ
Tuj ungruem tash e mâ vonë. 480
Nji zog vere, m' rrêm t' nji lisi
Zanë nder thepa t' shkamit t' gjallë,
Dhimshim rrite tue gurgullue,
Kurr pa prâ, kurr pa pushue,
Ujë e shûjtë aj krejt harrue, 485
Kah po dote me i ndihmue
Zanës së Madhe me vajtue
Hollë e giatë, Tringen e ngratë:
Vasil Ndreka, i patynzoni,
Qi i a vrau, i a thau të rijt, 490
I a verboi, oh ! të dy sýt.
Zana e Madhe, shpervjellë llanash
E dhanë rizës ajo mbas shpinet,
T' mjeren Tringë se mirë po e láte
Me ujë gurre e lot të sývet ! 495
Mirë po e láte, hollë po e kjáte,
Me i u dhimët gurit e drunit:
Anì, Tringë fort m' kênke idhnue,
Qi me sý s' don me m' shikjue
E as nuk flet e as s' qeshë me mue ? ! ... 500
Po pse kshtû, moj hajmalí,
Morì rrezja nper frangí,
Me m' a marrë gjith ket mëní ?
Qi pa tý s' m'ká çilë prandvera,
Pa tý lules s' m' i erdh era: 505
S' m' kan argtue jo kangë e valle,
S' m' kan freskue gurrat prej akullit,
As bâ dritë s' m' kan sýt e ballit !
Çili sýt, moj drita e sývet ! ....
Shka t' ká rá kjo bije e randë ?!... 510

A s' po shef kush â tue t' lá ?....
Asht tue t' lá, moj, Zana e Madhe:
Ksajë m' i raftë - o 'i pikë e madhe !
Asht tue lá, me ujë prej akullit
E me lot të sývet t' ballit ! 515
Se as, kur m' dilshe n' Bieshkë të Mdhá,
Manà, tejet kurr s' jam dá:
T' kam ndèjë pranesh bjeshkës e vrrínit,
Si ajo hâna per nget hyllit,
Kur bân dielli me prendue. 520
A t' bjen n' mend, moj rrexigí,
Si, kur ishe ti enè fmi,
Flokët rreth ballit rrumullue,
Bâjshim zheg na t' dyja bashkë
N' p' r ato mrize t' Vizitorit ? 525
Kû un, marrë hijen e ndo'i vashe
Me tý shoqe ase kushrinë,
T' msojshe kputat si me nisë,
Si me qapë, si me qendisë ?
E si, kur nper hije t' breshtës 530
Niste kangen zogu i verës,
Amel - amel tue këndue:
Si veç aj qi din me kndue:
Mue m' â dashtë, po, mâ se 'i herë
Me t' a zânë zogun e verës; 535
Me t' a zânë t' mjeren e vocerr,
Edhè gjallë n' dorë me t' a prû:
Kah të kapej mendja tý
Se edhè n' dorë kndon zogu i verës,
E ti s' kishe enè dijní 540
Se s' del kanga në robní ?...
Hajde, Tringë, tash me pajtue !
Ti me folë, me qeshë me mue,
Folë e qeshë si kem ' perhera !
Se tash del, po, prap prendvera, 545
Prap tash njethen gjeth e lule,
E me u dê ká bora malit,
Me rrëmye kan prrojet zallit:
Prap tash kndon aj zogu i verës,
E tash dalin gjâja e bjeshkës, 550
E tash bijn fej e zamare,
Tash tingllojn linge e koçana,
Tash këndojn barí e blega:
Blegt mollzat kuq si shega:
E un e ti prap dora - dora, 555
Dora - dora bardh si bora
Mriz e m' mriz bashkë me mrizue,
Gurrë e m' gurrë bashkë me u freskue:
Hijes mlidh lule të njoma,
Mlidh urtyta, dardha e molla, 560
Lule, lila, karajfila,
Drandofille me zymyla:
Darkë e drekë tamel e borë,
Borë e tamel ciela e zamer:
N' shndet si bryma mbí rudina 565
Menden kthielltë e zemren dlirtë,
Mirë me Zotin, mirë me robin:
E n' at t' amlen giûhë shqyptare
Te nji lis a nen ndo' i dardhë
Un këndo, po, e ti këndo, 570
Si kndon zogu i veres - o,
Morì drandofillja e bardhë !...
Por, e mjera, ç' jam tue pá ?!...
Eh me sý kurr un mos pasha !
Ç' âsht kjo njollë, thue, Tringë, më ballë ? 575
Qi ndryshe s' po m' dán nder sý,
Veç si njaj lugat i zí,
Qi hanen ndo 'i herë zên naten ? ...
Uh << kukú >> per mue kercunen !
Se kjo kênka 'i varrë prej pushket 580
Varrë prej pushket mu në ballë
Mu në ballë shi m' lule t' ballit,
Kû mâ fort shpirti po dhimte !
Se Tringen m' a paskan vrá !
Vrá m' a paskan, he i vraftë Zoti ! 585
Edhè thá m' i a paskan t' rijt
Thá të rijt, verbue t' dy sýt,
Tue i pshtjellë n' zí gjak e gjiní,
Tue i mjeruem miq e kumarë:
E Orè e Zana e Shtozovalle 590
Tue i shkretnuem, tue i pezmatuem,
Sa k&u janè e te k&u janè
M´ Qafë të Djellit e m' Bisht - Muzhel !
Jo, po, pra, besa, ju Motra,
Se per Tringen mâ mbas sodit 595
Udhë as shtek s' kem' pse kundrojm,
As nper mrize pse e kerkojm,
Koder m' koder zâ pse i lshojm;
Pse kjo mâ morekujé !
S' ká me bâ híje mbí dhé ! 600
Ká me u kalbë, qyqja, nen dhé !
Kur ndo' i hera n' atê dimen,
Rêsh së murrta qiella kthiullun,
E m' ranë t' hjedhme t' ndrise dìellì,
Kan me dalë t' Bukrat e detit 605
E giatë bregut, Shtouzovallet !
Kah mue Tringa m' dímënote,
Tue flakue ato e tue lodrue,
Njitun valle tue këndue,
Kan me ì lodhun sýt, të Mirat, 610
Palè a Tringen kund po e shofin ,
Kah reshë lukurt m' kullosë n' megje,
Qi aq per zemer pasë m' a kinin,
E per t' pvetë ká shoqja shoqen:
Vall, po Tringa si s' po shifet ? 615
A mos rá, ndoshta kund njeti,
Gjân e gjallë me dimënue ?
Ká me u thânë pulbardha e detít,
Manà, ju t' Bukrat e detít,
Sýt per Tringen mos m' i lodhni; 620
Se ajo dalë ká me dimnue
Sivjet n' bjeshkë të Vizitorit,
Te nji gurrë e nen nji blî ...
Mbrendé njij vorri, e mjera, shtrî,
Tue ngranë m' tê skraptha edhè bolla !... 625
Tash hecë moti, tash ndrron stina,
Tash kthen prap festa e Bajrakut,
E ke tbanet e Curr Ulës
Kan per t' rá miq e kumarë,
Kan per t' rá ndriklla e mikesha, 630
Vjetë per vjetë si atý kan rá:
E kur t' shofin zjarmin shkimë,
Deren mbyllë , ofshe ! me ferrë,
Kan per t' pvetun shokët per brî:
Amanèt, njehshi t' mirë mot ! 635
Po a Curr Ula shkulë â trollit ?
A thue Tringa na âsht martue ?
Faqebardhë, burra të dheut,
Faqebardha, oj bujaresha,
Miqt e babës qi s' i harruek' i , 640
Kan me u thânun shokët per brî;
Se, manà, Curri ká dekë,
Edhè Tringa na âsht martue:
Na âsht martue, po, me tokë t' zezë,
Ke qaj blini i Vizitorit ... 645
E vrau Shkjau, he atê e vraftë Zoti !
Kur u bâ lùfta n' Nokshiq.
Mjera un, moj Tringë, per tý !
E ktû lmekë âsht Zana e madhe,
Ftyrë per ftyrë ká rá mbí Tringen. 650
Orë e Zana at herë nji zani
Se të madhe ç' kan piskatë !
Kä jehue bjeshka e Trojanit,
Maja e Hekrave e Vermoshi,
E ajo Mokra e Shekullarit. 655
Idhtë dý ulkojat zûn me ulrue,
Pika - pika lott tue u shkue.
Nalt prej shkamit zogu i verës
Cangull m' tokë i vocrri rá:
Dhimet zêmra dýsh i u dá: 660
E rrmej gjak gurra prej akullit.
Ora e bardhë e bjeshkës s' Trrojanit:
Dalë, e Mira, me do Motra
T' veta mâje nji carani
T' rryeshemm t' bjeshkës, per me soditun 665
Si n' Nokshiq lufta po vete:
Ká ndie vigmen e piskamen,
Trishtueshim kah Orë e Zana
Pingrue kan n' bjeshkë t' Vizitorit;
Edhè mirë atý âsht kujtue, 670
Se bel - holla, rritë nder molla,
Zana e Madhe e Vizitorit
Me ato tjerat flok - prarueme
Motra t' veta, Shtouzovallet !
M' shtek të vshtirë po ki'n takue. 675
Prande' u thotë shoqeve t' veta:
Besa, pra, morì ju Motra,
Njajo vigem e piskame,
Qi pingroi kah Vizitori,
Kish' me thânë, se shêj hareje, 680
Manà, s'âsht, por shêj nji kobi
Të trishtueshem edhè fort.
S' bâjm, tham, keq, kshtû tok si jemi,
Me kalue 'i herë m' Vizitor,
Per me pá, palè, ç'ká ndollë 685
E a i kem' shndosh Motrat e atjeshme.
Edhè t' mirat - raftu e mira !
Janë lshue ajrit plima - plima,
Tue rrahë flatrat e prarueme
Drejt prej bjeshket t' Vizitorit. 690
Si m' at bjeshkë vetimë janë kapun
Plantë ndê flatrat e prarume:
Si ato shqypet ktheterkuksa,
Kur me sý pingul prej s' eperi
Shkojn tue lá çufra e zabele, 695
Per t' rám pré ndonjâj shkrebeje:
Pezull ajrit zûnë të Bukrat
Me i ardhë çark bjeshkës s' Vizitorit,
Pingul prirë rrezet e sýve,
Palè a kund po mund dallisin 700
Orë a Zanë. Kur qe se Orës s' Madhe
Rrezja e sývet fíll po i shkueka
Mbí at rudinë, kû Shtozovallet
E bjeshkës s' madhe t' Vizitorit
Po ki' n ndêjun rreth e rrotull 705
Trupit t'Tringës, idhshim tue e lvyrë,
Tue u lnurë flokësh, e Zana e Madhe
Pakë e lmekë mbí ftyrë të sajë,
Dnes e fshâj e shkrifu n' váj;
Edhè zhgjetë t' Bukurat e dheut 710
Pingul lshue janë m'at rudinë:
Në fllad t' amel t' fletvet t' tyne,
Kah po dirgjeshin flaurí,
Ká ferfllue njaj gjethi i ahit.
E kur rá kan m' at rudinë 715
E t' kan pá Zanat tue kjá,
Tue dënesë, ftyrat tue u lvyrë,
E mbí Tringen ftyrë per ftyrë
Pakë e lmekë Zanen e Madhe:
Edhè fort, manà, të Mirat 720
Janë mjerue, janë pezmatue:
Rrkajë volísh lott u kan shkue.
Ora e Madhe e bjeshkës s' Trojanit,
Ardhë si rrezja e nadjes s'ré,
Me nji hýll t' shkelxyeshem m' ballë, 725
Shllungës së flokvet, fijes s' mndashit,
Per mbas shpinet dhânë suvalë:
Avra - avra edhè derdhë shtatit
Veshen bardh si bora shpatit,
Kur t' i bjerë dielli kundruell : 730
Njeshë nen parzme me 'i trîzë arit,
Kamben mbathë n' ndalla t' prarueme:
E si hana katermdheçe,
Në ndo 'i mbrame t' asajë vere
Qitun ballin, qêth argjani, 735
Permbí vetulla t' ndo i' Empirit
Nper mes t' hyjvet bjen madhnueshim;
Rudinës s' blerë, në lule shtrue,
Kshtû madhnueshim bjen e Mira, 740
Aq kaleças kamben matun
Per mbas gjethit të ndo í lili,
Udhës tue ndrrue, porsá m' boçë lulet
Me i perkulë; edhè nji filli
Drejt ká shkue ke Zana e Madhe, 745
Kû, qitë duert asajë nen sjetulla,
Si perdhûni e çon më kambë:
E me t' shmajten llanë eburne
Çark tue u ardhë lilave t' njomë
T' ijes s' sajë, e mi dashtní 750
Tue e shternguem amel per parzme:
Ndersa e Bekuara me dorë tjeter,
Flokët, dredhë ballit edhè çenash,
Me shum máll po i a shestote
Per nen rezë, ká mârrë e i thotë, 755
Lott poshtë mollzash ka' i rigojn:
Po ti, Moter ... mos kështû !...
Qindro pak, he bujareshë !...
Se ti kshtû, manatì i Zotit,
Cok po e çueke vedin dam ... 760
Mjaft tash mâ ... të kjofsha true !
Lêne vaj' n nji herë, se plase !
Zana e Madhe, kryet pështetun
M' borë të gjallë t' Motres trojane,
E tue dnesë, dhimshim tue fshâ, 765
Merr e i thotë me fjalë t' këputuna:
Qyqja, Moter, se ç ' m'ká gjetë !
Se un mâ t' gjalltë nuk kam shka e bâj !
Se mue Tringen m' a kan vrá !
Se mue t' rijt - o m' a kan thá ! 770
Të dy sýt m' i kan verbue !
Bjeshkë e vrrî m' i kan shkrûmue !
Gurrë e prrue m' i kan helmue !
As nuk kam pse t' hî nder valle ! ...
As nuk kam pse t' bij nder zalle !... 775
Pse t' kerkoj hije edhè mriza...
Pse t' kerkoj gurra e çurrila...
T' kerkoj lila e drandofille,
T' ndjeki flutra neper shtoja,
Mollakuqe e xhixhilloja: 780
Të prigioj un zogjt bylbyla !
Kta per mue, Zot, u farojshin !
Kurr mos kndojshin ! mos vallzojshin !
Kurr mos dalët per mue prendverë,
Tash qi m' vrán Tringen e mjerë, 785
Qi e kam dashtë si sý e ballit:
He mue m' gjoftë moti per s'kthiellti !
Orë e Zana prap piskaten;
Prap ulkojat uluruen :
Bjeshkë e male larg ushtuen. 790
Ora e bardhë herë tue i a lmue
Me dorë ftyren, herë me rizë
Lott prej sývet tue i a terun
Se sa amel po i a kthen:
Po ti jo, moj rrezja e bardhë, 795
Moj shtatrrituna në mjaltë !
Se tý Tringa nuk t' ká dekë:
Nuk t' ká dekë, moj, pasha veren !
Pasha voesen, qi rigë Drita,
Kur vegon m' at buzë të malit ! 800
Nuk t' ká dekë, moj, por t' ká lé
Sod per s' dyti: se n' Nokshiq
Shqyptarís i a la ajo nám !
Se kur sod nper buzë t'agimit
Krisi pushka në Nokshiq 805
E zû shkjau me djegë, me pjekë,
Me vrá gjind, e me rá pré
M' dhên e dhí e m' lopë e qé:
Si atij p' rherë i a ká hjkë dera:
Cull e mullë, shka i kisht' shpëtue, 810
U vû m't' hikun, e muer rreget
Rrezga - bjezga drejt Sutjesket,
E as rob nierit s' mbet n' Bajrak;
Veç se Tringa me t' vëllán,
Me at Curr Ulen shtrî per dekë: 815
Shtrî per dekë kah nisë me hjekë.
Anë e kand visesh s' Nokshiqit
Rrihte pushka kurr pa prâ:
Stane e tbana i' n flakadâ:
N' tym t' agushtë qiella merthye, 820
Mos me u pá shoqi per brî:
Tue lurue shkina edhè shkjé,
Si lavë uqsh zijet në Shndrè,
Kah robitshin, kah plaçkitshin,
Pleq e cull e grá kah vritshin: 825
Me gjith kta kjo e bija e botës,
Tringe Ulja e Ulë Keqotës,
Vllaut, fisnikja, nuk u dá,
Dér qi sýt ktij mbyllë s' i a ká. 830
E ká ndie si Shkjau po rrâte
Drejt kah tbani i sajë, kqyr ç' bâni
Tringa at herë. Në kambë âsht çue,
Edhè atý, mbí vllá të dekun,
Ká zânë vasha 'i bé të madhe: 835
Ká bâ Zotin - kjoftë levdue ! -
Gjallë Shkjaut n' dorë se s' do t' i bijte,
Tatë e nanë se s' do t' koritte,
S' do t' koritte vllán per s' dekuni,
Fisit marre s' do t' i l^te: 840
Edhè, kapë << huten >> e vllaut,
Fill n' oborr vasha ká dalë.
E ká pá, nji Shkjá kryekcyem;
E ká pá, keq ká mendue,
Fort mâ keq desht me punue: 845
Me e çue rob per vedi n' shpí.
Por, kur, qêni i biri qênit,
Ká marrë turrin me e robitë,
Sa shpejt Tringa atý i ndêj gati,
Edhé m' << hutë >> po, sokolesha 850
Mu në parzme shkjaut i a njiti,
M' rragam dekun edhe e qiti.
At herë shkjét Tringen kan vrá.
Nuk ké, Zânë, pra pse me kjá;
Se, manà, bija e malcores 855
Ká qindrue si t' gjith fisniket:
Per të gjallë nuk u dá vllaut,
Gjallë në dorë nuk i rá shkjaut;
Edhè vedin ká pague
Si mâ i miri burrë n' Malcí; 860
S'ká koritë as t' parë as t' mbramë:
Shqyptarís i a la ajo nám !
Ká me dalë kanga dikúr,
E kahdo qi shqypja t' flitet
- Kjo e mashkulla giûhë hyjnísh - 865
Ká me u kndue nder burra t' dheut
Per shka bâni e bija e botës
Tringe Ulja e Ulë Keqotës,
Kur pat krisë lufta n' Nokshiq;
E dér rrezja shekllit t' endet, 870
Emni i Tringës larg do t'permendet !
Shka i ká thânë, vall, Zana e Madhe:
T'paçim, Orë, sa gjith kto male !
Morì e mbrûmja me voesë qiellit,
Morì, e njeshmja me gjith lilit, 875
Mirë shartue me rreze t' diellit:
Qi m' a ké sýnin si hýll,
Qi m' a çilë e qi m' a mbyllë
Si ajo hâna neper pyllë:
Se mue shpirtin m' a freskove, 880
Se mue zêmren m' a balçmove
Me kto fjalë, moj, t' u ngjatët jeta !
Moj pinjolla, vetull - holla.
Se, manà, tash kurrnji grimë
Un per Tringen s'po kam dhimë; 885
Ke ajo, lule në ket jetë,
Lule paska shkue n' at jetë,
Edhè faqe t' bardhë Malcís
Lânnë i paska, e 'i nám Shqypnís.
Animâ, moj Bujareshë, 890
Tash ti Tringen me m' a veshë,
Me m' a veshë e me m' a njeshë,
Me m' a bâ gati per dhé;
Se, manà,zêmra s' po m' bân,
M' i a veshë un pajen e dekës. 895
E kam dashtë, moj Ora e Madhe,
Si driten e sývet t' mí !
Sá mirë Ora veshë e ká !
Sa e mirë Tringa atý m' ká dá !
Zana e Madhe se ç' ká kjá ! 900
Edhè ulkojat, manà t' Zotit,
Rrijn e e kqyrin si per máll.
Mbasì veshë e ká e stolisë,
Si ato virgjnat e Malcís,
<< Ndjesen >> arit m' varg florinit 905
M'fyt i a njet e bukura e dheut.
T' dyja duert mandje mbí zêmer,
Njanen m'tjetren kryq, vendue
I a ká e Mira, e me 'i parë rruza,
rreth per rreth tue u ardhë, i a lidhë: 910
Si Shqyptarve t' dý mij vjetvet
Doke lânë u a kan të Parët.
Nderkaq Zana Shtatzarana,
Me at Shtrumoren e Vathnoren,
Vorrin n' lila e drandofille 915
E kan shtrue. Si a bâne gati
Me e shtî n' dhé, kjo Zana e Madhe
Po i bjen sypri, e puth e kjáj,
Dnes e fshâj e shkrifu n' váj,
Fryma s' mjeres n' fyt ka' i zêhet. 920
Por si Ora e bardhë trojane
Me shum múnd e ká shkepë soje
E per zêmer pshtetë po e mbate,
Orë e Zana Tringen pezull
Para duersh e çuen, kaleçes 925
Edhé m' vorr e shtrîjn mbí lule
Drandofille. Zana e vogel,
Njajo Dardhamoskadele,
Tue dënesë, qyqja, e tue u lvyrë,
Shkon e merr zogun e veres 930
Dhimet dekë nen shkam rá i vocrri,
E e shtje n' vorr me Tringen bashkë:
Qi per s' gjalli aq fort, e mjera,
Dashtë m' i kishte zogjt e veres !
Aty, Sýne, Lore, Loshe, 935
Mine, Mile, Mele, Groshe
Kapin rrasen prej mermerit
E e vendojn mbí llastra gurit
mrenda vorrit rreth per anë
Thikë ngujuemun. N'shêj t'Ores s'Madhe 940
Shpejt dý ulkojat i a kan hî
Mbí vorr dhén me sh6amë m' capokë,
Qi edhè e bàne, rrash me tokë,
Ato vetë tue kjá, po, bishat.
Edhè qe se, sypri vorrit 945
At herë dheu pre' ulkojash lshue,
vjen e vesht vedit n' lule,
Lule t' bardha, t' bardha, t'bardha,
Mos me i prishë as zhegu as mardha.
Ora e Madhe e bjeshkës s' Trojanit 950
Kur qe urdhnon ato sýgrizhat
Motra t' veta: Bjeshkë e Borë,
Thrake, Dake, Vace, Grece,
Lali. Lice, Like, Dike
E sa jeni Motra t' mija, 955
Shpejt n' Trojan ju tash me m' shkue
E me shkulë blinin e mrizit.
Kû mrizojn gjâja e Muç Hasit,
Edhé ktu ju me na prû
E t' a ngulni m' krye të vorrit 960
Le t' na bâjë Tringës hije veres.
Sa shpejt Orët janë nisë e shkue,
Sa me t' shpejtë ato janë kthye:
Sa veton dý herë me sý !
Edhè e prûn blinin e mrizit; 965
E me 'i t' mshâme Shtozovallet
E kan ngulë tre pash në dhé.
Se sa i madh - o blini ishte,
Sa të madhe hije kishte:
Me mrizue nja treqind dele ! 970
Kthelltë prej breshtet nji zog vere
Vjen fluitrim e zên mbí blî,
Kû, me 'i zâ, si tue vajtue,
I a ká hî me vallëzue
Dhimet n' zêmer me t' pikllue. 975
Zana e Madhe, lott per faqe,
Merr e i thotë ksajë Orës s' Trojanit:
Faqebardhë, Orë e Trojanit,
Faqebardha Motra t' saja,
Qi m' u gjetët n' ket ditë t' shemtueme; 980
Se, manà, kan kênë kah m' losin
Dhimet t, zemers mendt e krés !
Veç ndigjoni, oj Orë e Zana,
Se me zanë due bét e mdhana:
Pasha rrezet qi lshon hana ! 985
Pasha voesen mbí ledina !
Pasha brej, aha e çetina !
E per mriza e qepariza !
E per gurra neper curra !
E per lila e per bylbyla ! 990
Pasha t' rijt e pasha veren !
Mos e pritsha kurr prandveren !
E as mâ Zanë mos m' thaçin mue,
Se un dér neser, pa marrë dielli,
S' e lâ Tringen pa pague ! 995
Do t' i marr, po, treqind krena;
Treqind shkjé rob kam me i zanun:
Trí mij çikë e nuse t' reja:
Po, trí mij, moj, pasha Zotin !
Trí mij çika e nuse t' reja 1000
Para kohës kam me i lânë t' veja.
Me kjá ato, po, si gjith qyqet
Nper kasolla t' Karadakut,
Si ato bubat pshtjellë në zí.
Se as e mjera kjo Shqypní 1005
Kurr tue pá s' âsht dritë me sý,
Ke ksajë Shkjau, ndêjë orrl mbí krye,
Kurr të keqen s'm' i a ká dá:
Vidh, robit, plaçkit, bje pré;
Këtu luej gúr e kufî, 1010
Atje vrà bulq e barí,
Veç pse bâjn hije mbí dhé !
Sod mâ teper vraja çikat,
Nderës e jetës kah zot me i dalun
Duen fisniket ! Mlidhu çetë, 1015
Dyndu ushtrí, ngref pushkë e top,
Edhè dil e bje n' Shqypní,
Si me rá n' tokë t' Parvet t' vet:
Thue se i Lumi Perendí
Per Shqyptarë Shqypnín s'e fali, 1020
Por per Shkjá. Medjè, mâ teper
Krajl e Mbret n' kuvend bashkue
N' at Berlin: jo per t'drejtue
A per t' sjellë ndo' i punë per s' mari,
Se kta t' maren kû m'a kan ?! 1025
Kta, qi, shpirtin jahudí,
Zêmren pus, rrênen kanû,
Besë e fé qitun mbas shpine,
S' kqyrin erz, s' kqyrin drejtsi:
E qi n' luftë qesin me u grî, 1030
Ndermjet vedi djelmt e rí
P'e 'i top basme per dimí !
Por se i cilli me ngopë barkun
Sa mâ ding me gjâ t' mâ t' ligshtit:
Si atà derrat n' kallamoq: 1035
E rri e haju shoq me shoq,
Si ato kurvat n' punë kopilash,
Veç per t' hypë sho'it kaliboç
Edhè shpirtin ktij m'i a xjerrun
Per gazep, po: dorë i dhankan 1040
--He atà Zoti m'i marroftë ! --
Knjaz Nikollës me hî n' Shqypnì,
Dér kû vendi me Drî:
Dér m' kështjell të Rozafatit
N'at mollë Shkodre, m'krye t' Shqypnís. 1045
Por nuk hîn, moj, êmni i Zotit !
Dér t'jét gjallë nji nip Kastrijotit;
Pse Shqyptarët as sod as motit
Sa me dhûnë, s' ká mûjtë me i shtrue
Kurr i huej. Po, Mali i Zi 1050
Para hupë -- e hupët !-- se Knjazit
I bjen n' dorë Shkodra mizore.
Un, po, vetë, un do t' u a kalli
N' zêmer burrave t' Malcís
T' hershem flakë të trimënís 1055
T'besës shqyptare e të burrnís;
E s' lâ kurr e per ket jetë,
Pasha tokë e pasha dét !
Fjalen Krajlave pa u a thye :
Per pa e thy, per pa e poshtnue, 1060
Edhè Tringen pa e pague !
Të lumët goja, eh sokoleshë,
Merr e i thotë Ora trojane;
Se edhè mue me vedi m' ké
Me sa Motra kam mbas vedi. 1065
Edhè t' Mirat çue flauri,
Kan rrahë fletrat nper ajrí
E sa bredhë aj jehi i zanit,
I a kan behë mbí bjeshkë t' Trojanit.
Zana e Madhe, at herë, rrfè 1070
Asht lshue ajrit tue flutrue,
Edhè behë ká m' Kapë të Brojës.
Kur ká behë m' at Kapë të Brojës
Se ç' piskatë ká ajo të madhe !
Kan ushtue bjeshkë edhè male, 1075
Kan shungllue fushë edhè zalle.
E kan ndie burrat e dheut:
Atà Lekët e Malcís s' Madhe,
Qi aq zanát luften m'a kinin:
E kan ndie, mirë janë kujtue, 1080
Se n' Nokshiq ushtrija e jonë
Ajo ngusht po ká qillue;
Edhè trimat m' kambë janë çue,
Kan njeshë armët, mirë janë shterngue,
E t' kan marrë malin perpjetë 1085
Po fluturojn, thue ti, me fletë!
Mandej dalë ká m' Bigë të Shalës.
Kur ká dalë m' at Bigë të Shalës,
Sa të madhe atý piskati !
Ká shungllue marë Dukagjini. 1090
E kan ndie burrat e dheut,
Shalë e Shosh, Shllak e Temal,
Me Mertúr, Gjâj e Dushman,
Qi aq të fortë besen m' a kan:
E kan ndie, mirë janë kujtue. 1095
Se n' Nokshiq ushtrija e jonë
Ajo ngusht po ká qillue,
Edhè trimat m' kambë janë çue,
Kan njeshë armët, mirë janë shterngue,
Malit thik na janë fillue 1100
Si lavë uqsh nper plajm e borë:
M'sý kapuçat, << hutat >> n' dorë.
Edhè del m' at Qafë të Diellit,
Se të madhe atý ç' piskati ! 1105
Bjeshkë e vrrî se ç' kan ushtue,
Ç' kan ushtue ç' kan shungullue !
E kan ndie Pejë e Gjakovë.
E kan ndie Rekë e Rrogovë:
E kan ndie, mirë janë kujtue, 1110
Se n' Nokshiq ushtrija e jonë
Ngusht ajo po ká qillue;
E t' kan msý Rekë e Rrogovë
E t' kan rrâ Pejë e Gjakovë
T' kan rrâ trimat m'armë shterngue. 1115
Sýnin gacë, zêmren agzot:
Lum per Tý, o i Lumi Zot !
Kund pa u ndalë, kund pa pushue:
Thue se krushq po janë tue shkue,
Per t' marrë nuse nen duvak. 1120
Jo mâ krenash me u krekcue
Ballë per ballë me Karadak !
Kur, qe, nisë era me frý,
Zbardhë âsht deti prej tallazit,
Sa shpejt qiellin po e zîn rêja; 1125
Prej Rumije zê e veton,
Kah Cetina po gjimon.
Shum do t' zâjë shiu e shtergata
Shum do t' lshojë, tham, sheu e brraka.
Si mjerë kush të jét ngushtue 1130
Neser kâmbë ujë me kalue;
Se, manà, fort un po drue,
Se s' do t' mûjë aj me kalue !

Gjaku i Marrun
kenga XXIV


Fort gjimue kan bjeshkë e male,
Fort shungllue kan prroje e zalle,
Prroje e zalle edhè livadhe,
Kur piskatë ká Zana e Madhe,
Zana e Madhe e Vizitorrit: 5
Ushtoi bjeshka e Durmitorit !
Larg piskamen paska ndie
Ora thepe e Malit t' Zi,
N'Durmitor qi m' a ká, shkina,
Bigen nalt mbrendë nder do stina, 10
Tanë lëmashk, tanë lerë e rrgallë:
Kû bîjtë hala m' shkam të gjallë,
Hellë, ngallitë, thue po do qiellen
Me pershkuem, e mbí të cillen
Çilë sýzhgjeta shqype zogat, 15
Ku edhè sutat kerkojn llogat,
E as Shnaprendjet s' dêhet bora.
Piskamen ká ndie, po, Ora
N'Durmitor, edhè sa ndora
N' tingell zânin njoftë e ká: 20
Njoftë e ká, mirë m'tê i ká râ,
Se Sýgrizha e Vizitorit,
Si njaj plajmi n' muej t' Brymorit,
Po i bijte ajo rrfé Shqypnís,
Per t' grishë burrat e Malcís, 25
Me i rrâ ndihmë ushtrís shqyptare
N'at Nokshiq: ku tash batare
Pushkë e top rri tue vlue,
Gjylja e plumja tue vringllue,
Porsí breshni me murrâ. 30
Edhè kqyr at herë ç'ká bâ
Njekjo Ora malazeze,
Vetullreptë e ftyrkermeze,
Njanit sý si e vrangtë, po, shtriga;
Por e fortë, e idhtë si shlliga, 35
E e pabesë, gjithmonë belá,
Kurrkund halli mos m' i u pá,
Kur po bâte mendsh ndojhera
Me u trenue: t' u hodh si fjera
Porsa atý vigmen ká ndie 40
E kallë zêmrërat me mní,
T' âsht lshue fluturim n'p'r ajrí
Kah Nokshiqi, drejt njâj mâje,
Shpatit s' cilles, staje - staje
Derdhë nper çufrra e ndêtë mbas lakut, 45
Forca e urdivet t' Karadakut
Urdhnin pritte t' Mark Milanit,
Me u flakruem trimat rrfé
M' llogje t' grisuna t' mejdanit
E me u vrá atà dhè me u pré 50
Me Shqyptarë, e n' gjak me u lá:
Si gjithmonë Shqyptár è Shkjá
Janë lá n' gjak, q' se fati i zí
Flakë e agzot vûni per brî:
Vû per brî Shqypní e Mal t' Zí ! 55
Manà, pra edhè fort dinake
Njekjo Ora karadake
Qi : kah m' dron se nalt nen rê
Me pasë ajrit fletët me i ndê,
Do t'a shifte vetullholla 60
Zana e Madhe, rritë nder molla:
E se m' shpinë kjo do t' i shtrîhej,
Edhè me tê rrebtë do t' grîhej,
Kudo ajo flutrim t'a ndeshte:
Jo nalt ajrit sypri kreshte 65
Malesh flatrat valvitë, shkina;
Por nper gryka e nper lugina
T' grisuna, tanë karma e stina
T' Malit t'Zi, tue flutrue
Plantë mbí lerë e rrgallë e prrue, 70
Urë per tokë rrashit tue shkue:
Si 'i çapthîme dalë me gjue
Peshk n' liqê, n' ndo 'i glinë hurdhë:
Tinzë kalon e disì shurdhë,
D'rt qi kapë â ajo dikúr 75
Mbí Nokshiq, ku per terthuer
Shpatit tej, si rê zhgjetuese,
Isht'perhapë ushtria sulmuese e
Malit t'Zí; e Mark Milanit
Ku, zentë mâje 'i carani: 80
Si nji shqype e murrtë: n' turbí
Kqyrte, trimi, si i'n tue u grî
Poshtë n' Nokshiq Shqypatrë e Shkjé,
Me shosho' in krenash t' u pré,
Thue ti, po krasisnin landë. 85
Ora, at herë, hijen e randë
Marrë të Petar Njegoshi: motit
N' at Cetinë, n' at falme agzotit,
Kênë Vlladikë, mjekrren dý pllamë,
E qi larg edhè n' ditë t' sotit 90
Aj permendet rrokullís
Per njat << Kezen e Malcís >>:
Kangë hynere, kangë me nám,
Shkrue me lot e thkndiell barotit:
Edhè avitë âsht Mark Milanit, 95
Kû po 'i flet me 'i fije zanit:
Ndigio, Mark ! Porsì stuhija
T' a ká msý, manà, Malcija,
E fort drue, se tý Shqyptarët,
T' idhtë si helmi, kan me t' çartë 100
Sa, qi s' dij a pshton me krye;
Edhè ushtrín kan me t' a thye,
Po nuk lujte ti per s' gjalli.
Ushtue ká, po, bjeshka e zalli,
Kan shunglluem rrgallë e lerë 105
Në kushtrim, qi âsht lshue kaherë
Malcís s' Madhe e Dukagjinit,
M' Qafë të Diellit n' Breg të Drinit,
N'Pejë, n' Gjakovë, Rekë e Rogovë:
Gjithkû â lulja e trimërís: 110
Shka â m' shtatë vjet e m' shtatdhetë vjet,
N' ndihmë n' Nokshiq me i vojtë ushtrís.
E t' kan rrâ Shqyptarët n' at zâ
Plak, i rí e kalamâ,
Kush n'xhurdî e kush në gunë, 115
Porsì miza nper kercunë;
E dér mbrama, pa marrë dielli,'
Tham, ktû t'a kan befë nji filli.
Shka pret mâ prandej nuk ké,
M' Shqyptarë por sulmò ti rrfè, 120
Me sá ushtrí të keshë mbas veti,
Sa enè ktyne s' u prispjeti
Ndihma e pritun. Kshtû tha Ora,
Edhè âsht zhdukë atý sa ndora.
<< Braf >> i a bâni Marku m' kamë : 125
Lesht e krés ngrefun nji pllamë,
Porsì kreshtë derrit bugár,
E vetllat ngerthye kulár:
M' kambë, sokola, t' Karadakut!
Ká bulrue me 'i zâ tarakut; 130
Perse ju: po n' patët qillue
P' r' imend bijt e t' Parvet t' ue,
Qi s' kan bartë kurr zgiedhë të huej,
Pagë e t' dhetta s' kan lá kujë;
Kurdoherë qi edhè n' fjalë t' Knjazit 135
Janë hjedhë n' zjarm e n'shkulm t' tallazit:
Ju, po, djelm tash fulikare
Me sulmue m' ushtrí shqyptare,
E dér mbrama pá marrë dilli,
Me m' a thye, e rob me zanë 140
Shka t' pshtojë gjallë: edhè nji filli
Ju mandej neser me ngranë,
N'saje t' t'Lumit Perendí,
Cilen n' Plavë, dreken n' Gusí:
Zamren n' Hot e darken n' Shkoder, 145
Mu n' Kalá të Rozafatit,
Perbindsh mndere ngrefë m' at koder;
Pse, shka merr Drinit per s' t' gjatit,
M' Shkam të Pejës e kû rreh deti,
Atà né, me gisht e leter, 150
Na e kan falë Krajlat e Mbreti.
Prandaj sod nuk ká zot tjetr
Kjo Shqypní këtu e dér m' Drî.
Per posë Knjazit t' Malit t'Zi:
Knjaz Nikollës rriti, Zot, jeten! 155
Qi na e duen Krajla edhè Mbreten.
Per bukë të thatë jue cullt e grueja
Sod te shpija u rrín tue u ankue:
Qe Shqypnija; âsht tokë e juaja,
Mjaft qi t' doni me e pushtue. 160
M'têni, burra, e mos e lshoni !
Token t' uej sod t' a pushtoni !
Grát e fmijn zijet shpëtoni !
Kshtu tha Marku. Bjen burija,
Trokllon lodra e rreh trompeta; 165
Mirë shtergohet m' armë ushtrija,
Dá n' taborre e çeta - çeta.
Prîjn Vojvodë e Kerkserdarë,
Krah - e - qafë kta pallat qorde,
Qi, kercnueshim ardhë kulár, 170
Is u vjeken si bollshorde.
Vendojn majesh Kapitanat
Ktej henikë, andej gopedra;
Ngrefin shpatit t' randë havant
Perhapë grykash si kulshedra. 175
Mark Milani ká hypë atit:
Nji kál gjog sa voeja kryet,
Parzmen mal e qefull shtatit,
Vithet drejt, bishtin ngerthyet.
Edhè at herë: po, me at zhumhúr 180
Qi bâjn currat, shkepë s' perpjeti,
Rrgalles hov kah lshohen, kúr
Termegshim t' a trandë termeti
Token : turr urdija e Knjazit
Mbí Nokshiq ká msý s' termali. 185
E si skllafat e tallazit
Dyndë, kah s' epëri 'i kep mali
Kulihum brishti m' pellg t' detit,
Shkumet bardh e lshue kurrnî,
Gallamrde kthelltë bunjetit 190
Bregut të njelmtë tue kaperdî,
Zhbîjn, rroposin shka t' gjêjn para,
Tbana, gjind e gjâ të gjallë:
Njekshtû Shkjau - he atij i hupët fara!
U rras n' luftë nper mal e záll. 195
Porsì zjarm kur t'marre shpija,
Fjollë nper hatlla tymi s' pari
Deperton: e nper frangia,
Nper balkoj, si gjûhë ndezë zhari,
Ferfllon flaka: por kur t'shâmet 200
Mbrendë pullazi, nalt n'p 'r ajrí
Flaka rrmen, e si hjedhë lâmet
Shkrepin shkndijat: shkulm i zí
Dyndet tymi nalt si rêja,
Ndersa mbrendë n' at furrë gelqeret 205
Gurt pelsasin porsì kshtêja,
Shamen ledhet, sa qi mnderet
Jeta krejt me t' u trishtue:
Gjindja edhè kah thrrasin, vrrasin,
Vrap shko e eja, kush per t' shue 210
Zjárr, tjerët çaklat mos t'humasin:
Kshtû e pergjakshme lufta at hera
Erdh tue u ndezë, e t' krisi brima,
T' u dha vigma edhè potera,
Larg e larg ushtoi bumllima 215
Kah urdija e Mark Milanit
Sulmin lshoj m' ushtrí shqyptare
N'flakë të pushkës, n'vetimë t' taganit,
Topàt tue gjimue batare.
Amanèt, ti 'or Llesh Nikë Daka: 220
Qi aq të madhe m'bâne 'i bé
N' urë t' Sutjeskes mbí ato brraka,
Se nandë krena do t' m' kish' pré,
Do t'm'kish marrë nandë krena m' Shkjá:
Q' se ké lé e dalë n' ket jetë, 225
Mâ ngusht vedin a e ké pá ?
Alush Smajli po e pëvetë.
Hajt, Alush, Lleshi po i thotë;
Se 'i Shqyptár, zêmer çeliku,
Aj veç ngusht bjen mbí ket botë, 230
Pa bukë n' shpí kur t' a gjêjë miku:
Kur t' a ketë, po gruen divane,
Shpín n' rrugë t' madhe, dre'in kojshí,
Oren fjetë, pushken jallane,
<< Dorë të keqe >> mbrendë në shpí; 235
Se, per n' luftë, manati i Zotit,
Porsì n'darsme e kujton vetin:
Mirë ushtrue në flakë t' barotit
S't'dron t'shtatë Krajlat, nuk t'dron Mbretin,
Jo mâ Knjazin. Na s' kem' dalë 240
Ktû me vjedhë as me plaçkitun;
Shkjaut por hovin me i a ndalë,
Vendit t' onë larg tue e turitun.
Edhè grêthat n' at birucë
Ki'n me ms^y si 'i kalamâ 245
Si nji qind, n' shkuen kta me i ngucë:
T'lshojë prá Shkjau kaq edhè mâ:
Sa gjithkû aj burrë e grue:
Se Shqypnín na nuk i a lshojm.
Vetë Moskovi m' kambë me u çue, 250
<< Kapicë >> m' krye nuk petullojm!
Llesh Nikë Daka, pelivani,
Burrë i urtë e flet arsye;
Paj n' sa lot vendit carani,
N' pellg të detit div shperthye, 255
Kur, dyndë mal, vala shkumuese
M'tê t' plandoset fulikare,
Me fuqi të rrebtë, dermuese:
Aq t' ká lujtë ushtria shqyptare
M' sulm t'urdivet t' Malit t' Zi. 260
Veç t' âsht ndezë, po, vendi flakë,
Veç t' ká ndêjë pushka tue zí,
Gjaku i nierit rremej brrakë,
U dridh toka per nen kamë,
Kah janë ndeshë Shqyptarë e shkjé: 265
Kryet e tyne thue po âsht shtamë,
Per gjith treg me dalë me u blé!
Ç't' janë bâ lamsh, po neper plan,
Tue i a dhânë m' <<hutë>> e m' <<novicë>>,
Tue i a dhânë mndershim m'tagan 270
Kush në ksulë e kush n' << kapicë >>:
Njani ruju, tjetri mtruju,
Kush lshou vrap, kush ndiq per hap,
Aj perpjetë e ky tatpjetë,
Atà shaju këta çaju, 275
Këtej vritu pertej pritu:
Pritu, vritu idhshim nzitu,
Brit, gerthit e mbush e qit,
Koder m' koder shoqit thrrit:
Thrrit, vërrit << ah - ha - ha- há>> 280
Si atà mazat fushës tue ngá:
Dnes t' varruemt, gjimo t' gjymtuemt,
Turru, gurru, matu, shmatu,
Duku, thuku, struku, zhduku,
Aj pa vesh e ky pa fregull, 285
Neper karpa, cunga e bunga
N' plûhen pshtjellë e n' tym, qi njegull
Ndêhet ajrit shllunga - shllunga.
T' dridhet kmisha m' shtat, taganat,
Kah vezllojn ajrit per mnderë; 290
Idhtë kur vrrasin Kapitanat,
Thue lavë uqsh po ulron n' Peshtér.
Fort perlyken si taroça,
Bajraktarët e Krenët shqyptarë!
Plasun gjylet plloça - plloça, 295
Lerës vringllojn e nper laskár;
E keq brima e bumbullima,
I âsht dhânë vendit per terthuer,
Kaq vërrima e shungullima,
E batarja me zhumhúr, 300
Sá qi topat n' mes poteres
Disì shurdhë e thatë gersasin:
Si atà gurt në furrë t' gelqeres
Vapet t' zjarmit kah pelsasin.
Proh ti o Zot, por ç't' janë merthye 305
Dikû atje nalt mbí Nokshiq
Ç't' janë merthye, ç't' janë kaperthye
Hot e Grud e Vasoviq!
T' dyja palët, po, trima n' zâ.
Ka tri zêmra atà nen parsem: 310
Mâ se 'i nanë, tham, ká me fshâ,
Mâ se 'i çikë me u plakë pa darsem,
Edhè nusja pshtjellë në zí;
Kaq âsht dhânë atý piskama,
Kaq shum nigu âsht nçue n'p'r ajrí. 315
E nper nig flaka e rropama!
Qaj Çun Mula vrret per çudë,
Shallin dredhë, taganin në dorë:
Bini, Hot! e bini, Grudë!
Trima, mbrendë! Me dorë! Me dorë! 320
Idhtë ç' t' â lshue Hoti si fjera,
Ç' t' âsht shpervjelë Gruda m' tagan !
Vasoviqt ç'i mloí potera,
Fort gjimuan top e havan!
Nziten, njiten, kacafiten, 325
Keq dermishen, idhtë shkelvishen,
Lshohen, vriten, dbohen, priten,
Desin, mesin, prishen, çprishen
Gjithkû ndollë ká pika e djalit
Nder Shqyptarë edhè nder Shkjé, 330
Me i u dhimët lisave t' malit,
Me i u dhimët gjarpnit nen dhé.
Lul Rapuka, 'i arí shkorreti:
Nji kasap m' âsht bâ mbí Shkjá!
Kah po siell Baca Lucë Deti, 335
Ç' po bân shkinat n' mal me kjá!
Por kur lshon Nikë Gjelosh Luli,
Trim me bré hekur me dhâmë,
Qafen trup, llanen sa shuli,
Dridhet toka per nen kâmë 340
Fort turfllon Gjeto Mark Ujka,
Kaq me idhnim qi trimi jep:
N' sulme t' Shkajut vendit s' po luejka,
Me sa lot vendit nji krep!
Alush Smajli, i Hotit t' Kûjit, 345
Sod mbí Shkjá m' âsht çue lugat
Siell m' tagan sa kû âsht tue muejtë,
Si po t' xierte hûj nper shpat.
Lulash Nika, n' krye t' gajushit,
Gjithmonë Pashkë, gjithmonë Bajram, 350
Po i bân zâ Islam Makalushit:
Hajde, hajde , morè Islam.
Se so' 'i javë, po'n' saje t' Zotit
N' at Cetin kemi me hî,
Me qitë rrojme e, si n' Tuz motit 355
Prap me u toçë na me rakí:
Edhè Lùlashi si zhgjeta
Po merr turr e bjen mbí Shkjá:
Lshon Islami nepr çeta,
N'dorë tagani tue i shkelqá. 360
Meça Grishi, nji kulsheder,
Ç' po m'i lshohet m' shpinë << Milloshit!>>
Nuk ká top, nuk ká gopedar,
Q' i a ndalë hovin Lucë Gjeloshit.
Burrë i fortë Osman Haxhija, 365
Vojvodë n' Bajrak t' Nokshiqit:
Me do sý porsì duhija,
Musteqet si shllungë ogiqit:
Fort po rri trimi tue u zdatë,
Me atà Cucajt t' Karadakut, 370
Qi me pushkë, tagan e shpatë,
T' madh zijan apin Bajrakut.
M' i ndihmon Sadri Mehmeti,
Bajraktari i fortë i Gashit,
Me Adem çelen djalë mbas veti, 375
Qi m' bjen m' Shkjá si m'mish të dashit.
Jakup Feri, 'i Zog Skyferit,
Lshon me Plavë e me Gusí,
Shkulm si lshon çutrri Peshterit
Mbas nji shiu rá me stuhí 380
Shka ká thânë, Bac Patani,
Ardhun shtatit << xhevrdare :>>
Pa ndigio, 'or Rushman Hasani:
Se kta Zubeit - dalshin fare!
Per Tynzonë, po e çarsin Shkrelin, 385
Ke per plume dert s' po kan
E askund kamben nuk po e ngelin:
A t' i msýjm, Rusho, m' tagan?
M' kambë Rushmani çohet filli,
Si lugat dalun prej vorrit, 390
Rrfé taganin xier prej milli
E nper reshpe të Çakorrit:
Si ajo rêja e nji thellimit,
Qi u bjen qiellve tue vetue:
M' Shkjá turr lshohet trimi i trimit, 395
N'dorë tagani tue vezllue
N'p'r ato rreshpe en'p'r ato rrmore:
Shum do t' kndojë qyqja n' Mal t' Zí!
Per mbas tij Shkrel e Zagore,
N' zâ per pushkë e dejlekí 400
Me atà Ducajt, Xhâj e Bzhetë,
T' kan msý Zubcit fyt-a-fyt.
Dy Patâjt, shqype me fletë,
Çuli e Beci, zhyt- e- mbyt,
Se ç' po i furen Shkjaut n'aradhe, 405
Idhtë m' tagan kta tue i a dhânë.
Gjeto Staka, hidra e madhe,
Dhânun vezmeve m'nja'n anë:
Sì turfllon rosa n' shirok,
Tue rrahë fletrat nepr Drî: 410
Po lshon trimi trok më trok,
Per me u pré me Mal të Zí.
Marash Vata, 'i drang drangonit,
Shkon e vjen porsì duhija;
Nuk han bukë mâ as s' pin ujë kronit, 415
Kushdo bje nder kthetra t' tija.
Por Çakorri ndezë t'â zhari,
Mirë shpervjelë tash qi m' tagan
Msýn Dodë Prêçi, Bajraktari,
Me Kastrat e Petrushan. 420
Kallzit grunit ktej e andej
Si lakohen, kur nper arë
Vrap t' hikë derri, qi pertej
T' a ketë gjuejtë nji pushkatár:
Frota e Shkjevet kshtû lakohet, 425
Kah Dodë Prêçi n'mes po u furet,
Gjeto Daka m' ta kah lshohet,
Kah m' tagan Voc Keqi puret:
E msýjn, breshen me shtergata,
Vetë Ivani, derë bujare, 430
Mark Ujkë Vata e Prêlë Ujkë Vata,
Si dý plume n' <<xheverdare >>.
Veç kur rrân aj Marash Gjeka,
Me at Smajl Mal'n e Buzes s' Ujit,
Thue nper Shkjá pa kalon Deka, 435
M' kosë t' i a dhânë sa â ajo tue mûjtë.
Vall, Kelmendi pse, thue, prâni
Pushken tash e mâ s' po qet:
Tash qi msý ká Mark Milani,
Me sá urdí ká súnd të vet? 440
A mos lshoi pritat e hiku
Shì tash, qi m' ushtrí shqyptare
Mâ kobshin randon rreziku,
Pushkë e top kah rreh batare?
S' âsht, jo, fis, qi hikë Kelmendi: 445
Se atý djelmt i ké sokola
Se sa herë qi e qiti rendi,
Si ajo e lashta këndon shkrola,
Me luftue me Turk e Shkjá,
Nder t' shtatë Krajlat nám la vetit: 450
Bâni shkinat idhtë me kjá,
Trazim t' madh i qiti Mbretit;
Veç nji shkjá, Vuksa' Lekë Drava:
Beter burrë, i madh sa 'i trap,
Me do krye tanë rava rava 455
Varrësh s'tagani, edhè 'i zdap
I gjatë, m'trá me i prekë, po, kryet,
Me 'i mullâ, sa 'i grusht, m' nja' n faqe,
Vetllat shllungë, me i zânë t' dy sýt:
Pré n' terzí dollamë e gaqe. 460
Si mâ i miri n' Karadak:
Rubë të bardhë çue shêj per ndore;
N' grusht taganin lá me gjak,
M'krah <<novicen>> vjerrë mizore,
Del m'nji pod e u thotë Kelmendit: 465
Ju, Kelmend, me shka flet bota
Po ishì t' pushkës edhè t' kuvendit:
Plot kotecat, shekat t' plota:
A mos bâ ká nana 'i djalë
N' Bajrak t' uej, djalë trim rrfé, 470
Qi mue ktu n'mejdan me m'dalë
E m'tagan burras me u pré?
Mê ká pushka. T' flakron m' kâmë
Qaj Prêlë Mema: sa per sý
Mos me pasë shka e thrret per n' lâmë, 475
As per krushk, as n'luftë me msý,
Aq i hajm e çufrrak shtatit
Ardhë, e i thát si cung në záll:
Thue ti, po, aj farë maluketit
Shkjaut po e han nja dý herë gjallë. 480
Por ndollë Prêla m' ká 'i farë derrit,
Me trí zêmra e trim si Zana,
Mos me i hikë belás as sherrit,
Edhè i shkarthtë porsí zarana:
Ky i del para Shkjaut n'dervend. 485
Vuksa' Leka fort ká qeshë:
Páshi Zotin, 'or Kelmend,
Pse m'a qitët para ket teshë?
A mos doni m'e vendue
Me mue n' rrogë, per t'm' rujtë do lopë 490
N'Palabardhaj?... Mjaft po drue
Se m'i darë, orë - ligu, n' shkjopë...
Perrçik burrë ky permbí dhé,
Pásha Sh' Pjetrin e Cetinës,
S' âsht i zoti as me m'a bré, 495
N' gojë m'i a shtí gishtin e shllinës!
Shka ká thânë Prelë Mema i Vukel;
Ngul! Vuksan; pse 'i tash si brâsh
T' a kam hjedhë tý kryet nper çukel.
Edhè Prêla, permledhë lâsh, 500
T' flakron m'Shkjá atý, e m'herë të parë
Kryet e tij sa nji <<karricë>>
Tue e kundrue rreth Shkjé e Shqyptarë
I a hjedhë m' tokë me gjith <<kapicë>>.
Si nji rrap i haptë me gêma, 505
Shkjau plandoset sa gjanë gjatë,
Tue i shkue gjaku rrêma rrêma,
Shalë e krahë aj tue luhatë.
Zên Prêlë Mema n' shpotë me thânë:
Po a m' thue Vuko, or samadak, 510
Sa rrogë n' vjetë ti don me m' dhânë,
Me t' ruejtë lopët un n' Karadak?...
Ah ! kadalë, moj Cerrnagore:
Se s'ké pá Shqyptarë me sý!
Se ktû i thonë Shqypní mizore, 515
Fort me t' lânë, besë, besa, pa krye.
Se per dukë s'peshohet burri,
Veç per zêmer e trimní:
Se mbas hapit matet turri:
Fjala e lashtë duhet perdî. 520
Mark Milani kur ká pá
Vuksa' Leken shyt per tokë,
Fort â idhnue,veç se s' ká kjá,
E t'ká britë, disì tue krrokë:
Bini, qêna, bre!... Kû jini! 525
He domuza t' kqí.... he zgieba!
Shka harû tash ju po rrini?!
Mtani! Pas vam nanu greba!
Po t' ketë nisë n' voter me u shue
Zjarmi, e buzmi ndê terthuer 530
T'rrijë tue çîzë e tym tue çue:
Zotishpís, zanë vend per urë
Voters, m'mâshna a m'ndo'i ûnë t' zezë
Turrshim buzmin shkundullitë
N' anë prej kah ky zû me u ndezë, 535
Tjera drû nen tê tue zvitë:
Shkrepin shkendijat n' ajri flaurí
E pse m' prush, aj frýn pa prâ,
Ferfllon flaka e me shpejtí
Ndezet zjarmi flakadâ: 540
Kshtû në vrrimë të Mark Milanit
T' u kallë lufta flakë n' dervend,
Kah lshojn turr si uq prej planit
Palabardhajt mbí Kelmend.
Lum per Tý, o Zot i Lum, 545
Fort - i trim Vllaho Serdari!
Se ç' ká msý hallakatrum
N' çetë të vet gjithmonë mâ i pari!
Shungullon Qafa lak e m' lak,
Kah si bisha turret Vllahi: 550
N' dorë taganin sýnin gjak,
T' trashë mustakun porsá krahi,
Si dý rrfé, qi shkrepë njâjë rêje,
Pllojcë zhigasin hausit t' qiellit,

Kshtû sulmue t' kan t' thuer njâjë dêje, 555
Gjoka i Vasës e Kiku i Mhillit.
Kiku i Mhillit, derë jetike,
Burrë i pushkës edhè i taganit,
M'ki' pa' ndollë me at çetë fisnike,
Qi, mbas Mirko Kapitanit, 560
N' at Stolac, n' Hercegovinë,
Vrau Smajl Agen e Çengiqit:
Ndersa ky, frymen qelbsinë,
Shpirtin lesh, si lkurë iriqit,
Kishte dalë me mledhë haraçin 565
Neper << rajë >>, e njânin m' shkop
Rrah e mbyt: tjetrit kerbaçin
Njeshja ftyrës e varë m' konop:
Shnjerzo çika e turpno nana,
Si e kndon kanga gjatë e gjatë 570
Shka ká thânë vall, Tverrdko Stana:
Hallallë, nanë e hallallë, tatë!
Se, manà, me ç' m' duket mue,
Vshtirë se kthej un mâ n' at dhé:
N' shtek të vshtirë po kam qillue: 575
Me ksi trimash kurr s' jam pré!
Udri, Tvrdko, Bog te ubijo!
Me nji zâ sa ká n'gabzherr,
Mbrapa i vret Vukotiq Mijo,
Kah lshon turrin nper nji djerr. 580
Rakiq Pera, me trí zêmra,
Po bjen n' luftë si nji kulsheder:
Se atij mbrapa si merr thêmra,
Me e gjuajtë m'top, me e gjuejtë m'gopeder.
Se edhè Pavlo Vuçetiqi 585
Manà, m' kenka 'i shpaté e gjallë !
Shum do krena Turqsh shperthiqi,
Kur me Turk lufta kje kallë.
Lshon Gjur Draga hallagrep,
Me do krye tanë gunga gunga: 590
Se m' tagan trimi ç' po i ep,
Thue kund rrahit po siell m' cunga!
Qaj Turk Shabi thotë nji fjalë:
Ndihmo, Krisht, e ndihmo, Zojë,
Ç' po msýn Shkjau suvalë suvalë, 595
Pushken n' dorë, taganin n' gojë.
Shka po ulron krés s' nji cabokut,
Si harusha n' at bjeshkë t' Krrabit?
Trimi i trimit Mashi i Cokut
Po i lshon zâ njati Turk Shabit: 600
M' kambë, Turk Shabi, derr i derrit!
Se nám t'zí Shkjau m'né po bân!
S' na bân kryet mâ as sa 'i krye berrit,
Po s' i a thyem hovin m' tagan.
Lshon Turk Shabi porsí fjera; 605
Msýn Muç Hasi si duhija;
Kaq t' âsht dhânë zhurma e potera
Edhè ushtue t' ká Metohija,
Kah lshon turrin Mêmi i Smailit
Me at Prêlë Mirin krah per krah: 610
Gurgullon gjaku rrkajë poshtë malit,
Shakull gjindja bijn per rrah!
Ujë kovaçi pse taganit
Të Pr6elë Mirit dhânë m'i ki'te
Me helm t' shlligës e tamth t' luanit 615
<<Fjalët>> tue i thanë qi aj veç por dijte.
Paj ky Prêla, manà t' Zotit,
N' at mollë Shkodre nder Parì
Javë per javë, ç'do javë t'motmotit,
Ká 'i krye Shkjaut çote dhantí. 620
Dedë Ivani: Raznajsh s'vendit,
Qi, në zâ per << gojë>> e << gisht >>,
Shkapercete vrap nji rendit
Tre kual rresht, lidhë bisht në bisht:
Turr ka'â lshue trimi mbí Shkjá, 625
Ora thepe e Karadakut
Prej gazepit nisë me kjá,
Rrkajë volísh tue i shkue lot gjakut;
Mirë ke e diejte, manà, shkina,
Se kû hovin shperthen Deda, 630
Atý krenat nper ledina
Rrokullisen reda reda,
Qaj Gjokë Marku e qaj Djalë Miri
Sa herë sjellin me tagana,
N' Karadak fiket ka' i qiri, 635
N'zí pështjellen njaq do nana.
Mashi i Cokut, sýn sa kau,
Kur merr turrin per me lshue,
Se ç' perpushet atý Shkjau,
Si ajo shlliga n' zjarm vallue. 640
Vigmat, krismat e poteret
Shungullon Qafa e Çakorrit,
tmershim po gjimojn humneret,
Ushton bjeshka e Pernjavorit.
Kur, qe, s' epëri po lshohet 645
Nji taborr Bijocash s'rí:
Si làpurat poshtë hudhrohet
Rreshmja boret në malsí.
Trima t'çartun, hajna, cuba,
T'idhtë si helm ruejtë n' gastare: 650
Si atà skrapthat nper kaçuba:
N' luftë t' janë hjedhun fulikare.
Porsì kur në flakadâ
T' hjedhë bariu 'i vandak dullîja,
Krepaton flaka pa prâ, 655
Shkrepin shkendijat mija mija:
Kshtû t' u ndez lufta atý zhari,
Kur tue lvitë e tue uluruem
Turr Bijòcasit pik s' pari
Msýn m' Shqyptarë porsi t' terbuem. 660
Jo, po, besa, more probe,
Veç n' ardhsh vetë ti e t' shifsh me sý
E të ndiejsh me veshë; se, tobe!
Ne din gjûha me shperblye,
Sa me t' madhe nji uturimë 665
Janë perlám Shqyptár e Shkjá,
Tash qi, breshen me vetimë,
Bijócasit n' luftë kan rá.
Vrrimet t' kobshme, m' nja perzí
S' fshamesh s'mbetunavet shitue, 670
Edhè hajke, n' brohorí
Qi bâjn trimat m'luftë tue lshue,
Kthelltë, mjerueshim t' tingllon veshi,
tmeret të perqethët t' bjen shtatit;
trandet rrahi edhe bushnjeshi, 675
Topat kah gjimojn nalt shpatit.
Se kahdo qi sýni t' pritet,
M' mal a m' fushë, a m' shpat a m'lak,
Ké per t' pám, ofshé ! si pliret
Anë e kand vendi në gjak. 680
Atje lshue Shqyptarët rrfé,
Si zanát luften qi e kan,
Vû t' kan para nji çetë Shkjé,
Lehtë tue i ndjekun nepr plan.
Trima Shkjét e mâ se guri 685
T'fortë, kan dyndë kah Kumurasha,
Shqyptarët pritet. e nper zhuri
M' shpinë po u lshohen si harusha.
Atý - ktû por mâ perkrejti
Njanes lagje ke s' po i del 690
Me thye tjetren ndermjet veti
Mberthye gjindja kacagjel:
Mbrapa kamba kah s' i rrshet
Kujë, veç ndiqen rreth e okolla,
çeta çetés rreth po i permveshet, 695
Si kulaç qi mlidhet bolla:
A si vala e drinit, kúr
T'dêhet bora, shkulm tue rrmye
E bardh shkumet, me zhumhúr
M'kamba t' urës t'vîjë shul me u thye: 700
Gallamarde qi tue vlue,
Per rreth vedit rrëmèn gjiri,
Rozafati kthelltë tue ushtue,
Friget m' kambë me ngujue nieri
Edhè kshtu tue u kacafitun 705
Shoq me shoq, e me tagana
Krahësh e krahesh tue u krastitun,
Idhshem tue u shemtuem m'shejshana,
Atà ndêjen, dér qi dita
Shtekut t'vet në t' sosun mrrîni, 710
Edhè muzgu, si u muer drita,
T' zezë pelhuren dheut i a shtrîni.
Prani pushka e topi lakut,
Shukë âsht zani, e i eshtim vorrit
Dhén perlau; nper hurdha gjakut 715
Veç t' varrumit terthuer Çakorrit
Atý - ktû tue lvitë rrshanë:
Si ato rrajzat n' pleh: trishtueshim
Fshâjn, gjimojn, kush shpírt tue dhânë,
Kush per ndihmë tue thirrë mjerueshim. 720
Nderkaq era edhe ká mê.
Qi kisht' frý diten dá,
E merthye si isht' qiella n'rê,
Shiu me rrshekë i a nisë me rá.
Kúr qe nisë muzgut nper shí 725
Ushtrís s' onë ndihma me i ardhë,
Çeta çeta e vija e ví,
Sí ato ulkojat neper mardhë.
Me ushtrí t' vet lshue vrap Prêlë Tuli
Prej Sutjesket i a prispjeti. 730
Kulmit t' kreshtës trimi edhè dueli,
Per nen t' cillen ndermjet veti
I'n grî at ditë, si tue qitë adra,
Hot e Grud e Vasoviq:
Preu n' tagana, thue janë badra. 735
Gjueju m' plumbe, si m' guriq.
Si 'i kulsheder, nder Elbnishta
I a ká befë Malsija e Madhe;
Asht kapë Reka te Kuqishta
Kokrra kokrra e arradhe arradhe. 740
Dukagjini. porsi rrfeja.
Ká kalue Qafen e Diellit;
Has e Nikaj kah Meteja
Me Mertúr i a mrrîjn nji fillit.
Si bjen breshni hova hova 745
E thán djersët e katundarit,
Kshtû t' kan rá Shtrelci e Rugova
Ka' ajo Mokra e Shekullarit.
Rrâ Postrripa kah Gradina,
Zûni pritat per urë bregut; 750
Nguli Shllaku kah Marina,
Mveshë janë Gjâjt Majes s' Lejlekut:
Zana e Madhe gjithsì e mira
U ká prî nper at terrinë,
Kê ngujo nder shtiqe t'vshtira, 755
Njanin m' shpat, tjetrin m' ledinë.
Edhè Shkjaut rrethin i a qiten
Anekend, si mbrendë nder dana,
E me t'zì tue pritë i'n driten,
Per t' a msý m'pushkë e m' tagana. 760
Vojtun sogjet rend mbas rendi.
Mark Milani kan diftue,
Si n'Shqyptarë merthye isht' krejt vendi,
Si edhè ushtrija isht' mbetë rrethue.
Mark Milani dredhë mustakun: 765
Fort ká rá trimi n' kujtim,
E as s' i del me hjekë mendsh Plakun,
Qi e pat pá n' nadje n' vegim...
Si âsht mendue ashtû 'i herë me veti,
Ç'e ká hanger buzen m' dhamë! 770
Se edhe ftyra fort i treti!
Ká marrë trimi e âsht çue në kamë;
E si shpatit nji barí:
Kúr ndoj gjedh a dhen a dhí,
Tufat dá e m' kullosë hutue, 775
N' mbramjet nuk i kthen n' katue
Ase n' vathë: poshtë e perpjeta
Nper zabele e nper shkorrata
Shkon e vjen, e nper ograja,
Kahdo qi t'a mbajë uzdaja, 780
Se do t' hasë m' bagtí të tretun:
Marku kshtû fillikat vetun,
Ngerthye vetllat shllungë n' mes t' ballit!
Thekatueshim po i bjen malit
Neper terr e shí me rrshekë 785
M' nja tue rá, aj per me u pjekë
Me qat Mirkon Kapidanin,
T' cillit ndî i a kishin zanin
Krali i Namses edhè Mbreti;
E mbasì dikúr e gjeti, 790
Ká marrë trimi e kshtû po i thotë:
Se, per Zotin, Kapidan,
Q' se kam lé e rá m' ket botë,
S' dij se ngelë kam mâ n'zalldan
Se n' ket natë. Neve Shqyptarët 795
Çark na bâkan. Fort kam frigë,
Se né ushtrín kan me na çart"r;
Pse edhè 'i natë kjo âsht fort e ligë:
Si thue hallin i a bâ?
Besa, pra, shka t' tham s' po dij, 800
I a kthen Mirkja si nen zâ;
Veç, q' se dalë kemi n' ushtrí
Edhè n' luftë kem' rá n' kto vende,
Jo n' e Marte: si qi motit
Ká kênë doke: por n'e Prende, 805
Zêmra keq, manati i Zotit,
Kaq m' ká ndî, sa s' thohet dot,
E as s' dij se kû kem' me dalë.
Por pse ngaeja s' âsht ktu kot
Me ndêjë na tue tjerrun fjelë, 810
Kish' me thânë, lum Komandari,
Si ashtû mendja mue m' a pret,
Se t' del puna mâ per s' mari:
Shi njitash, nper shkurre e mret
E tue rrahë shiu e shtergata, 815
Ushtrín m' e lshue bregut t' Limit;
Qi nper terr e pa u sosë nata,
Me u rrqasë tinzi, e para agimit,
Urë pa urë e trap pa trap,
Fíll me dalë n' at Qafë Marinë; 820
E mandej, tue u lshue ne vrap,
Me marrë rrugen per Cetinë.
Se per ndryshe, mana t' Zotit,
Né tash po na hupë ushtrija.
M' shpinë Shqyptarët e ket farë motit 825
S' dahna shndosh, tham, lum zotnija.
Marku at herë urdhen ká dhânë,
Mirë ushtrija me u dyndë vendit,
E poshtë malit per m' at anë
Me u ndê Limit rend mbas rendit. 830
Kthye nderkaq pergjysmë ká nata,
Edhè << Shêjzat >> ki'n prendue;
Mê ká shiu edhè shtergata,
P'r 'i herë gjama edhè âsht ndalue.
Kur, qe, 'i rê, si pezhgvja zí. 835
Niset fíll prej Dormitorit,
Qi, tue i rá qillës me furí,
Vjen e nd6ehet kreshtës s' Çakorrit.
M' Çakorr r6eja si ká dalë,
Lum e lum per t' Madhin Zot! 840
Qi s' kem'kënë e na ká falë!
Se ç'ká shkrefë stý nji mot,
Se ç't'i a dha flaka e vetima,
Se ç't'i a dha krizma edhè gjama:
Ç' t' i a dha ushtima e bumbullima, 845
shungullima edhè rropama!
Flakë per flakë, po, e kurr pa dá
Shkrepte rrfeja kryq terthuer,
Aha e brej bjeshkve tue çá,
E harmote me zhumhúr 850
Kepash s' eper t' gristat karpa:
Pod e m'pod qi, poshtë rrmorevet
Tue balcue e shperdha m' shperdha,
Kulihum turr gorromiseshin
N' gurrní t' prrojevet shkumuese. 855
E t'u shkref atý 'i stuhí
Erësh s'perzijta, shungulluese,
Rriba e s' cilles, me furí
Kah pershkohej bjeshkés e vrrinit,
Shkulte bungat qindvjeçare, 860
Si me shkulë ndoj kallm purrinit;
E si kênë t' ishin bazhgare,
Duhmja e dyndte, e me uturimë
T' perfrigueshme, i shakullote
Nder humnere. Nji zhaurrimë 865
E pa preme bjeshkve ushtote;
Kthelltë termegshim buluritte
Toka, e lkundej shrregull; kreshta
E Çakorrit flakë zharritte,
Edhè duhmet e rrfésh s' shpeshta, 870
Njizet pash, po, u sham, e ngeli
Shyt, porsì nji kyç Gojanit
E u perzhit per rreth zabeli
N' Koprivnik e m'bjeshkë t' Trojanit:
Gjithkû kjenë prozhme e dushkanjé, 875
Hije, pyje e megje t' dáme.
E nji nig e nji tymtajë,
Era surfull, e 'i zhigame,
Nji zhaurrinë, nji suzhë e 'i vapë:
Sa qi shkulm ká nisë me vlue 880
Liqeni i Plavës, e nalt mbí kapë
T' Zeletinit, tue vetue
E pa dá tue shkrepë rrfeja,
Merr zjarm ashta, e flakadâ 885
Ndezet pylla kah Meteja.
N'at thellim, po, e n' at tufâ
Qiella e toka ashtû perzí,
Kishte thânë, se rruzullimi
N'flaurí e n' leskra po shkatrrohet,
Edhè n' Kaos t'pa skáj shqimi 890
Po sodomet e dermohet.
Per mbas malit per në qiell
Hylli i Dritës si vezulloi,
U shuk plajmi e moti u kthiell,
Si cirkë voese n' perivoj. 895
Veç se bjeshkët, po, kthelltë ushtojshin,
Brraka, çutrra, prroje e shé
Gallamarde ka' u dikojshin
Neper rrash, tanë shkumë e dhé.
Amet Limi kishte dalë 900
E askund lânë nuk kishte vá:
Si mjerë kush qi nper at valë
T' jetë ngushtue sod kambë me rá...
At herë Drita tuj ague,
Mark Milani, trimi i trimit, 905
Mirë ushtrín në kambë ká çue,
Edhè prî i ká per urë të Limit:
Kû, ashtu shurdhë e kush pa e ndî,
tue rrahë dromin me t' mdhej hapa,
Do m'e qitë shndosh në Mal t' Zí, 910
Topa e nozull lânë permbrapa.
Veç se uren mjeshtri motit
T'ngushtë e drunit lshue e kisht' pasë:
Kshtu qi frigë kam manà t' Zotit,
Mos t'a lshojë Markun ndoj drrasë... 915
Po isht' Shqypnija 'i vend belá,
Kû s'bân kryet mâ shtrêjt se 'i shtamë:
Vshtirë se Marku ká me u dá,
Pa i u njitë ndoj ferrë m' dollamë.
Pse edhè, qe, tej n' at báll ure 920
Vend Rrogòvasit kan zanë,
Menden qi m' a ki'n kubure:
Zog mbí urë me flutrue s' lânë.
Prandej m' urë kúr mrrini ushtrija,
Ç' ushtoi Mokrra e Shekullarit, 925
Larg gjimue ç' ká Metohija,
Ç' t' âsht tremë kali i Komandarit,
Kaq zû pushka atý me zí,
Kaq zû plumja me fishkllue;
Si njaj breshni me duhí: 930
Malazest per dhé tue i shtrue.
Flakë per flakë ushtria shqyptare,
Rreth e çark shtrî Markut m' shpinë
T'i a ká vû pushken batare
Shpat e m' shpat, luginë m' luginë. 935
Priten n' báll e Limin dét,
Prej Shqyptarësh futë mbrenda 'i rreti,
Kah t' i a mbajë, tash, Marku i shkretë ?
Ç' do t'mendojë, vall, vetmeveti ?
Me qindrue, si e ká zanát, 940
Qe shka Marku ká nder mend.
N' Mal të Zí luftojn 'edhè grát
Per lirí, per fé e per vend:
Jo s'qindron nji Mark Milani,
Derë bujare gjet me gjet, 945
Larg n'Europë qi i ká vojtë zani,
E i druen sherrin Krajl e Mbret.
Mark Milani, kur ká pá,
Se isht' rrethue n' mjet uj't e shpatit,
Ç'âsht berlykë atý si ká, 950
Tue britë t' madhe mâje atit:
M' kambë, sokola t' Malit t' Zí,
Me çilë shtek per Karadak !
M' tani, djelm, ju me furí,
T' rrjedhë sod Limi shkumë e gjak ! 955
Edhè at herë, si 'i gropë gelqere
Atý vendi t' u ndez zhari;
Vojti krisma dér m' pelqere,
Ka' u perlanë Shkjau e Shqyptari.
E papreme 'i shungullimë 960
Ishte mali, ka'ashtû zijte,
Vlote pushka, e me vërrimë
Të shituemve ajo u perzijte.
Edhè Shkjau, ashtû tue msý,
Pa kqyrë shtek pa kqyrë handek, 965
Bukur nalt aj erdh e u shtý:
Sa, medjè, shum herë u rrek,
Me shperthye neper ushtrí
E me u nisun kah Cetina.
Ora thepe e Malit t'Zí 970
Shum gajret po u epte, shkina,
Malazezve e mirë po i msote.
Shtîju i rí, herë shtîju plak:
Gjithnji sulmin u a drejtote
Qandra e jonë kû bâte lak. 975
Zâna e Madhe atê e ká pá:
E ká pá, 'dhè njoftë e ká:
Sýnin kurr nuk i a ká dá,
Edhè e Mira, n'shllungë tue u strukun
Të nji rêje, âsht bâ e pa dukun; 980
Edhè pritte qi t' i vîjte
Per nen hov e m' shpinë t' i bijte,
Me tê bashkë t' u kacafitte,
Edhe shkinen mos t'a lîjte:
Mirë nder kthetra atê shterngue: 985
Malazezve me u ndihmue
N' at shtek t'vshtirë. Kúr, qe, flutrim,
Tue u ra qiellve nper agim
Ora shkinë vjen e pershkohet
Zhgjetë perpara Zanës. Ç' tí lshohet 990
Fulikare Zana m' shpinë:
Si njaj orli - gjeraçinë
Lshon m'bollshorde, si t'két pá,
Se don zogjt n'çerdhe m' i a ngá.
Kúr ká pá njajosývrangta 995
Ora thepe e Dormitorit,
Si ashtû rrfé po i shtrîhej mbrapa
Zana e Madhe e Vizitorit,
Se ç'ká nisë ajo me dredhë
Poshtë perpjetë, kryq e terthuer: 1000
Herë n' nji rê, herë n'tjetren struku,
Tash mbas malit tash mbas suket:
Rrash per tokë herë rrahi flatrat,
Prap pingul flutro perpjeta,
Veç si t' mûjë soje me pshtue. 1005
Por, si pá ká ajo, se vrap
Zanes s' Madhe s'mund t' i hike,
Asht sjellë shtriga e fyt - a- fyt
Me Zanen atý âsht perlá:
Sa per kshtû, isht' kênë trimneshë, 1010
Edhè, besa, fort belá,
E pa qander nuk po lidhej:
Me sa âsht lidhë ajo ndoj hrë
Q'se zanë vend kâ n' Karadak.
Grykë per grykë e flok per flok 1015
Ore e Zana ashtû perlá,
Ç't' janë dermishë shoqe me shoqe!
M' dhâmë e m' thoj se ç't'janë lvryë!
Ç'po u shkon gjaku rrkajë nper ftyrë!
Fluturim neper ajrí, 1020
Idhtë n' mjet vedit kaperthye,
Haju, shaju me mëní,
Vrrit, piskat sa kurr ki'n n'krye:
Fort po u ndiqshin e u perpiqshin
Po u shkelvitshin e u llomitshin, 1025
Herë dér m'rê tue zgjatun shtatin,
Herë tue hî sì xhixhilloja;
Tash nper tokë, porsì dý bolla,
Shkarrafendu: mbandej shrregull
Prap nper ajr kacrrue n' mjet vedit, 1030
Porsì verës dy pilivoesa,
Kúr shoqe me shoqe hahen:
Siell e bje ato njana tjetres,
Me nji pezm, me nji mëní,
Mendt e krés me t'pasë merzí; 1035
Veç kurrnjanes nuk po i del
Me u ngrefë m' shoqe kacagjel.
Por se, qe, neper ajrí,
Dikû andej prej Fushës s'Iballes,
Vîjn dý Shtriga, hypë m'dý breshka: 1040
Njena Sutë, tjetra Pasutë.
Ishin breshkat, breshka detit,
Aq të mdhaja, sa 'i samar;
Ishin Shtrigat si dy grreça
Kjumshtit hjedhë nen çarranik: 1045
Koc e lkurë e t'kthyeme kuk,
Si dy drapna ngulë nder hatlla;
Veç se t'idhta e gazepqare
Kurrkund halli mos m'i u pá:
Qi nder shtatë Bajrakët e Pukës 1050
Lânë nuk ki'n me u shndoshë varrë pushke,
Me gjith hudra, pê e gershanë
Mbí t' varruemin pezull vjerrë;
Nuk lanë fmij me u rritë per s'mari;
Garravâxh bânë djelmt e rí, 1055
Nuseve edhè lshoju <<zvercen:>>
Bâni, qyqet, si çapini!
Shtatë pash punët bâni mbí dhé,
E hupi shtatë pash nen dhé:
Si -- Zo', ruena! -- puna e tyne. 1060
Kto i'n kênë nisë per n'nji log Shtrigash
Dika' andej n'Kotorre t' Reja,
E zanë Drita i paska shtekut,
Ke hutue ki'n kênë te shpija,
Tuj u lye, po, me do << gjallë>> 1065
Vetë e breshkat, qi të mûjshin
Pezull ajrit me u pershkue.
Ajrit Shtrigat tue kalue
Breshkave kaluer mbí shpinë,
Kúr kan rá drejt Metohís 1070
E per ag t'kuqlimtë të Dritës
Kan soditë, si Ora shkinë
Edhè Zana e Shqyptaris
Fyt - a - fyt ishin perlá:
Ftyrës e parsmes krejt n' gjak lá, 1075
Fort ka' ipshin m'dhâmë e m'kthetra:
Kryet breshkave andej kan reshë,
Ato rrole Shtriga t' vjetra;
Edhè lshue t'janë m'Oren shkinë,
Porsì kênë t'ki'n dý kulshedra, 1080
Njana, po, mâ e idhtë se tjetra.
T'i u hodh Suta per mbas shpinet
Edhè flokve ajo i a njiti:
Arrçit kryet gati i a qiti,
Kah i a ngrifte pa farë dhimet, 1085
Si me shkulë kund lî Zadrimet.
Ftyrës Pasuta si kusija,
Me 'i dhâm n'gojë ngerthye si capë,
Ajrit flokët lshue leqe leqe
E ardhë shtatit si 'i ngaskeqe, 1090
N' thoj i a njet me njanen dorë,
Mu m'gerglâc, m'nja tue u mundue
Me i a zanun frymen njak:
Nsa me tjetren, si m'gerhanë,
Nisë ká trupin me i lmuer 1095
Poshtë perpjetë, kryq e terthuer,
Me do thoj të mreftë si sorrë,
Per mâ t'madhin, mor', gazep.
Ora shkinë se fort po ep
Fort po ep, qyqja, e ç'po vrret, 1100
Se edhè shtjelmat shum po i qet!
Veç se kot; pse Zana e Madhe,
Me njat Suten Pasuten,
Ashtû pezull nper ajrí,
T'a kan çue dér m' Vizitor 1105
Shi te vorri i s' mjeres Tringë,
Edhè lidhë t' akan per blî:
Qi ato Orët e bjeshkës s' Trojanit
Prej nji mrizit të Muç Hasit
Bartë e paten m' Vizitor, 1110
E qi, t'Lumet, edhè e ngulen
Tre pash n'dhé n'krye t'vorrit t'Tringës.
Mbasì e lidhen per at blî,
Ká marrë Zana e kthen n'Nokshiq,
Kû po grîheshin n'mjet vedit 1115
Malazez edhè Shqyptarë.
Atý, at herë, Suta e Pasuta
T'a kan kapë ka'i gjarpen n'dorë:
Shlligë të gjallë, tanë helm e vnér:
E me ta t'kan hî me e rrafë 1120
T'mjeren Orë të Karadakut,
Per pa kqyrë, mor'probja i êm,
Se kû i djegë as se kû i dhêm.
Lshue m'tê breshkat si t'terbueme,
M'dhamë i a grizshin misht e shtatit 1125
Per gazep. Gerthitte Ora
M'kupë të qiellës, sa gjithkû mûjte,
Tue i dhânë shtait per me pshtue.
Ah! kadalë, eh pitigonë!
Zên Pasuta si tue e shá; 1130
Se s'të lshoj, jo per Tynzonë!
Shtatin n'gjak krejt pa t'a lá.
Hider, bre! Ti me i ndihmue
Mark Milanit t'birit t'shkinës,
Qi Shqypnín aj rreth m'e shtrue 1135
Per nen kambë t'Knajzit t'Cetinës...
Po a kujton, morì gabele,
Se Shqyptarët kan dalun fare,
Qi me ardhë Knjazi, me 'i kál zhele,
Per t'sunduem mbí tokë shqyptare? 1140
Edhè at herë, me at shlligë në dorë,
Siell e bjeri, tanë maraz;
Brit, gerthit e ngrata Orë,
Si macë Frorit mbí pullaz.
Ora shkinë e Durmitorit 1145
Mbasì lidhë kje ajo per blî,
Lidhë prej Zanet t'Vizitorit:
Njat ushtrín e Malit t'Zí
E lshoj zêmra gjithunjí,
E muer hiken. Fulikare 1150
I u shtrî m'shpinë ushtria shqyptare,
Me nji brimë qi me t' shurdhue:
Kê tue vrá, kê tue shitue,
Dikê krejt tue shkurtue:
Tjerët në Lim vojtë e sharrue, 1155
Trí taborre Mark Milanit
Hupë i kan n'at log mejdanit,
Treqind krena edhè i kjenë pré,
Rob janë zanun treqind Shkjé!
Zana e Madhe ç'po lumnon; 1160
Kep më kep po fluturon;
Ká marrë kangen e po kendon;
Po këndon m'kep t'Vizitorit,
Larg me u ndî m' Boka t'Kotorrit:
A t'kam thânë, 'or'Knjaz Nikolla, 1165
Se un, dér sande pa pa marré dielli,
Tringen do t'a kish' pague:
Treqind krena un tue t'i pré,
Treqind rob un tue t'i zanun,
Trí mij çika e nuse t'reja 1170
Para kohës tue t'i lânë veja:
Me kjá ato, po, si gjith qyqet
Nper kasolla t'Karadakut,
Si ato bubat pshtjellë në zí?
Po m'a pvet njat Mark Milanin, 1175
E aj, po, ty ká me t'kallxue,
Ká me t'dhânë t'zín zihariq,
Se sa ushtrija t'met n'Nokshiq:
Oren çuet se e ká Shqyptari,
Qi << Shqyptár >> vedit i thotë: 1180
Se atje lufta ndezet zhari,
Breshen krenat bijn per tokë,
Kúr t'i mbushet mendja e vet
Me qindrue p'r Atdhé e Mbret.

Knega XXVI
Koha e Re
Hej, moj Zânë, tý t'kjosha true,
Si s'po t'bje nder mend per mue,
Punë të hershme me m' kumtue;
Kangë e valle me m' fillue;
Por më rrin tue fluturue 5
Mollë më mollë e ftue më ftue
Me ato shoqe tue këndue,
Me ato shoqe tue vallzue,
Tue vallzue, moj tue lodrue
Nper ledina e nper rudina, 10
Np'r ata brej, aha e çetina,
Kû bân çerdhen gjeraçina,
Bulon molla e lulzon thâna
E prîjn valle Orë e Zâna
Neper rreze qi lshon hana. 15
Ardhun shtatit si << breshana >>
Rreze diellit dora e llana,
Ftyra shtrue n' fletë t'drandofillit,
Kamba matë per gjeth të lilit,
Shartue zâni m'zâ t' bylbylit, 20
Dishka borë e dishka brymë
Si njaj hylli me ferfllimë:
Mori sumlla sumullore,
Mori dardha dimërore,
Si t' shkoi moti kangë e valle 25
Kangë e valle e zanamare:
Tash mbas flutrash neper zalle
Tash mbas lulesh nper livadhe
Herë ndiq sutat neper curra, 30
Zhytu e mbytu neper gurra,
Ngallit shoqet n' shtiqe t' vshtira:
Sí, perzèt, ty t'raftë e mira!
T' raftë e mira si t'ká rá,
Bjeshkë e vrrî qi m' ké shkelqá! 35
A din shka moj gerxhelí,
Mori rrezja nper frangí:
Se mue kripit m' i rá bora,
Se kah m' lên âsht kamba e dora,
Se edhè as vonë, tham, s' ká me shkue,
N' jetë pertej un pa u kalue, 40
Prej kah s' lânë kend me u kthye dalë...
Pra ndîgjoma ktû nji fjalë:
Lêni sod, moj Shtozovallet,
Lêni flutrat t' marrin zallet,
Lêni sutat t' marrin malet: 45
Shporru vjollcash edhe lilash,
Shporru gurrash e çurrilash:
Se, perzèt, kshtû, moj petritë,
Tuj m' u lá, tuj m' u flladitë,
Herë nper hanë e herë nper dritë, 50
Drue po m' ngrîhesh akull - ó
Drue po fikë mue e vedin - ó;
Edhe lshoú prej Dukagjinit,
Kû m' a shkon të cemtët e dimnit
Neper biga e zgavrra blinit, 55
E fluturim neper ajrí,
Si njaj hylli qi shkëndí
Shkrepë prej mramjet neper eter,
Behma ktû n'ket lissus t' vjetr,
Kû, larg zhurmet e poteret, 60
Dola edh' un n'ket buzë Prandveret,
Per me kndue m' Lahutë t' Malcís,
Se si u end fati i Shqypnis,
Kúr pshtoi kthetrave t' Shkjenís
E duel zgjedhet të Turkís: 65
Perendija si e kisht' shkrue:
E zojë m' vedi edhe u ndertue,
Mbas sa gjakut qi pat dkue.
Pse kaq njerzit po i'n të kqí,
Sa qi askund m' ket shekull t' zí 70
Pá shkue gjaku ví e ví,
Nuk po gzohej, jo, lirí.
Prandaj sod tý t' kjosha falë!
Morì e Mira rritë në halë,
Dèr në Lissus ti me m' dalë, 75
Per me m'vû kangen per fille,
E tue m' ndritë menden me kshille,
E tue m' majtë mbrenda hullís
Së burrnís e t' bujarís,
T'bâjsh qi fjala: e butë herherë 80
Si njaj flladi në Prandverë:
Tash e fortë, e rrebtë dermuese,
Si duhija shungulluese:
T'm' rrjedhë e marë e kund pa neje,
Qi t' rysë mendt, zemrat t'theje, 85
T'i reshë gjinden kah e mara,
Fén e Atdhén t'i lvisë perpara.
Pse, po m'u end kanga per s' marit,
Vonë e vonë fisi i Shqyptarit,
Manà tý ká me t' urue, 90
Bjeshkë e vrrî me t'u lulzue,
Si don vetë moti me t'shkue:
Kangë nper hanë e kangë nper dritë.
Se edhe as ktû s'ké me u merzitë:
Me u merzitë, jo, cok nuk ké, 95
Ke në fllad t' ksajë stine s' ré,
N' jetë natyra tue shperthye,
Këtû gjên shka t' kande tý:
Vezullime e xhixhillime,
Gurgullime edhe blerime, 100
Me lugina e me kodrina,
Me ledina e me rudina,
Hije, kroje edhè çurrila,
Dejka, mjellme e n' shtek kojrila,
Vjollca, lila e karajfila, 105
Drandofille në bubuqe,
Flutra t' larme e mollakuqe:
Kndo bylbylat nper filiza
Këcè dhijzit neper driza
Tue blegrua kingjat nper mriza: 110
Endë hardhija m' qeperiza,
Lulzon pjeshka e zerdelja,
Me u shêjë matet m'gem qershija;
Bleron bungu e bleron vidhi;
Shtatorr fiku kokrrat lidhi; 115
Njethet plepi bregut t' Drinit
Rahá t' mirë ep lulja e blinit,
Kerset fyell e zanamare,
Ushtojn hijes kangë shqyptare:
Qiella kalter, toka blerë 120
Njeti dimen ktû Prandverë:
Njimend stinë per Orë e Zana,
Me prî vallet, tue ndritë hana,
Mal e m' mal, rudinë m' rudinë,
Jo qi ktû në ket krahinë, 125
Kû nper molla gêmeholla,
Kû nper male e mriza hale,
E nper zalle e nper hamalle
Shum po i kisht' do Shtozovalle
Shoqe t' ua, qi po kndojshin: 130
Qi po kndojshin e lodrojshin,
Larg e larg m'i u ndî jehona,
Bâne bén, si kah Valbona;
Se ky vend, se mahet n' mend,
Po kisht'kênun nji dervend: 135
Nji log zânash m' nám e n'zâ,
Kû vigâ e katallâ:
Edhè n' kohë para se Iliri
Vend ktû zû Arbnori i biri:
Na i' n ndeshë, na i'n shkelveshë, 140
Dikúr heret m' dhâmë tu' u shkye,
Mâ vonë s' largu tuj u msý
Kush me zhgjetë, kush me baètë,
Njani m' mzdrak, tjetri m' çomak,
E me lata, e me supata, 145
Me tagana e pushkë të gjata;
Edhè rán shakull per dhé,
Kush per Atme e kush per Fé.
Njani cub, tjetri dishmuer,
Kush gjaksuer, kush simahur. 150
Jo, po, ktû edhè ké me pâ,
Ké me pá, po, njat kalá,
Qi, m' nji koder titanike
Ngrefë mbi ledhe cyklopike,
Per trí mij e kusúr vjet 155
T' u kercnue ndêi, si shauret,
Mbí ç' do forca kundershtare,
Qi me mende grabitçare
Deshten ksajt me kalue ván.
Ké me ndî edhé si kján 160
Vala e Drinit prap n' ditë t' sotit
Per urë vorrit t' Gjergj Kastrijotit,
Shpata e t' cillit dikúr motit,
Vezulloi m' hasem t' Shqypnís,
Si ajo rrfeja e Perendís. 165
Pse dikúr ktû edhè Berdyli
Me gjak hasmesh dhén kertyli;
E ajo Teuta mbretëneshë,
Vashë ilire sokoleshë,
Qi nuk dijte se shka â tuta: 170
Si ajo Shqypja skepekurrta,
Lshote hovin mbí Rromakë,
Pá dhimë Adrjen tue pergjakë;
Prap Kliniku ktû e Pleurati,
Hila, Agroni e Genci i ngrati 175
Kan jetue ktû e kan lulzue,
Mirë a keq atà tue psue;
Kush tue mbetë, kush tue fitue.
Se ktej Gali ka kalue,
Ktej Rromaku, po, âsht pershkue, 180
Sllav e Turq ket truell t' bekue
Me agor t' vet e kan mnerue.
Prandej n'mbramje tue rá hana
Mlidhen tubë Orë edhè Zâna,
Edhè kapen dora dora: 185
Dora dora, bardhë si bora:
Ambel zânin tue dredhue,
Nisin vallen me këndue,
Tash si t' Parët na pa'n luftue,
Atà Ilirt e kohës s' kalue: 190
Tash idhtë fatin tue lotue
T' ksajë së mjeres moj Shqypní:
Se si u pshtuell e mjera n' zí,
Mbasi Turku mbrendë pat hî:
Turku, shplaka e randë e zotit: 195
Per mbas deket t'Gjergj Kastrjotit.
E jehojn male edhè zalle
N'ato kangë e n' ato valle.
Pra, po t' kapi tý merzija,
A se t' lodhen kangët e mija: 200
Se pa tý, besa moj Zanë,
Vshtirë se 'i fjalë un mûj m' e thanë:
Fjalë qi t' jetë n' gojë per t' u zanë:
Ti, po, del naten nper hanë
A nper zheg si t'kape zusha, 205
E n'daç malit, n' daç kah fusha
Bâhe bashkë me shoqe t' ueja,
Edhé atý, at herë, ti thueje,
Kangës e valles sa t' keshë n' krye,
Doradoras tue këcye, 210
Gjithsesi të kandet tý.
Por po deshte ti ndojhera
Me ndjekë suta, e gjaeje tjera,
Me ato shoqe ti, po, del
Nper Molung a se nper Vel; 215
Se atjè gjêni drêj e derra,
Molla, urtyta e mandaferra;
Mjaltë nder zgavrra, e gurra t' ngrîjta;
Mrize t' flladta e hije t' rîjta,
Me blegrime e me çokana, 220
Qi tý aq fort po t' i kisht' anda.
Veç se shka, moj qifteli,
Me t' a vû due 'i porosi,
Per kúr t' dilni ju më Vel.
Kúr të dilni ju në Vel, 225
Per t' a hasë kini nji shpellë,
N'anë prej Rrêje, t' errtë e t' kthellë,
Me nji grykë porsi nji furrë,
Prej së cilles rrjedhë nji gurrë,
Sa me blue, po nji mullî: 230
Atý mbrendë ti mos me hî!
Asi uj', jo, atý me pí!
Pse n' at shpellë qaj Lleshi i Zi,
Nji i Gjomarkaj, Kefalí:
Vesh e m' vesh mustaku i tí: 235
Nji natë gjamt e vetimet:
Me u dridhë toka prej bumllimet:
T' rrebtë kulshedren paska msý,
Edhè m' qafë i a ká merthye
Nji parë dana e t' gjata e t' randa, 240
Mirë nen allkë aj tue i ngujue,
Qi per t' gjallë me u shkapullue
Mos të mûjtte, edhè e branisë
Poshtë nper shpellë n' do ujë të kthellë:
Edhè sod ndîhen tue krisë 245
Ato dana, sa herë t' luej
Shta'n kulshedra neper ujë;
Ke i kan mbetun ato dana
Vjerrë per qafë, porsi çokana
N'qafë t' nji skjapit brynatak. 250
Prandej shpesh rrjedhë gurra gjak:
Si shum kushi qi e ká pá:
Perè danat, m' qafë tu' e vrá,
S' i a lân varren me u perthá,
Qi i a çeli Lleshi i Zí, 255
Kúr i u turr nper at duhí.
Asì uj' ti, jo, me pí!
Por as n' shpellë, jo, mbrendë me hî;
Pse atý sod, permbrenda shpellës,
Dájn orok Shtrigat e Kthellës 260
Me ato Shtrigat e Mirditës,
E me atò t' Zhubës e t' Selitës,
Kurdoherë duen me u bashkue,
Ndoj déll ujkut per t' fergue,
Qi me bâ ndokand gjytrým; 265
A me zí ndoj gjellë nper tým,
Per të lye me tê ndoj shpí,
Qi me i lshue dam e morí
Sí nder rob, si nder bagtí:
Mos me lânë me rritun fmí, 270
Tuj u ngranë zemrë e mushkní.
Kurrsesi ti mbrendë me hî;
Persè gjallë k'in me t'perpî.
E po bâni e t' kcej dalldí
Bregut detit me u baritë, 275
Per me u lá, per me u flladitë,
Per n'mos daç kaluer me shkue
M'bedeví, qi kem' n' katue:
Bishtalec kripin trimnue:
Janë pulbardhat neper Drî, 280
Bardh si bora n' Haramí,
M' shpinë ndonjanes ke me i kcye...
Por, aman tý t' kjosha true,
Per qafë t'sajë mirë me u shterngue...
Se ti jé nji rreze drite, 285
S' të ká randë pulbardha tý;
E mbi tê mandej vozite
Rrjedhes s'Drinit dér në dét.
Kúr të dalish n' atê dét,
Atý bregut ké me pá 290
Floçka e Kshteza ndêjë n' shullâ,
Tuj u krefë, tuj u bubitë,
Shoqja shoqen tue ngallitë
Turr e vrap nper ranë të hjedhne:
Shkaterr flokësh, rizat e zhdredhne, 295
Kmishat kapë me trîza t' derdhne.
Se ato janë grá të detit,
Qi, si ushujzat e breshkujzat,
Po jetojshin n' ujë e m' tokë,
E po flitshin si tue krrokë, 300
Si tue krrokë, si tue gervallë.
Por me pasë per t' i zânë gjallë
E me i mbajtë te shpija niri,
Me folë shqyp zêjshin mâ s' miri.
Se nji djalë, fisit t' Kelmendit, 305
Djalë i pushkës edhè i kuvendit,
Si dishmí bajn gjindja e vendit
Nji kso Floçkash paska zânë,
Edhè n' shpí e paska çue:
Kû 'i herë shqyp atê e ká msue, 310
Mandej marrë e ká per grue,
Me tê bashkë kunorë tue vû.
Edhè u bâka shpijanike,
Tue rritë fmí, tue u majtë fisnike.
Me xhubletë e me shtjellak, 315
Si t' gjith shoqet n' at bajrak.
Veç se shka binín e sajë
Létas nieri mund t' a dajë:
Ke i kan sýt si picigiatë
Edhè flasin per pá u matë; 320
Porsì me branisë zhamella
Ndokund malit neper shpella.
Veç se shka, moj ti belholla;
Ti belholla, rritë nder molla
Ktû edhè 'i punë due me t' kallzue, 325
Qi kthelltë n' shpírt ká me t' galdue.
Ká do kohë, qi t' bardhat zana:
Shtozovallet! qi nper thâna
T' Elikonës prîjn kangë e valle
E pijn ujë n' at Gurrë Kashtalle: 330
Kan lânë bjeshkë e vrrîje e zalle
Të Grekís e dalë n' Shqypní,
Kû, n' gjûhë shqype - bukurí!
Herë tue folë, herë tue këndue,
Kan rysë gjinden me feksue: 335
Se Shqyptari s' âsht gabel,
S' âsht shkerbé pjellun n' zabel,
Mos me pasë aj fis e Atdhé,
Veç me shkelë m' tê Turq e Shkjé:
Jashtë Shqypnijet se Osmanllija 340
Duhej dbue: se vetë Shqypnija
Duhej qitë ajo zojë m' vedi:
M' tê mos me sundue kurr Mbreti
I Stambollës e se të huejët
Do t' shkojn gjûhen tuj e ruejtë 345
Pîjt nder dhâmë, per kto punët t' ona.
Edhè kshtû, njitash n' e vona,
Nisë Shqyptarët kan me mendue
Per punë t' veta, e shqyp me shkrue:
Shqyp me shkrue, po, e shqyp me msue 350
Neper shkolla; e pse të holla
Mendt po i ki'n, e kryet jo shtamë,
Kta per fije janë vû n' lamë
T' ditunís e t'gjytetnís:
E medjè, sod prej Turkís 355
Janë tue lypë autonomín:
Se per ndryshe, thonë, lirín
Me armë n' dorë do t' a fitojn:
Nen kambë t' huej gjallë mâ s' rrogojn.
Tashti, un, moj sý - qershí: 360
Besa, po: fort mirë e dij,
Se ty t' kandet me kerkue
Mriz e m' mriz e krue më krue:
M' shoqe t' ua me u takue,
Bashkë me folë, bashkë me ligjrue, 365
Me u njitë valle e me këndue:
Me këndue, po, e me lodrue,
Si mot t' keq qi kurr nuk m'ké:
Prandverë m'Shnjergj e prandverë m'Shndré!
Ani pra, moj rrezagí, 370
Morì rrezja nper frangí,
Po të kapi tý dalldí
Per shoqní e leverdâ:
-- Eh ! po, i mjeri, shka me bâ?
Kshtû po i kishe ti do mend: 375
Mos me t' zanë kurr vendi vend:
Sod nji send, nser nji send---
Del e merr ti fushë e shpat,
Vel, m' Kodhel, e m' Krye - Bushat:
M' Krye - Busha - pllamë e <<dukat>>,380
Edhè kapu m' Rozafat,
M' at kalá t' Shkoders mizore:
Ndera e nami i tokës arbnore;
Persè atý Zanat i ké,
Pre' Elikonet bartë n' ket dhé, 385
Si të bâjë hana me dalë,
Nisin vallet palë e palë
Me ato Motrat e shqypëtare,
Tue rá fýell e zanamare.
Atý njitu edhe ti valle, 390
E pa dert kund e halle,
tue lodrue ti, e tue këcye,
Thueja kangës gjith sa t' keshë n' krye.
Veç se prap ti ktu me kthye;
Perse kanga, endë pa tý, 395
Ajo âsht váj e tyne nder sý.
Edhè kshtu, nper hanë nper dritë
Tuj u argtue, s' ké me u merzitë;
E tý moti ká me t' shkue
Si don vetë, e pa u kujtue. 400
Qe Lahuta, vjerrë n' sergjí.
Eja pra, moj sý - qershí,
Moj bel - holla, rritë nder molla,
Edhè kangën m' a fillo:
E un këndo, mbande', e ti kndo, 405
Si kndo zogu i veres - o!

XXVII
Xhemjeti
Erven Pasha, 'i Xhemjetlí,
Mledhë mishlizin n' Babi - Alí,
Edhè u thotë: Zotní të mí,
Mbasi duel êmri i Xhemjetit,
Qi shkaf âsht tebajë e Mbretit: 5
T' jetë kush t' jetë, mashkull a fêmen:
<< Osmanli >> me u quajtë me êmen;
E se t' gjith atà mbas sodit,
Mohit do t'i bishin rodit,
Prej të cillit kishin dalë. 10
Ylqja e Mbretit marë n' at fjalë
Uli kryet e pa u trazue,
Fis e giûhë zû me i harrue,
<< Osmanlí >> tue quejtun vehten.
Edhè kshtû, u ngjatët Zoti jeten! 15
U shkrínë m'njâ Turk e Zejbek,
Lacë, Harapë, Armen e Grekë,
Beduìn e Jahudí,
E sá janë kombe n' Turkí,
Kush pa u ankue, kush pa bâ zâ, 20
Thue se 'i nanë t' gjith i kisht' bâ.
Veç shqyptarve s' po u hî n'kokë
Me u bâ vllazen me tjerë shokë
E << Osmanlí >> me qujtun vedin.
Kta Turkín njofin e Mbretin: 25
Dér dikû edhe Xhemjetin;
Por kombsín nuk duan me ndrrue,
Giûhë as doke me harrue;
E kristjan e muamedan,
Gegë e Toskë, Shqypnija marë 30
Prap se prap quhen << Shqyptarë >>.
Medjè kta, zotní të mí,
Njitash s' voni i a kan hî
Me shkrue shqyp libra e fletore,
Me çilë shkolla n' giûhë arbnore: 35
E mâ teper, sì nper dhamë,
Posë se s' duen me dhânë nizamë,
Janë tue lypë autonomín,
Per me qitë m' vedi Shqypnín,
Edhè Turkut mâ mbas sotit 40
Mos me i lá t' dheta si motit;
Veç me ngrefë ata 'i farë Shtetit:
Po e jo nen hije t' Mbretit:
E m' vedvedi me u sundue,
Pashë as beg mos me ndigiue: 45
Si t'i a bajm hallit s' e dí....
Xhavid Pasha, 'i Turk i Rí,
Kqyr ç' ká mârrë trimi e ç' ká thânë:
Nji, per bé, gjallë nuk do lânë!
Se Shqyptarët po ishin belá, 50
Hajrin kush kurr mos me u a pá,
Veç se sherrin. S' dí a e dini,
Se, q' se Turku s' pari hini
Në Shqypní e dér më sot,
Jo mâ pak: po e tham me lot! 55
Se pêsdhetekater herë
M'né Shqyptarët t' janë lshue poterë
Me armë n' dorë, e t' na kan rá,
Ballë per ballë me né t' u vrá,
Si t' isht' kênë Turku me Shkjá. 60
Medjè ngusht shum herë na e prûne,
Pse zanát pushken po e kishin.
Prandaj hundët m' grusht u duen shtypë,
Qi kurr n' mend mâ mos t' u bjere,
Pis Arnaut ata tue kênë, 65
Xhemjetit me i qitë telashe.
Sinan Pasha, 'i plak me mjekerr:
Javash, burra, zên e u thotë:
Se Shqyptarët janë fis i vjetr:
S' marrin grushta si << manovët >>. 70
Katerqind e disa vjet
Janë, qi hîmë na në Shqypní:
Kush ká bâ mâ shum gajret
Se Shqyptari per Turkí?
Në Jemen kan ardhë me né, 75
N'Sebastopull kan derdhë gjak;
Fyt - a - fyt janë pré me Shkjé:
Kan mârrë krena n' Karadak.
N' luftë uxhunin kta e kan bâ;
T'mbramët te hika e t' parët te meta 80
Janë pjekë n' diell janë ngrî n' murrâ:
Per Daulet s' u âsht dhimtun jeta.
E po ç'bâmë na per Shqyptarë?
Ç' t' mirë na atyne u kem' pertrî?...
Cilla punë, thoni, u kthye marë 85
Ç' se na gjindemi n' Shqypní?...
Na i kem' djegë e i kemi pjekë,
I kem' zjerrë shpijet e toket;
Vjerrë m' konop, i bâmë me dekë,
U kem' prishë kanû'n e doket. 90
I kem' rrahë nper milazima,
Shnjerzue i kem nper agallarë:
I kem' fikë nper myltezima
Repë i kem'nper tasildarë.
Kund ndo'i urë a u kemi lshue? 95
Se janë rrugat qi u kem' çilë ?
Ndonji shkollë a u kem' ndertue?
Shtek t' shperthyem a u kem mshilë?...
Kuerdo t' jetë kysmet me i dalë
Turkut dore Shqyptarija, 100
Posë faltoresh, ku me u falë,
N' Shqypní 'i shêj a e lân Turkija?...
Pse m' at herë duem qi Shqyptari
Gjithmonë rob të rrijë nen né,
T' harrojë gjûhen qi i la i Pari, 105
T' mohojë vendin ku ka lé?
Per me folë kah shpirti del,
Faj Shqyptarit nuk i vîhet,
Pse me Turk sod kapet tel,
Vendi vend pse nuk i zîhet. 110
Me topuz, mor faqja e bardhë,
Me Shqyptarë nuk ndreqet gjâ;
Veç me t' amel rreth tue i ardhë,
Per tý e shtýn deken me bâ.
Prandej vetë kishe me thânë, 115
Se s' âsht mirë Shqyptarët me i ngrá:
Le t' a lâjm ket punë m' nja'n ânë
E mos t' sjellim kot belá.
At herë çua âsht Turgut Pasha,
Streh ngerthye do vetlla t' trasha, 120
E t' ká nisë me ligjirue,
Mirë tue u matë, fort tue u mendue:
I u ngjatët jeta zotnis s' uej!
Per mos daçim me mifë n' ujë
E Turkín m'' e vû n' rrezik, 125
Qi m' u dá pllamë e perçik,
Kish' me thânë, zotni të mí,
Se do shtrue 'i herë kjo Shqypní:
Se Shqyptarve m' drû u do hypë
Mirë per veshësh, edhè, me i zdrypë: 130
Mirë me i zdrypë e mirë me i shtypë,
Qi m' u a zjerrë at zburth lirije
E at kllapí autonomie,
Qi pat nisë ka pak me i Zânë,
Qýsh se dorë Mbreti u pat dhânë, 135
Tash do vjet, me u ba << milet >>:
Kuer Kongresit të Berlinit,
Stambolla tue kênë rrethue,
Na bîn fjalë per punë t' kufinit
E gaperr Europa u çue, 140
Me i a lshue Malit të Zí
Hot e Grudë, Plavë e Gucí.
Jo, po, besa, zotëní,
Q' se << milet >> u bâ Shqypnija
Edhè dorë dha ksajë Turkija: 145
Per nji idare masllahat:
Me rrokë armët me dalë në shpat
Bregut t' Cemit, e me u vrá
Ballë per ballë me hasmin Shkjá
Si t' kisht' kênë Shteti me Shtet, 150
Kan marrë, po, Shqyptarët gajret
Me mendue, se edhe pa né
Mund të rrnohej gjall mbí dhé:
Se mos heret, sado vonë:
N' per miq t' vet e hasem t' onë: 155
Mund t' u shkepshin prej Sulltanit,
Si do tjerë Shteten t' Ballkanit,
Edhè m' vedi me u sundue,
Pashë as beg per pa ndigjue.
E ké t' vshtirë nji herë me reshtë 160
Harushan me krye n' qyp t' mjaltit;
Se mandej i a shkulë ti veshët,
Por qypit s' e shkepë per s' t' gjallit.
Prandej vetë kishe me thânë,
Se kjo punë fjetë nuk do lânë. 165
Se t' bjerë mini nper mjekerr
Anishkà, tha 'i burrë i vjetr,
PO mos t' çilte shtekun tjerve...
Posë Shqyptarësh: manje mirë n' mend:
Kem' Jemen e kem' Armen, 170
Kemi Grekë e kem' Zejbekë,
Me Qerkez me Lkurazez,
Me Bulgarë grêtha luftarë,
Qi po i lshuem na pê Shqypnís
N' punë të gjuhës e të kombsís 175
Veç me dá Turkín e mjerë,
Se s' jet tjetr tash nji herë.
Pse të gjitha këto kombe
Ki'n me lypun Frone e Dhome,
<< Koçobash >> me metun Mbreti... 180
Tash zotní, kjo punë nuk ban.
Pra nuk ká çajre as derman
Per pa i çue n' Shqypní mizore,
Pak me thânë, njiqind taborre,
Qi nji herë e pikë mâ s' parit: 185
Per me e nisë punen per s' marit:
Sylahin m' i a hjekë Shqyptarit;
Mandej m'tê me kapë nji drû
Edhè shpinen me i a zbrû,
Qi të bindet fíll prej vetit; 190
Persè aj cub tuj kênë shkorretit,
Guzon t' dalë karshì nji Mbreti:
Karshì Mbretit e Xhemjetit.
Mbretní, do me thânë fuqí.
Pa fuqí, nuk ka mbretní. 195
Ma fuqí, u mkam Turkija;
Pa fuqí na hupë Shqypníja:
Hupë Shqypnija e Arabija,
Si na hupi, ofshe! Ballkani.
Turkut m' shpinë i hypë dushmani! 200
Kshtû ká folë qaj Turgut Pasha,
<< Aferim >>! i thotë Mishlizi,
Komandár edhè e ka vû
Mbi njiqind taborre t' zgjedhuna,
Per Shqypní tue e nisun fill 205
Qi t' ngushtote shka âsht Shqyptár
Me quejtë vedin << Osmanlí >>
Per mbas << qefit >> t' Turqve t' Rí.
Kah merr dielli e hana lé,
Si Shqypnija 'i vend s' e ké, 210
N' daç per male e per kodrina,
N' daç per fusha e per rudina,
Bjeshkë e vrrí edhè zallina,
Me kullosa e tokë t' punueme
Me liqêj, me prroje e lume: 215
Kroje fushës e gurra shpatit:
E puthë deti per s' të giatit:
Peshku plymë nder kalimare:
Gjâja e gjallë reshë shqere shqere:
Endë mëndashi e endë hardhìja: 220
Ambel sýnin t' mushë robnija:
N' shndet kerthneset marë natyra,
Qiella kthiellet si pasqyra:
Sh' Ndré në bjeshkë e Sh'Gjergj në vrrî:
S'ká mâ bukur n' rrokullí. 225
Me na pasë gjithkush lakmí.
Por ç'e bân? se sod, or probe,
Me t' a falë Shqypnin, kush, tobe,
N' e shikjon dý herë me sý,
Kaq per kob qi t' a ká msý, 230
Turgut Pasha, 'i turçelí
Me njiqind taborre ushtrí,
Tanë Çerkez e Lkurazez
Turkoshakë e Anadollakë
Manovë Jevk, Lacë e Zejbek 235
Me pushkë n' krah, me zjarm n' sylah
Njani n' << fes >> tjetri n' << qylah >>
Toka e zezë me 'i pasë qirah;
Edhè m' shpinë aj i a ka lshue, 240
Me Moskov, thue, âsht tue luftue.
Kacaleci si lshon m' arë,
Fund e maje tue e mshî mbarë,
Kshtû Shqypnís i u rras asqeri
Ç' merr prej Jugut der ke Veri; 245
Edhè Pasha Turgut Pasha,
Idhtë ngerthye ato vetlla t' trasha
T' ká ngrefë top, t'ká ngrefë havan,
Edhè qitë ká nji << ferman >>,
E pa i lânë kund kujë derman 250
Lypë nji herë e pikë mâ s' pari:
Sylahin me hjekë Shqyptari
Edhè armët aj me i dorzue:
Mbasandej mos me guzue
Kush << Shqyptár >> vedit me i thânë, 255
As me majtë doke e kanue
As nder shkolla shqyp me zanë;
Shqypen shqyp jo mâ m' e shkrue,
Por turqisht: ká lypë mâ teper
Qi Shqypnija e poshtme e eper 260
T' epte asqer, edhè të late
Pagë e t' dheta e begajate,
Gjithsi isht' êmri i Turqve t' Rí,
Ase e bân vendin faní.
Kúr ká ardhë rendi i Malcís 265
E t' kan ndie ata Krenët e Malevet,
Jânë bashkue, kuvend kan dalë:
Per jetë t' ande, Pasha i Mbretit;
Fort n' gazep mos me na mârrë,
Né 'edhè me na lânë sylahin; 270
Se kem' ndollë disì n' kufî
E shpesh po na bje me u vrá
Kû me Urum e kû me Shkjá.
Mbasandej ti po na thue
<< Shqyptár >> mos me quejtë na vedin 275
Por m' i a njitun << Osmanli >>,
Edhè shqypen me e harrue.
Vargjeç, Pashë t' ngjatët Zoti jeten !
Se kto punë n' perde nuk hînë.
Kúr na t' mbajm ligjen e Mbretit: 280
Por të preme per mbas vendit:
E t' lájm pagë edhè të dheta,
Mbas zanatit qi kem' pasë
E si t' shifet se Dauleti
Vendin t' onë e bân mahmúr, 285
E jo kshtû me e lânë harabë,
At herë na, Shqyptarë me gjak,
<< Osmanlí >> bâhna me pûnë.
Kaq âsht mjaft, kishim me thânë;
E kurrkund nuk âsht nevoja 290
T' hîjm nder kso maklladesh t' kthella:
Jo << Osmanli >>, jo << turçelí >>
Ky << Çerkez >> aj << Jahudi >>...
Po, Shqyptarë jemi, zotní,
E Shqyptarë prap duem me mbetë: 295
Kështû, Pashë, na e kemi gjetë,
Perzèt kshtû edhè do t' a lâmë.
E per punë, qi lypë nizamë
Na s' kém djelm me çue n' Jemen...
A si u thonë ylqeve t' Mbretit. 300
Na ktu vetë vritu me Shkjá,
Djalin çoe me u vrá me Turk,
Pasha Zotin, more Pashë,
Kurrsesi kjo pûnë nuk bân.
Ti ké ngrefë top e havan: 305
Perzèt mshoj, t' lumshin t' dy krahët;
Se edhè kshtû s' u rrnueka gjallë.
Kështû Krenët kan ligjirue.
Turgut Pasha fort â idhnue,
Fort â idhnue, t' madhe ká britë: 310
<< Haps qafirat tash me i qitë >>!
E t' a dijn, se në Turkî
S' ká Shqyptarë, as s' ká Shqypní,
Veç ká Mbret e ká Xhemjet!
Haps i bânë Krenët e Malcís 315
Qi per Mbret n' kufî t' Shqypnís.
Ballë per ballë tue u vrá me Shkjá,
Vendin n' gjak krejt e pa'n lá.
At herë Pasha vû leçí
Mos me çilë kurrkund n' Shqypní 320
Shkolla shqype, edhè me shâmë
Njat të vetmen qi ishte n' kâmë
N' Elbasan, e m' e bâ lâmë;
E po u gjet kush nder Shqyptarë,
Qi me u marrë me gazetarë, 325
A me qitë shqyp ndoj fletore,
Tha, pa e çue nder gjykatore,
Sa gjânë gjatë m' e shtrî n' sokak,
E me e rrahun me dajak,
Dér qi lkura t' i plasë gjak, 330
Tue i rá fyellit e bylbylit.
Por pse atí i duhej me u ndollë
Sá mâ para në Stambollë,
Kshtû mbasi mendue kje hollë
Per t'çue m' vend <<fermane>>e<<irade>>335
Hini e zgjodh per veqilade.
Do Shqyptarë: do kallavrade.
Hasem t' lemë të gjytetnís,
T' cillët as êmnin e Shqypnís
Kurr me e ndie nuk kan pasë dashtë: 340
Pleh i ndýt i mluem me kashtë.
Si, bje fjala, kur terthuer
Jashtë n' sokak me ftyrë per gúr
Shtrînë t' ngratin Hafiz Myslimin,
Edhè m' drû e rrahen trimin, 345
Tue krisë lodra e tue ra fyelli,
Dér qi i kambës i u thye kercyelli,
E me gand gjith jeten mbet,
Jo per tjetr << xhinajet >>;
Veç pse pvetë në hyqamet: 350
A isht' << Shqyptár >> a po << Osmanlí >>,
I pergjegjë me trimëní:
Sado qi ishte nji << hafiz >>:
Jam Shqyptár me gjûhë e fis.
Por edhè kur shtrî m' sakak 355
E tue i rá ishin m' dajak,
Sa herë pvette kajmekami,
Thuej shka jé? permbysë per dhé
Jâm shqyptár pergjegjte afizi,
Dér qi ashti i kambës s' i krisi. 360
At herë t' lirë e la me shkue:
Faqe t'ngrîtë vedit tue i shkrue.
Mbasi kshtû t' mjeren Shqypní
E poshtnoi e e pshtuell në zí,
Turgut Pasha, i gjatë e i hollë, 365
Mori rrugën per Stambollë,
Ngrefë mustakun, ksulen n' sý,
Të shtatë krajlat si t' kisht' thye,
E jo mâ nji grusht Shqyptarë,
Ndollë t' pá fis e t' pá kumarë: 370
Thue, plasë toka i qiti jashtë.
Veç se shka, kishe me dashtë,
Turgut Pashës m' i a shtî në rrashtë,
Se Shqypnija â 'i kashë e lashë:
Me çue 'i kashtë e me t' dalë gjashtë... 375

XXVIII

Ded Gjo Luli

Argumenti
Jemi në vjetin 1911 - 12. Dedë Gjo' Luli me nji grusht Malësorë niset per Rapshë të Hotit per t' u takue meMarash Ucin, tashmâ në moshë të shtýme. I kallxon se me ata njerz, qi kishte me vedi, kishte dá me i rá Turkut para afatit të caktuem nga Parija në mledhjen e Qafë - Kishës. Merr pelqimin e Mashit, i cili ngarkohet të kumtojë Shkrel e Kastrat. Gërset e para pushkë në Rapshë, Njizet vetë me të njehun janë luftarët e Dedës;
shtatë janë pushkët në duer të tyne e nji allti. Marrin dý postat e Mbretit dhe nxanë rob gjashtëdhetë ushtarë anadollakë, të cilvet u hjekin armët dhe i nisin per Shkodër. Luftimet ndezen aty - këtu, si flakadâjt e Shën Gjonit. Rojet turke binë njana mbas tjetrës gadi në tanë Malsín. Gruda merr Deçiqin, Hoti Krevenicën; bjen Tuzi, rrethohet Shipshaniku, vija e kufinit lirohet që nga Tuzi e deri në Gucí.
Kryengritjab i shkon në vesh Bedri Pashës, i cili thrret Parin në kalá të Shkodrës dhe, me anën e tallait, çpáll në qytet luftën fetare per Dinin. Në thirrje të tij dymijë ushtarë e vullnetarë t' armatosun fillohen per Suka të Moksetit. Marrin Drumen e Deçiqin. Dedë Gjo' Luli me Grudë e Hot i pret në Dinoshë, ku kallet lufta. Ushtrit e Pashës smbrapen në Rrasë - Fik. Nikë Gjeloshi me djelmt e vet msýn Deçiqin dhe mbas luftimevet të përgjakshme kapet në maje, ku ngrehë Flamurin e Shqipnís. Fuqi të reja qeveritare arrijnë në Shipshanik, por Malsorët nuk thehen.
Nderkaq në Breg të Matit Dedë Coku i ven pushkën fuqive turke, tuj vrá Kajmakamin e Lezhës. Me vullnetrë kryengritsa drejtohet kah Durrsi. Në Rrushkull ndeshen me ushtrín e Mbretit e me vullnetarë të vendit në krahin e Sulltanit. Vlon edhe këtu lufta. Bienë dishmorë prej Malsorvët Kolec Marku e Zef Harapi nga Shkodra , varrohet randë Llesh Nikë Daka. Ky i fundit porositë shkokët, para deket, t' a bájnë në Rrubig, ku P. Pál Dodaj kishte ndezë votrën e levizjevet kombtare e rreth së cilës nxeheshin luftarët e shkrimtarët e Liris nga Kurbini, Mirdita, Zadrima, Krûja, Zhuba e Lezhja.
Para këtyne ngjarjevet Sulltani dërgon në Shkodrë shtatëdhetë taborre, nën Turgut Pashën. Të mrrijtmen në qytet, Turguti u çon fjalë Malsorvët të dorzojshin armët. Parija e Lekëvet mlidhet, me Luigj Gurakuqin në krye, dhe vendosin me i përgjegjë Pashës me barut.
Lufta ndezet mâ e mëndershme se kurr, Msýn Turku me furí, e pret Malesija me trimni. Vendi kallet flakë: gjimojnë male e kodra, ushtojnë gryka e humnere, fishkllojnë plumba e gjyle topash. Et - hem Pasha msýn Kelmendin nga ana e Gucîs dhe Malsorët gjinden në mjes dý zjarmeve, por s' ligshtohen. Shumica e tepërt e fuqive anadollake fiton, por toka shtrohet pllambë per pellambë në trupën ushtarësh. Europa habitet para gjith kësaj trimnije e merr shênjim punën e Shqiptarvët

Dedë Gjo' Luli

Të shtatë Krajlat çue janë m' kâmë:
Kah ká rá, medet! kjo gjâmë?
N' at Malcí, n' at Rapshë të Hotit
Dedë Gjo' Luli, burrë si motit,
Me 'i çetë Lekë, bisha shkorretit, 5
Ká nisë pushken m' askjer t' Mbretit!
Dedë Gjo' Luli, 'i shpatë e gjallë,
Shtremon ksulen, del në shkallë,
Bedri Pashës po i çon aj fjalë:
Mirë nenshtrasha, or' Bedri Pasha! 10
Amanet jam tue t' a lânë,
Ket fjalë Mbretit me m' i a thânë:
Se me sodjet, êmni i Zotit!
Shka jem'nipash s' Gjergj Kastriotit
E << Shqyptarë >> qi i thomë na vedit, 15
Mâ duvâ nuk i bâjm Mbretit.
E as s' e njofim mâ per Mbret.
Rrash po mbushen pesqind vjet,
Qi na i bâjm atij hysmet
E per tê na thyem rradaket, 20
Si t' ki'n kênë kto poça Vraket,
Nji të mirë pá pasë prej tí.
Na skoi moti si â mâ zí:
Ngranë pa ngranë, e kryet m' gershanë,
Bje prej sherrit m' taksirát. 25
Se aj s' po kisht' tjetr zanát,
Veç pre e rip, e digj e piq:
Rrxo, rreno, e vendin flligj
Me mehmurë e me agallarë,
Qi 'i punë kta kurr s' kan sjellë marë; 30
Veç rrah m' shkop, e vár m' konop:
Vidh, robit, e tokët plaçkit:
Si mo'Zo'mâ keq per né,
Qi a ndopak n' Shqypní kem' lé.
Pasha Zotin: kjoftë levdue! 35
Edhè kshtu s' mûjm me durue.
Pushken sod un i a kam vû,
Mandej dalët si kjoftë gjikue.
Kshtû tha Deda, e si shterngue,
Veshë e mbathë kishte qillue, 40
Njet << alltín >> në fletë t' sylahit
Vên << mauzerren >> mbí sup t' krahit,
E me 'i çetë djelmoça mbrapa
Kä marrë rrugen me t' mdhej hapa:
Si njaj plajmi me duhí: 45

Drejt kah Rapsha edhè u ká prî.
Drejt kah Rapsha, Rapsha e Hotit,
Qi, si heret si n' ditë t' sotit,
Kjo po m' ishte 'i falme agzotit:
Se atý vendi t' âsht ndezë zhari, 50
T' janë herrë krenat porsi bari,
Sa herë Lekët na janë perlá
Grykë per grykë me Turk e Shkjá,
Idhtë tue i bâ shkinat me kjá,
Idhtë tue i bâ me fshâ turkinat, 55
Kah n' dorë flakë u rrín << martinat >>.
Kúr janë kapë m' at Brigje t' Hotit:
At herë << Shêjzat >> tue prendue:
Dedë Gjo' Luli, flakë barotit,
Marash Ucit n' derë ká shkue 60
Kû i trakllon edhe po i thotë:
Çou, bre Masho! Sod s' âsht ngaja
As me fjetë, besa, as me u kotë;
Pse me Turk kem' do fjalë t' mdhaja.
Mashi, rát si kishte kanë 65
Mbí lkurë viçi, â çue mejhera,
E vû krahve 'i gozhup t' randë,
Jashtë ká dalë trimi ke dera:
Po a me msý po do Stambollen
Me kta djelm, 'or Dedë, mbas veti? 70
Se, kudo qi këta ndollen,
Atý gjâmë muer toka e deti.
Mos më nguc, Masho, me fjalë,
Se merzitshem kam qillue,
Po i a kthen Deda kadalë, 75
Mashit doren tue i shterngue.
Edhè m' anesh shmangë pak gjâ,
Ulun trimat kan zânë vend;
Bâjn duhan, e at herë nen zâ
Ká nisë Deda e çilë kuvend: 80
N'at Qafë - Kishë mledhun Parija,
Kuvendishi atý e pa'n dá,
Burrë per shpí me dalë Malsija
E so' 'i javë Turkut me i rá.
Po; por fort mue âsht tue m'u ngjatë, 85
Edhè mendja m'kapet tel,
Me i rá Turkut shi n' ket natë:
Si, thue ti, puna na del?
Osmanlís me i rá s' âsht heret
Kurr, tha Mashi me fjalë të mara, 90
Mos per deret, per penxheret
Do qitë jashtë aj sa mâ para;
Me t' a thânë pse due edhè í fjalë:
Vetë na, po, e provojm mbí rrashtë,
Se aj n' Shqypní t' ká ngulë, si halë 95
Qi ngelë n' fyt, e s' zieret jashtë.
Don dajak! ... Mirë se po i bini
Sande askjerit; por nuk dí
Armë me vedi sa mund t' kini?
Shtatë << mauxerre >> e kjo << alltí >> 100
Qi kam n' brez, tha Dedë Gjo' Luli.
Me aq pushkë, thom un, armët askjerit
T' Rapshës u mirren, Marash Uci
I a kthei Dedës. Un me nji herit

Po kumtoj Shkrel e Kastrat, 105
Po çoj fjalë edhè n' Kelmend
Gjâs e gjindes me i dhanë shpat,
N' qafa burrat me zanë vend.
M' tani, djelm! se, me ndihmë t' Zotit,
Ksaj herë Turkun e kem' thye. 110
Zbardhnja faqet gjithkund Hotit!
Briti Mashi, e n' shpí u kthye.
Ç' janë do pushkë n' at Rapshë të Hotit?
Dedë Gjo' Luli, si i u lut Zotit,
Sod prej nadjet, pa zbardhë drita, 115
Me 'izet djelm, po, 'izet petrita:
Sýnin gacë, zêmren duhí,
N' shtatë << mauxerre >> e në nji << alltí >>:
M' askjer t' Mbretit ká sulmue,
N'dý << kausha >> kta ngujue: 120
T' njehun rrafsh gjashtdhetë << nizamë >>.
Fusha e Rapshës se ç' ká marrë gjamë;
Veleçiku fort ká ushtue,
Shtatë << mauxerret >> rrebtë tue vlue,
Kurr pa prâ, kurr pa pushue: 125
Thue 'i taborr po ká qillue!
Se me djelm qi ká mbas veti
Dedë Gjo' Luli, kaçabeti,
S' i ká Krajli, s' i ká Mbreti,
S' i ká toka, s' i ká deti: 130
Mjaft me thânë Kolë Marash Vata,
Qi, si plajmi me shtergata,
Me at Prêlë Kerin kaq t' kan msý
M' dý << kaushat >> n' askjer ndrý,
Thue janë çerdhe cilikokesh: 135
Ke aspak gjygjin s' i a bâjn kokes.
Kaq kje vrrima, po, e uturima,
Kaq vikama edhè piskama,
Kúr t' janë lshue Lekët e Malcís
Mbí atà t' shkretët <<nizamë>> t'Turkís, 140
N' ato kulla kthelltë ngujue:
Dy tue vrá, dy tue shitue:
Sa qi t' mjerët zêmra i ká lshue
'Dhe malcorve n' dorë u rane,
Me gjith armë e xhebehane. 145
Mbasi 'i herë ranë në dorë,
Atý prí u kan dy malcorë,
E shtek m' shtek e koder m' koder,
I percollen me kthye n' Shkoder.
Nji ç' do burrë, qi din shk' â ndera, 150
Hasmi armët mbasì t' i hjekë,
Faqe t' zezë aj çon te dera,
Po guzoi m' tê mâ me prekë,
Mbas kanûs s' Lekë Dukagjinit.
Porsí kúr naten e Sh' Gjinit 155
Flakadanet shkojn tu' u kallë

Jo p' r 'iherë, por kû mâ rrallë,
Kû mâ shpesh e dorë mbas dore
Atý - ktû neper terthore:
Kshtu, si zhiri u bânë nji herë 160
Dý << kaushat >> n' Rapshë të blerë,
Shì n' e nesre e pushkë pa shtî,
Gjith << kaushat >> në Malcí,
Urë kufinit me Mal t' Zí;
Kû mâ t' vogla e kû mâ t' mdhá: 165
Nji mbas njij në dorë kan rá.
Mandej Grudës i a dhânka Zoti
Prej Deçiqit turqit me i dbue;
Krevenicen e muer Hoti;
Hyqameti n' Tuz u rrxue. 170
Rrethue at herë t' a kan << nizamin >>,
N' Shipshanik qi kisht' ngujue,
Si edhè askjerin, qi << istiqamin >>,
N' Dushkakuq kisht' pasë ndertue:
E s' lanë zog ajrit me dalë, 175
Jo mâ turk me kalue gjallë.
Kshtu, p' r 'i herë, u zhduk Turkija
Q' merr prej Tuzit te Gicija:
Me pushkë n' faqe e dboi Malcija.
Bedri Pasha, kúr ká ndî 180
Se ç' po bâte ajo Malcí,
Per Lirí e per Shqypní,
Fort â mbushë aj me mëní,
Grushta krés, besa tue i rá,
Askjer n' Shkoder ke s' po ká, 185
Fesatin n' Malcí me dá.
Thrret mishlizin, bâjn shurá:
Si t' i a bâjm e tek t' i a bâjm?
Kah të çajm e kah t' i a mbajm?
Se Malcija âsht çue lugat 190
Me dalë neser m' Rozafat:
Edhè ktu, po, n' kalá t' Shkodres,
Tue i rá surles edhè lodres,
N' sý t' Europës e t' marë njerzís,
Me ngrefë flamurin e Shqypnís: 195
Shqypnín m' e qitë zojë më veti,
Qi mâ kurr m' tê me urdhnue Mbreti:
Se lê Pashë e veqilade,
Lê mehmurë e kallavrade,
Qi m' konop tash po t' i vjerrin 200
Njashtû si per kambet berrin!
Hollë e gjatë si janë mendue,
Si kan folë e bisedue,
Se si punës me i a bâ hallin,
S' mbrami t' gjith e kan pleqnue, 205
Me nji herë me qitë tellallin:
Qi, shk' â turk, me dalë n' Koplik,
Pse po isht' nji i madh rrezik:
Shqypnijet me u dbue Turkija:
Shtet m' vedi me u ngrefë Shqypnija! 210
N' at mbasdite n' << iqindí >>
Thrret << tellalli >> sa ká n' krye:
Kush âsht turk bashibuzuk,
Me njeshë armët e n' luftë me dalë,
Malcís hovin me i a ndalë; 215
Persè dini â në rrezik,
Ke s' po ká Shkodra << nizamë >>
Kshtu tellalli. Trup në kamë
I a kan bâ nja dý mij vetë,
Muamedan, e pa marrë dielli, 220
Vrap: thue kambve u kan vû fletë:
Per báll t' luftës janë nisun filli.
Ç' po shkojn Turqit tue vikatë!
Tue vikatë, tue u hallakatë!
Kan dalë m' suka të Moksetit, 225
Kan pushtue Drume e Deçiq:
Mirë kan ngrefë topat e Mbretit:
Me hjedhë gjylet m' Bukoviq!
N' at Dinoshë na janë ngujue;
Kan ngrefë <<tabe>> edhè <<istiqame>>230
<< Maje krahit >> tue këndue,
Tue prî vallet per gjith mbrame.
Shka ká thânë njaj Dedë Gjo' Luli,
M' kep t' njij shkami dalë s' kundruelli:
Hajde, hajde, o morì Shkoder 235
Se na njifna prej q' kah moti;
Se me surle edhè me loder,
S' shtron Malecí ti, manà t' Zotit.
Na â rreshkë shtati n' flakë t' barotit,
Tuj u grî na e tuj u vrá 240
Herë me Turk e herë me Shkjá.
Kqyr, t' mos bijsh nper né n' belá;
Se né hajrin s' na ká pá,
Veç kush n' shpí per mik na rá.
Kshtû tha Deda m' at rragam. 245
Edhè pushka bâni << bam >>.
Falë i kjofshim t' Madhit Zot !
Kúr janë lshue Grudë edhè Hot
N' at Dinoshë m' bashibuzukë,
Ç' ká ushtue mal e ç' â trandë sukë, 250
Edhè toka ç' t' ká bumllue:
Keq permnershem t' janë perlà,
Si me u grî Turku me Shkjá:
Jo mâ t' gjith Shqyptár -- nji vllá!
Shoq me shoq miq e kumarë, 255
T' gjith bujarë, t' gjith pushkatarë,
Kundra Shkjaut qi sa e sa herë
Krah per krah kan rrâ n' poterë,
E s' bashku kan derdhun gjak,
Tuj u grî me Karadak. 260
Perzet - a, t' dy krahët na thashin
Né Shqyptarve: << turq >> na thaçin,
<< Ortodoks >> ase të << kshtênë >>:
Msue gjithmonë qi kemi kênë
A me thye per t' huej'n rradaket: 265
Edhè hor, pa farë nafaket:

Ase, neper sherr të tí,
Ndermjet vedit na me u grî!...
Sido kjoftë, por turqit shkodranë
At ditë thye kjenë në Dinoshë: 270
Disá u vrán, do rob kjenë zanë,
Hiken tjerët në gjak perloshë.
Veç nder suka të Moksetit
Fort mâ shum zianë âsht bâ
Kû mbí turq kû m' askjer t' Mbretit, 275
Qi n' Malcí jyrish kin rrâ;
Rreth e okolle pse atij shpati
Msý kan Hot, Shkrel e Kastrat,
Edhè lufta, manà, ngjati
Rrash tridhetë e gjashtë sahat. 280
S' mbrami turqit kjen thye
E m' Rrasë - Fik shkruen me zatetë,
Tue lânë dekun krye më krye
Kund njiqind e pêsdhetë vetë.
Si 'i lavë ujqish, qi mardha e ûja 285
T' a ketë lodhë atjè në Shndré,
Kndej lshon m' dhên, andej bjen m' ftuja,
Ktû tue shkye, atjè tue pré:
Kshtu, nji herë mbasì u a dha Zoti
M' u a shperthye turqve << istiqamin >> 290
Gruda, shlligë, e gjarpen Hoti,
Mbí Deçiq t' kan msý nizamin.
U ká prî Nikë Gjelosh Luli:
Vesh e m' vesh mustaku i tí:
Qi veç pá t' a kish' s' kundruelli, 295
Se edhè shum do tutë t' kisht' shtî.
Njitë mbas tij vjen njaj Mark Gjeka,
Trimi n'zâ Pjeter Nikë Daku,
Maço Grizhi e Lulash Zeka,
Qi, kû ndodhne, atjè rrmei gjaku. 300
M' mitraljoz ç' t' i a dha atý askjeri,
Ç' t' i a dha m' pushkë bashibuzuku,
Rrfë kúr msý ká njaj Zef Peri,
Prelë Kolë Shyti e Mirot Çuku:
Burrë i fortë Pjeter Gjokë Toshi, 305
Lucë Prêlë Nishku e Gjelosh Gjoka,
Prelot Keqi e aj Ujkë Gjeloshi,
Dedë Gjon Ujka e Marash Doka:
Burra lé per çark t' << martinës >>,
Fjalen fjalë, besen çelikut, 310
Ballë per Ballë e jo mbas shpinës
Msue me i rá në luftë anmikut.
Nikë Gjeloshi m' nja tue msý,
N' nja tue u njitë malit perpjeta,
N' llogor t' turqvet mbrendë ká kcye, 315
Si kulshedra bjen nder kneta.
Lum per tý, o i Lumi Zot,
Se ç' kà krisun m' at Deçiq,
Idhtë tue u grî turq, Grudë e Hot,
M' pushkë, m' singija edhè me klliç! 320
Kambë per kambë por me malcorë,
M' Deçiq rrâ ká 'i djalë i rí:
Qaj Hilë Mosi, pushken n' dorë,
N' parsme flamrin << kuq e zí >>.
Se ky Hila, djalë shkodranë, 325
Per lirí të ksajë Shqypnije:
Mbathë e dathë, ngranë e pa ngranë:
T' rít e jeten bâ kisht'flije.
Gjindja ashtû sa i'n tue u coptue,
Tuj u bâ atà paçariz, 330
Asht turrë djali e t' ká flakrue,
Porsì gjarpen, mu n' mjedis;
E tue i dhânë aj zjarm << alltís >>
M' nji << manov >> vjellun nga Azija,
Zhvillon Flamrin e Shqypnís 335
E vrret t' madhe: Rrnoftë Shqypníja!
N' at zâ turqit u vûnë me hikë,
Pêsdhetë t' vramë tue lanë mbí dhé,
Djelm të zgjedhun pikë e pikë:
Per t' shituem pse pvetë nuk ké. 340
Ofshe i mjeri! por ká mbetë
Vetë i shtatti Nikë Gjelosh Luli,
Trim si aj mos me u gjetë,
Marë Shqypnín ti n' e kerkosh.
At herë n' qiell prej Veleçikut 345
Tue lé dielli me madhní,
Dishka ushton drejt Shipshanikut:
Shka do t' jetë un kish' t' a dij?
Tue vozitë naten pa hanë,
Diku atjè në Samoborr: 350
M' breg t' liqênit per n' m' at anë:
Paska zbritun nji taborr:
Rrash nji mij dyqind nizamë,
N' << peksimet >> e n' armë mberthye;
Djelm me bré hekur me dhâmë: 355
Edhè fíll na paskan msý:
Njani mbathë e tjetri dathë:
N' Shipshanik atà me shkue
N' ndihmë do askjerit, qi si n' vathë
Berret, mbetë kishin rrethue. 360
Porsì lshojn orlat m' stervinë,

Hot e Grudë, lshue fulikare,
T' i kan rá nizamit m' shpinë,
Tue i dhânë hiken n'p'r ato qare.
Bedri Pasha, vall, shka ká, 365
Qi rri e ndukë mjekrren pa dá?
Gjithky idhnim kah thue i ká rá?
Kajmekami i Lezhës âsht vrá!
Pushkë e top n' Malcí tue vlue,
Kajmekami kênka çue, 370
Në Breg t' Matës aj per me shkue:
Me 'i taborr nizamë rrethue,
Ngarkue mushkat n' xhebehane,
N' << peksimet >> e n' << karramane >>;
Edhè dalka n' p'r ato kneta, 375
Per me mledhë xhelep e t' dheta,
Bregut t' Matës e dér m' Patok,
Pa dhânë vade, afat a orok.
Deda i Cokut, kúr ká ndîe
Se prej Lezhjet kaluer atit, 380
Kajmekami vjen me ushtrí,
Grue e fmij ká qitë aj shpatit,
E me shokë e me << komitë >>:
Pika e djalit kû isht' qillue:
Ka vojtë trimi e zanë në pritë; 385
Mirë kû n' armë atà shterngue,
Kan dhânë fjalen, janë betue,
Pushken Turkut me i a vû,
Prej Shqypnís Turkun me dbue.
Ç' po shkon ati tue hingllue, 390
Qafen kuk, bishtin ngerthye,
Shkumë e verdhë nper gojë tue i shkue,
<< Shah >> tue u hjedhë e tue këcye:
Bardh trí kambët, në ballë << nishan >>;
Kajmekami pin duhan: 395
Sý'n murtat, menden hajvan:
Para e mbas ushtrín karvan:
Ngarkuet mushkat varg permbrapa,
Vithet mal, shkojn hapa hapa.
Kúr janë kapun n' nji shêj vendit, 400
Dikû andej per ballë Zejmenit,
Bregut t' Matës teposhtë tue shkue,
Prej pusís, kû isht' kênë ngujue,
T' madhe Deda i bzân askjerit:
Kushdo jush << Shqyptár >> ká ndollë, 405
T' shmanget m' anesh me nji herit;
Pse luftë kem' veç me Stambollë.
Edhè pushkët krisen batare.
Kajmekami u vrá pikë s' parit,
E rá dekun n' do zhavare: 410
Kurr mâ n' mend me i rá qyqarit,
Me lypë t' dheta neper Tale,
Se atà Lekët po i'n fort havale...
Fort u ndez lufta m' at hera,
Shum u dha zhurma e potera, 415
Shungullue ç' ká bregu i detit
Kúr malcorët msýn m' askjer t' Mbretit,
Si ato bishat e shkorretit!
Mbe'n nizamët e ngratë gardhiqeve,
Mbe'n, po, knetave e hendiqeve, 420
Vrap kah prroskave edhè shtiqeve
I'n vû m' t'hukun poshtë perpjeta,
N' zí tue pshtjellë nanat e veta.
At herë mushkat plaçkë u bâne
Randë ngarkue me xhebehane, 425
N'peksimet e n' karramane.
Shum u bâ por m' turq zijani,
Llesh Nikë Daka, pehlivani,
Kúr, ngujue n' mjedis t' aljerit,
Nisi pushken kundra askjerit! 430
Jo, po: mirë m' i ká pague
Nji búlk t' ve'n, kunatë e bí,
Qi nizami a vrá a shitue
I a pat Lleshit mu në shpí.
N' at luftim rane dishmorë 435
Per Shqypní nandmdhetë malcorë;
Prej nizamësh m' aljer të thatë
Mbe'n njiqind tetdheteshtatë.
Por, medet e treqind halle!
Punë m' e kjá me lot Shqypnija ! 440
Se nizamit, mbetë në Tele,
U a muer gjakun n' Durrës <<jallija >>.
Kta malcorët e Bregut t' Matës,
Per mbas Dedës e llesh Nikë Dakës,
Kênkan nisë per muzgut t' natës, 445
Poshtë n' at Durrës atà me rá,
Per t' dbuem Turkun, e m' kalá:
Si lidhë besë ki'n me <<jallí >>:
Me ngrefë flamrin << kuq e zí >>.
Por n' at Rrushkull si kan mrrî, 450
Atý rá kan në pusí:
Isht' kênë çue << jallija >> m' kamë,
Me t' cillt besë ki'n lidhë e fé,
E bâ bashkë me turq nizamë,
Per mbas vedi atý i ká pré. 455
Po, <<jallija >>, n' besë e n' fé,
Ofshe ! at ditë preu malcorët udhës,
Per t' a lânë prap Turkun n' Durrës!
Per lirí të ksajë Shqypnije
At ditë vedin bâne flije: 460
Kolec Marku, shqype malit,
Njaj Gjokë Doda, pika e djalit:
Zef Harapi, bylbyl n' Shkodrë,
Mirë pa rritë qi shtatin n' votrë,
Rroki armët e per Atdhé 465
Mik mbas vedi rrugës u pré:
Prêlë Delija, trim rrfé:
Njaj Tomë Gjugji e Mark Prengë Dudi,
Preng Nikollë Gjeçi e Mark Per Zefi,
Me të cillt Gjekë Marash Haka, 470
Pelhivana t' fortë si Zana:
Trim mbí trima Llesh Nik Daka
Si kulshedra me shtatë krena,
Qi turfllon neper boèna.
Ky Llesh Nika shitue randë 475
Me trí plume anë per anë,
Shokve t' vet aj m' u ká thânë,
Kryet m' << mauzerre >> e shta'n per tokë:
Amanet, o morè shokë!
Me m' a xjerrë ju ktû nji vig, 480
E n' kishë t' Fretenvet në Rrbig
Ju me m' bartë e atjè me m' çue:
Due me u rrfye, due me u vojue:
N'hije t' kishës due me u vorrue.
E kan bartë e atje e kan çue. 485
Pater Pali ç ' âsht mjerue !
Me dorë ballit ç'i ká rá:
E po thotë gati tue kjá:
Oj Shqypní, e mjera Shqypní,
Mjaft po drue, se me krye n' hî 490
Per gjithmonë per t' mbetun ké,
N' prêhen t' and q' se mûjn me lé
Ksi gjarpîjsh, qi, besë e fé
Lânë mbas dore, me tradhtí
Mund t' bâjn m'vllazen kshtu kerdí, 495
Veç per t' lânë të huj'n n' Shqypní:
Në Shqypní Turkun me lânë,
Qi, q' se jeta e sheklli âsht zânë,
S' ká bâ tjetr veç rrenue,
Prishë, e çartë e rrotullue 500
N' ujë t' pa fund, këtu e gjithkund.
At herë mjekun i a ká prû
Larg prej Dibret, me e sherue
Por jetë - shkurtë Lleshi isht' qillue,
E si u rrfye edhè u ligjue, 505
Atý trimi ká marue.
Kúr ká dekë e ká marue,
I kshtênë, po, e nip Skanderbeut,
Dalë ká atý fisnikja e dheut:
Me dorë ballin ç' po i a lmon, 510
Hollë e giatë se ç' po e vajton:
T' janë mledhë miqt prej s' dij se kahit:
Pse m' rri shtrî si drû prej ahit?
Çou nji herë, per me ligjirue;
Çou, djelmnín per m'e trimnue! 515
Folja 'i fjalë babës Nikë t' motnue.
Ty nuk t' trêmi gjylja e topit,
Nuk t' ligshtoi duhmija e barotit,

Kúr mbí turq msyne rrfé motit;
Por, kúr ndeshe në t' ue vllazen, 520
Shum bataren mbí tý shprazen:
Atà s' t' vrán, por zemren t' plasen!
Dýsh tý zemren t' a coptuen:
Vllá tue t' pasun, të tradhtuen !
At herë trimin e varruen. 525
E vorruen m'at maje krepit
Kû << komita >>, lodhë gazepit
T' Shkjaut a t' Turkut, gjêjshin mproje,
Strehë, pushim, e prap ndoj koje
Bukë e zemer; e kû Frati 530
Të varruemve u rrite gati,
Varrët tue u a lá edhè tue u a ndrrue:
Krént me kshilla tue i drejtue.
Persè, ç' merr prej Sallsatikut
E del m' Sh' Mark, n' Kuvend të Rrbigut 535
E ki'n strofllin t' gjith njatà,
Qi me puplë a me pushkë m' krah,
T' kshtênë a turq, ishin betue,
Jashtë Shqypnís Turkun m' e dbue:
Kthellë, Mirditë, Kurbin e Krue, 540
Me Zhubë t' Lezhës e me Zadrimë:
Me Zadrimë, qi me marrë frymë
S' e la Turku; gjithmonë << rajë >>,
Persè e kshtênë, e qi në váj
Moti i shkon: por qi n' ditë t' sotit, 545
Qi po lypet me ngrefë krye
Kundra Turkut, e me msye
Me armë n' dorë, Krén e të Parë
Të Zadrimës, sa kjenë gjith marë,
Kan lânë shpijat me hambarë: 550
Kan lânë kualt atà me shalë:
Shekat plot, kotecat plot:
Drithtë në arë të bâm me u pré:
Burgun ding me lopë e qé:
Dhên e dhí, e lesh e lî: 555
Qitu buken n' mal << komitës >>
Struki n' shpija zhegut t' ditës,
Edhè n' mal <<komitë >> kan dalë:
Kush me djalë, kush me mahallë:
Ka rá n' mal, po, Mati Gjoka, 560
Prenkë Matija, i shpís s' Milotit,
Qaj Zef Prêçi e qaj Lekë Ndoka:
Gjo' Ndue Vokrri, burrë si motit,
Marka Tuku, uk shkorretit:
Mark Pashuku e Shtjef Haberi 565
Qaj Kin Ndoci e Gjokë Dodë Goshi
Gjoka i Tukut e Ndrecë Leci,
Qi n' Hajmel, Rroboshtë, Kallmet
Shum m' askjer bân do adalet.
Nderkaq n' Shkoder i a ká befun 570
Turgut Pasha, 'i xhemjetlí,
Me shtatdhetë taborre t' njefun;
E si mrrini nji herë n' Shkoder,
Bujrí tue kersitë e loder,
Fjalë malcorve aj u ká çue: 575
Krye pêsë ditsh, si t' shkojn pêsë dit,
Me rá n' Shkoder, me u dorzue
Me gjith armë; ase << gjilit >>
M' shpinë me askjer do t' u kisht' hypë,
Hundë e buzë m' grushta me u shtypë, 580
Me u zhbî trollin me temel
M' <<carâ t' votres >> dér në stel,
Mos me u kndue mâ as pulë as gjel,
E atà me i vjerrë m' çengel.
Kúr kan ndî Krént e Malcís 585
Per lirí qi të Shqipnís
I a ki'n vû pushken Turkís:
Ded Gjo' Luli, kuvendtár.
Sokol Baci, mendeqár,
Marash Luca pushkatár,590
Mehmet Shpendi, bishë dervendi;
Frano Pali e Mirash Pali,
Si dý plume n' << xheverdare >>,

Me at Tomë Niken, harushë mali:
Qaj Lukë Marku, rrfé zhgjetare, 595
Me at Islamin Makalushi:
Prej Shkodranësh, Luigj Gurakuqi:
Edhè trimat janë bashkue,
E ashtû m' kambë e pa e ngjatë tortë,
Fjalë Turgutit kshtu i kan çue: 600
Perzè, Pashë, boll burrë i fortë
Mbahe e jé; veç shka se na
Kurrkund, besa, s'e kem' n' mend
Me rá n' godi me tý. Na
S' thomë, si 'i palë, prap në ket vend 605
Me ndêjë Turku; veç, si na
Qi t' kem' qéf, me sundue aj.
Ajo fjalë s' â gjâ, jo. Na
Duem qi Turku t' hiqet kndej,
E n' Shqypní t' jesim veç na 610
Per me mûjtë, kshtû, mbasandej,
Në Shqypní me sundue na,
Gjithsesì t' kem' qefin na.
Prandej, Pashë, der sa qi ti
Mos t' thejsh zverkun prej ktij vendi, 615
Godi s' ká, jo, ndermjet nesh,
Me shoshojn pa u bâ na pshesh;
Pse na t' njofim kush jé ti.
Turgut Pasha fort â idhnue:
M' kambë ushtrín aj e ká çue, 620
Malcís m' shpinë 'dhe i a ká lshue:
Njanin krah drejt Veleçikut,
Tjetrin nisë prej Shipshanikut.
Si tallazi, qi, tanë shkumë,
Vjen plandoset per ndoj gumë, 625
E me ushtimë e me furí
I dyndë skllafat per ajrí:
Njikshtu atbotë ushtria e Turkís
T' i u rras mbrendë ajo Malcís,
Pushkë e top tue bumbullue, 630
Mendt e krés me t' u trenue.
Ah ! kadalë, bre Dedë Gjo' Luli,
Se njikjo âsht duhmja e Dauletit,
E njikjo âsht dita e kjahmetit,
Mâje mos me i pá ti vedit. 635
Po a nuk ndîen? a s' shef me sý
Sa nizami, korb i zí,
Per gjith anësh tý të ka msý?
Se kjo s' âsht ushtrija e Shkjaut,
Por e Mbretit të Stambolles: 640
Qi veç n' hîsh ti n' bryen t' kaut,
Perse ndryshe halllin kokes,
Manà pra, si i a bân nuk ké.
Turgut Pasha ka bâ bé,
Me të djegë me gúr e dhé: 645
Fort ká vrâ ato vetlla t' trasha!

Hajde, hajde, 'or' Turgut Pasha!
Se me ndihmë të Perendís,
Të kam xjerrë, bre, prej Malcís...
Prej Malcís edhè Shqypnís! 650
S' ká me thanë tash ktû fjalë boshe,
Per shka don me bâ adalet:
S' trêmet ujku, jo, prej shoshe!
Mshoj, perzet, sa t' keshë kyvet;
Pse edh' âsht kjo mâ e mbramja e herë, 655
Qi po t' bje me u pré e me u therë
Me Shqyptarë njimend Shqyptarë,
Qi mohue s' kan fis as t' Parë;
E qi m' tý, besa, lum Pasha,
Kan me xjerrë do dredha t' trasha: 660
Palè, at herë, ku t' qet neshtrasha.
Msýni Turku me furí,
Lshoi Malcija me trimní,
E ka' u ndeshen me mëní,
Veleçiku, thue, u turshî: 665
Kaq me t' madhe nji uturimë,
Kaq me rrpame e me zhaurrimë
Turr m' shoshojn qi kan sulmue,
Ushtimë pushka atý tue vlue,
Kobshim topi tue bumbullue, 670
Edhe gjindja tue sharrue:
Tue sharrue per t' madh gazep,
Kush mbí curr e kush nen krep:
Njani fushës e tjetri shpatit,
Rreshkë per shûjtë e rreshkë per ujë: 675
Çurril gjaku shkoju shtatit,
Kush fjalë t' ambel mos u thuej!
Aloberta flakë e zhig,
Tranden shtojet kah Vitoja;
Suka e Napllit të tanë nig, 680
Veliçiku ushton e Broja.
Ká marrë gjamë larg Bukoviqi,
Tym e njegull mâja e Qurkut,
Tue msý Turku kah Deçiqi,
Marrë aj turrin prej Kalturkut, 685
Prêlë Nikë Prêtashi prej Kushet
Fort po bân, trimi, gajret;
Qaj Zef Peri, 'i drang harushet,
Se ç' po qet, sa mirë i a njet:
Sa mirë, trimi, krés i a njiti 690
Atí yzbashit Saladinit:
Tamth e m' tamth plumen i a qiti
E e la shakull prroskës s' njij vrrinit.
Shka ká thân Pjetr Nikë Daku:
Mirë e pat qaj Sinan Aja: 695
Dy çurrilash po i shkon gjaku:
Se kthen n' shpí, s' emban mâ uzdaja;
Qaj Prêlë Keri, me trí zêmra,
Shkon e vjen porsì duhija;
Se atij lak nuk i bân thêmra 700
As nder plume as nder << singija >>.
Si 'i kulsheder dalë prej detit,
Maça Grizhi t' madhe bzâni:
Bini, djelm, m' askjer të Mbretit,
Se ká mbetë, ofshe! Dokë Lani. 705
Qaj Kolë Zefi, e forta skile:
Me sa gjarpnit s' i a dán gjurmen:
Me Kolë Kurtin zanë m' bratile,
Ç' po e perzíjn n' askjer aj turmen;
Ke pa dhimë nizamët po i vret 710
E i lshon rreges dujë e dujë:
Me bâ turkut shum medet,
Ke u mbe'n burrat n' dhé të huej.
Ç' ká qi rreh topi e gopedra
N' at Qafë - Ungrej, zjarr' pa e ndalë? 715
Gjet' Mark Ujka, si kulshedra,
Thonë ká msý atý me gjith djalë.
Mbaja mirë, topçija i Mbretit !
Ké verbue? as s' shef me sý
Ç' po bâhet m' askjer t' Dauletit, 720
Tash qi Gjetja andej ká msý?
Si nji búlk, qi, gjetë n' hambar
Nji frotë mîjsh, kapë n' dorë nji shkop
E me tê, ashtû kandar
Tue sjellë m' mîj, t' i bân aj skllop: 725
Gjeto Marku me të birin
Kshtû po i lshon << manovët >> per dhé,
Pa i a kqyrë kurrnjanit hirin,
Veç qit m' ta porsí m' shkrebè.
Por, rrezik! se 'i nishanxhí 730
Po kisht' kênë, besa, topçiu;
Pse, vû topin m' terezí,
Me gjith t' bir' dikúr e mshiu.
Ç' t' ká lshue at herë Gjon Ujk Miculi,
Lulash Zeka e qaj Stakë Breci, 735
Lik Mirashi e Gjokë Dedë Luli,
Gjon Ujk Çeku, e Kolë Gjo' Leci;
Lucë Gjeloshi, 'i bishë prej mali,
Dasha Nika e Pjetr Uci,
Smajl Mustafa e Sokol Mali, 740
Gjokë dedë Luli, e Gjo' Nik Plluci:
Edhè trimat, tue u berlykë,
Si atà dêmat neper djerre,
T' flakruen m' turq e grykë per grykë
I a kan dhânë atý m' << mauzerre >>. 745
Ilerì ! vrret Komandari,
Edhè turqit filikare
Msýnë m' shqyptarë, e aty at herë, zhari
Ndezë, <<mauzerret >> vlojn batare.
M' Samoborr e në Zagore 750
Të tanë vendi â 'i gropë gelqere;
Gjimon mal, ushton terthore,
Shungullojn grykat e humnere.
Fort po rreh topi e havani,
Edhè gjylja derdhun breshen 755
Dikû andejna kah Drogani,
Tash qi turqit m' malsorë u ndeshen.
Et - hem Pasha prej Gucîjet
Merr e msýn me askjer Kelmendin,
Nsa Turguti atje prej Spîjet 760
Flakadâ po e kallë t' tanë vendin.
Tymi dyndet rê n' ajrí,
Shamen trojet me temel;
Kahdo bjen duhmani i tij,
Atý s' kndon mâ as pulë as gjel. 765
Shtýhen para turqit kamë kamë,
Pushtojn vend ka pak ka pak:
Por tue e shtrue vendin n' nizamë,
Pllamë per pllamë por tue e lá n' gjak.
N' mend habitun kqyrë Europa 770
Si njikjo Malcia mixorre
Veç me 'i pushkë, pa shûjtë pa topa,
Mazull mban shtatdhetë taborre?!

XXIX

Argumenti

Jemi në vjetin 1912. Perandori i Austris, Franc Jozefi, me anën e njaj letre e këshillon Sulltanin mos të i marrë aq me të keq Shqipatrët, mabsi prej tyne mund do të kishte mâ tepër sherr se sá dobí. I paraqet si arsye të kryengritjes shqiptare sjelljet e pamira të Derës së naltë per shum qinda vjetësh. Sulltani duket si të hante arsye; vetëm nguli kambë në besimin muhamedan të shumicës së banorëvet në Shqipni. Gjithnji vendosë me peshua punën mirë me vedi.
Nderkaq Cari i Rusís nxitë Sllavët e Balkanit të bashkohen dhe t' i vênë pushkën Turqís. Në thirrjen e tij çohen në kambë shtet e gadishullit dhe i çpallin luftë Sulltanit. Nxan fíll, kështu, lufta e Ballkanit. Bullgarët derjtohen per Stambollë. Ndezet flakë Rumelija. Msýjnë me furí Sllavët e jugut; qindrojnë me fanatizëm e trimni ushtarët e Perandoris otomane. Gërset topi e havani, gjindja korren krenash. Turqët tërhiqen, Bullgarët kapen në Çatalshtà. Malazezët i rrasen Shqipnis.
Franc Jozefi e ndien ketë gjâ dhe me tetëqind taborre, të pergadituna per luftë, u urdhnon klyshve të Rusis të dalin prej Shqipnijet. Paqa e pergjithtë vêhet në rrezik per tanë Europën. Këndej Krajli i Hinglizit i ban thirrje Fuqive të Mdhá të mlidhen në London per të peshue ngjarjet e ditës dhe per të hî ndërmjet në përleshjet të shkaktueme nga lufta ballkanike.

Lufta e Ballkanit
Franc Jozefi n' divanhane:
Padishah, pásh jeten t' ande,
Mos me t' keq me i marrë Shqypatrët,
Mos me u lshue m' qafë Pashallarët,
Qi me i prishë e kshtû me i çartë, 5
Si tash s' voni i a ké hí
N' at të mjeren moj Malcí:
Se, manà, kta po i'n do njerz,
Qi po i more teper terz:
Me shka m' dán neshtrasha mue: 10
S' kan me u pritë, jo, pa t' trazue,
Pa t' i qitë do t' çame krejt.
Se ti kta dije prej mejet,
Fort per hajr. ndoshta, s'i ké.
E mâ lirë i shet se i blé: 15
Se as per hajr, drue, nuk kan lé;
Veç se, besa, sa per sherr
S' ké per t' gjet kund fis mâ derr.
Mâ kryekcyem e mâ belá.
Qi, 'i grusht gjind e fukará, 20
Fytafyt kta me u perlá
N'daç me Krajl e n' daç me Mbret,
Si t' u kcejë aj zekthi i vet.
Këta sod lypín lirín,
Lypin t' lirë me pasë Shqypnín, 25
E krejt m' vedi me u sundue,
T' huej't mbas sodit jo m' i u shtrue,
Pagë as t' dheta me i pague,
E s' kan faj; pse tash sa mot,
T' thuesh, Shqyptarët lshue i ké pa zot; 30
E lshue u ké ti m' qafë xhahilat,
N' krye t' vendit vû u ké katilat,
E as per t' mjeren moj Shqypní,
Qi nder lufta per tý âsht shkrî,
Turk e i kshtênë, po, gjâ ndertue 35
S' ké dér m' sod; veç se rrenue,
Djegë e pjekë edhè shkretnue,
Me i u dhimtun minit n' múr
E atij gjarpnit per nen gúr.
Prandej vetë kishe me thânë,40
Se s' bân keq lirín m' u a dhânë:
Asht mâ mirë me i pasun miq
E të lirë, se rob e anmiq;
Pse dishka edhè jam tue drashtë,
Se kta 'i ditë kan me t' u dashtë 45
Né mos sod sugure mot:
Dishka ndiej era barot...
Padishai n' at harem:
T' u ngjatët jeta, 'or miku i êm,
Se, manà, mirë jé kah thue: 50
Ashtû m' dán puna edhe mue.
Veç â 'i hall, 'or t' u ngjatët jeta,
Se n' Shqypní, të thuejsh, dý t' treta
Të halís janë muamedan;
E prandej kjo punë nuk bân. 55
Pse edhè as << dini >> nuk e ep,
Per pa pasë nji t' madh gazep,
Nji zalldan, nji farë sikletit,
Me u shkepë turku ylqet t' Mbretit
E me u ngrefë aj davlet m' vedi. 60
Me gjith kta vedimvedi,
Mirë t' u matë e per kadalë,
Do t' a bâj pleqní ket fjalë,
Palè 'i herë si mund t' na dalë;
Se me u ngutë s' e kam zanát. 65
Sa rrín Mbreti tuj u matë,
Tuj u matë e tuj u shmatë,
N' at harem aj tue gerhatë:
Si tash s' voni e ká zanát:
Fjala Carit ká shkue n' vesh; 70
Edhè besa, ky hundlesh
Nji as dý nuk i a ká bâ,
Por t' âsht ngrefë si katallâ,
E u ká bzá shkjeve t' Balkanit:
Sod a kurr me i rá Sulltanit ! 75
Sod a kurr turkut me i rá,
Turk e Shkjá sod me u perlá;
Se per ndryshe jue Shqypnija
E per rreth Maçedonija,
Me sa turku ká terthore 80
Ktû n' Europë, kan me u dalë dore.
Krajli i Nemces, nji kryetollë:
Nji kryetollë, por mendehollë
Ká çue fjalë Mbretit n' Stambollë,
Shqyptarve me u dhânë lirín, 85
Zojë m' veti me qitë Shqypnín.
E po duel Shqypnija m' veti
Atjè n' Beçë si po ishte njeti,
At herë ju, të gjith si jini
N' at Balkan, per t' ngelun kini 90
Me ka 'i ngordhe n' dorë, e mue
Hije t' zezë kini me m' lshue.
Me ndollë puna qi n' ndo'i fshat
Epet zâni, se nper shpat
A se n' fushë nper ndo'i gajush 95
Derr të eger ká pá kush,
Trup në kambë çohen fshatarët,
Rrokun armët, ndjellin zagarët,
E shoshojt tue lshue kta zâ, 100
Kan, me brimë e me haré,
Kah t' jét dukë ajo shkerbé:
Kshtû Balkanasit atbotë,
Ndermjet vedi lidhë kta frotë,
Rrezga - bjezga m' kambë janë çue, 105
Kan njeshë armët e janë shterngue:
Kan ngrefë top e mitraljoz,
Kan hjekë korsull e bajloz,
Ndermjetsí as peng nuk priten,
Veç se luftë Turkut i qiten. 110
Por as Turku nuk ndêj fjetë,
Me duer m' í, me sý perpjetë,
Se aj per luftë po isht' taravol;
Prandej erdh e t' u shpervol,
Mlodh nizamin n' Anadoll, 115
Bashkoi Llapë, bashkoi Harapë,
Toskë, Çerkez, e lkurazez:
Mrefi qordë, mrefi tagan,
E t' i qiti n' log t' mejdanit
Per ballë Mbretneve t' Balkanit.120
Manà t' Zotit, morè vllá,
Po t' kisht' qitë shteku me pá
Se si ndeshë janë Turk e Shkjá,
Turk e Shkjá, si janë perlá:
Katallâ e malukat 125
Idhtë m' shoshoqin çue lugat
T' ishte dridhë, po, kmisha m' shtat!
Kah rreh topi shpat e m' shpat,
Kah vlon pushkë e mitraljoz
Ashtû ushtimë e vijanos: 130
E kambsí, e kalorí
Turr kah lshohet me furí,
Kush me shpatë kush me singí,
Tue vikatë, tue hallakatë,
Turk e Shkjá si e kan zanát,135
Marë Balkani ndezë â flakë.
Gjaku i nierit derdhet brrakë:
Tym e pluhun dynden njegull,
Nen kambë toka lkundet shrregull,
Thue po shamen qiell e dhé. 140
Me t' ardhë keq, po, se ké lé!
Njani hapu, tjetri zmbrapu,
Shkjavi msýj, e Turku shtýj:
Shtýju, msýju, nzitu, lvitu,
Nzitu e lvitu e kacafytu, 145
kacafytu turk e Shkjá,
Fytafyt tuj u perlá,
Tuj u grî, m'dhamë tuj u shkye,
Shoq më shoq lamsh kaperthye,
Si ato bollat neper ferra: 150
A si atà derrat me derra,
Qi dermishen, e shkelvishen,
Tue i a dhânë m' turîj e m' dhâmë,
Kerleshë kreshten gjatë nji pllamë,
Mneret nieri me u ngrî m' kamë. 155
Ashtû lufta idhtë tue vlue,
Qaj Bulgari fort u idhnue,
Dhamë e tmallë ç' i ká kercnue,
Se edhè t' madhe aj ç' ká ulrue: 160
Hâni! burra, per n' Stambollë!
Trima mrendë! Me dorë! Me dorë!
E si 'i shkam, qi shkrepë prej s' naltit
Të nji majes s' gristë s' ndo'i malit,
Me zhaurrimë, e shungullimë
Poshtë rrmores shamet turr, 165
E pod m' pod, e curr më curr,
Tue balcue, tue u rrokullue
Landë e gúr shkon tue dermue;
Tue turshî shkon ledhe e gjí,
Dér qi s' mrami me furí 170
Mos t' plandoset kulihum
Kund m' ndo'i prroskë a m' ndonjí lum,
Tue dyndë skllafat n' ajr per mnerë;
Idhtë Bulgari kshtû m' at herë
Perzí gjak e perzí vnér, 175
Synin gacë zêmren batare
M' Turk sulmue ká fulikare,
Lum per Tý, o i Lumi Zot!
Kúr janë ndeshun flakë e agzot,
Kúr janë ndeshë Turku e Bulgari, 180
Se ç' âsht ndezë - o lufta zhari
Se ç' ká vlue pushka m' at hera
Se ç' ká krisë zhurma e potera,
Vigma, brima, bumbullima,
Edhè plajmi me stuhí! 185
Rrebtë gjímue ká Deti i Zí,
Ká ushtue Beçë e Bukureshë,
N' moh dý male si t' i' n ndeshë,
Ngasin, vrrasin Kapitanat,
Hingllojn kualt, turfllojn katanat, 190